Diasporaren alde

New Yorkeko munduak

Diasporaren alde

2024ko urriaren 7a

Halako batean, sartu naiz, asperdura astintzeko edo, abizenen berri ematen duen web orri batean. Jakin nahi izan dut zenbat Uribe dauden munduan zehar eta harridura sortu dit emaitzak. Euskal Herrian, 4000 bat omen daude. Gehiena baina Mexikon daude, 90.000. Hego Amerikan zehar, beste andana, Kolonbian, Perun, Argentinan, Txilen.

Jakinmina piztu zait Estatu Batuetan zenbat egongo ziren eta, hara, 22.000. Bitxia egin zait jakitea Estatu Batuetan Euskal Herrian baino Uribe gehiago daudela. Eta Mexikon, zer esanik ez, ia hogei aldiz gehiago. Nik Uribe zanpatu dut baina gauza bera gertatzen da euskarazko gainontzeko abizenekin. Askoz gehiago dira erbestean. Areago, badaude Euskal Herrian desagertu egin diren euskal abizenak, eta kanpoan soilik bizi direnak.

Horrek guztiak gauza bat esan nahi du argi eta garbi: Euskal Herrian geratu zirenak baino dezente gehiago joan zirela atzerrira.

Herri migratzailea izan gara, baiki. Hara eta bestera joan izan gara lan bila, aukera berrien bila, gerren ihesi, tokirik ez genuelako gurean. Ez genuke hori ahaztu behar kanpotik datozenei ateak ixten dizkiegunean, itsasoan edo ibaian itotzen utziz. Jakinik guri zabaldu zizkiguten ateak behinola, jabal hartu izan gintuzten erbestean, beharra izan genuenean.

Behin baino gehiagotan pentsatzen dut euskal jatorria duten munduko milioika bizilagun horiekin. Euskal Herrian bi milioi gara, baina mundu zabalean biderkatu egiten da kopurua. Jakingo al dute horiek beraien jatorriaz? Ze harreman dute gaur egungo Euskal Herriarekin?

Horietako askok, badakit ongi, ahalegin handia egiten dute haien euskalduntasunari eusteko. Egoera zailenetan, bakarrik ere bai, maiz. Pentsatu beharko genuke gehiago gure diasporako kideekin.

Joan zirenek, beharbada, uste zuten, bihotzez, sekula ez zirela joan.

Izan ere, inork ez du bihotzik gabe migratzen.

Gaiak

Atal gehiago

Parkera joan naiz

2025eko apirilaren 7a

Parkera joan naiz, lorean dira arbola batzuk,

ez asko, lotsati oraindik.

Badirudi beldur direla haiek ere beren burua agertzeaz.

Goiz da eta ez dago inor parkeko bankuetan.

Eguzkiak epeltzen hasi duen arren.

Eseri egin naiz eta liburua zabaldu dut.

Lehen eguna etxetik kanpoko irakurketa egiteko.

00:00:0000:00:00

Arbasoen su txikia

2025eko martxoaren 31

Araba Euskaraz 2025eko kanta egin dugu Mikel Urdangarin eta biok. Kanta landua, mezuak elkarri gurutzatzen ibili baikara luzaroan. Letrak hiru ideia nagusi ditu. Lehenengoa, Araban beti egin dela euskaraz. Eta hor daude aipatuak Landuccik XVI. mendean Gasteizen bildu zituen sei mila hitzak edo sasoi bereko Lazarragaren liburua. Bigarrena, garai zailak bizi arren euskarak beti egin izan duela aurrera. Egin du aurrera horrela nahi izan dugulako, beti egon delako norbait euskaraz hitz egiten, erabiltzen. Eta hiru, transmisioaren garrantzia. Euskararen su txikia pasatu egin da belaunaldiz belaunaldi, eta guri tokatzen zaigu orain gauza bera egitea.

00:00:0000:00:00

Iowako eklipsea

2025eko martxoaren 24a

Iowako nazioarteko idazleen eskolara iritsi berri, 2017ko abuztuaren 21ean, eguzki eklipsea izan zen. Christopher Merrill bertako arduradunak eta gainontzeko irakasleek gertaera ikustera eraman gintuzten, idazleen etxearen patioan bertan, horretarako utzi zizkiguten betaurreko beltz batzuekin. Eklipseak ez zuen asko iraun egia esan, bi minutu luze, eta ostean, bizitza lehengo bidera itzuli zen.

00:00:0000:00:00

Pla-pla

2025eko martxoaren 17a

Dozena bat arrautzak hamar bat dolar balio du, hamabi ere bai organikoak badira. Prezioak ikaragarri egin du gora azken aldian. Hegaztien gripea zuten milioika oilo hil behar izan dituzte eta nonbait hortik dator kaltea. Gaur egungo agintariek, nola ez, aurrekoei botatzen diete errua, baita honena ere.

Kontua da zaila izaten dela arrautzak erostea New Yorken, eta daudenean, ezin duzu aldiro dozenako kartoi bat baino gehiago erosi. Bat baino gehiago hartuz gero, kutxan kendu egingo dizute.

00:00:0000:00:00

Hauskorra

2025eko martxoaren 10a

Pertsona hauskorra da,

eta pertsona hauskorra delako,

hauskorra da demokrazia.

Eta demokrazia hauskorra delako,

hauskorra da askatasuna.

Eta askatasuna hauskorra delako,

hauskorra da berdintasuna.

00:00:0000:00:00

New Yorkeko kantak

2025eko martxoaren 3a

Museotik atera eta parkea oinez igaro dut. Hotz egiten duen arren, lakua dagoeneko ez dago izoztua. Jendea paseoan dabil, txanoekin eta bufandekin, bakoitzak bere ametsa egurasten. Zoriontsuak izango ote diren galdetu diot neure buruari. Ezen zaila baita hiri hau, badaki ematen baina kentzen ere bai.

00:00:0000:00:00

Bakoitza bere bidetik

2025eko otsailaren 24a

New Yorken iragan astean. Eraikin luze bateko igogailuan. Bulegoak daude, enpresak, erakundeak, abokatuak. Igogailuetako bat beherantz doa. Dozena erdi lagun barruan. Telefonoak jo dio gizon bati. Hartu du. Kaixo esan du gaztelaniaz. Ume baten ahotsa entzuten da. Gose naiz.

00:00:0000:00:00

Erantzuna

2025eko otsailaren 17a

Alaba paper batzuekin iritsi da etxera. Eskolan banatu dituzte. Emigranteen eskubideei buruzkoak dira. Goardiak bila badatoz jakiteko zer egin. Egon da polizia sarekadak egiten New Yorken, paper gabeko migrariak harrapatzen. ICE deitzen da migrarien polizia. Bitxia da ICE inizialek “ice” hitza osatzen dutela ingelesez, “ice”, “izotza”, edo “horma”, euskaraz. Mugan eraiki nahi den horma erraldoi hura bezala.

00:00:0000:00:00

Kirmen Uribe idazlea. NACHO CARRASCO ZABALLA

Kaleko musikaria

2025eko otsailaren 10a

Egok tronpeta jotzen du Grand Centraleko metro geltokian. Astearte goizetan eta ostegun arratsaldetan hantxe egoten da, faltarik gabe. Jendeak dirua uzten dio, egun txarretan berrogeita hamar dolar, onenetan bostehun.

00:00:0000:00:00

Koioteak Central Parkean

2025eko otsailaren 3a

Koiote bikote bat bizi da Central Parkean. Bertako animalia basatien artean handienak dira koioteak. Bikoteetan bizi dira eta ez dira banatzen bietako bat hiltzen den arte. Hori gertatu zen Central Parkeko koioteekin. Koiote emea bakarrik geratu zen bikotekide berria hartu duen arte.

Baina, nola iritsiko zen koiote berria parkera, galdetzen diogu gure buruari. Izan ere, Central Parkea hiriaren erdian dagoen irla berde bat da, handia baina irla azkenean. Kaleak eta etorbideak ditu inguruan. Ez dago naturarako korridorerik.

00:00:0000:00:00

Podcastak

Pentsaketan

6. Goi mailako ikasketak eta unibertsitatea

Atal honetan, goi mailako ikasketez eta unibertsitateaz egin dute gogoeta Pepe Aizpuru Euskal Irratietako erredaktore buruak, Pauline Guelle politologoak eta Txomin Poveda soziologoak 'Pentsaketan' bideopodcast emankizunean.

00:00:0000:00:00

Berriketan

Muga zergen ofentsiba

Donald Trumpek ezarritako muga zergak ditu hizpide Berriketan saioaren atal honek. Tarifa orokorra %10ekoa da, baina herrialde batzuei zerga altuagoak ezarri dizkio, Txinari eta Europako batasunari, adibidez. Neurri honek kalteak eragin ditu munduko merkatuetan, eta egoera hori aztertu dugu Irune Lasa BERRIAko Ekonomia saileko kazetariarekin.

00:00:0000:00:00

Kinka

Zohikaztegiak: hezegune baino, arnasgune ingurumenarentzat

Zohikaztegiak ditu hizpide Kinka podcastaren hirugarren denboraldiko hamabigarren saioak. Hezeguneak dira funtsean, eta oso garrantzitsuak eta onuragarriak dira klima eta natura krisiaren zein ekologiaren ikuspuntutik. Hiztegian, naturaren eskubideez aritu dira Nagore Arin eta Oli Artola solaskideak.

00:00:0000:00:00

New Yorkeko munduak

Parkera joan naiz

Parkera joan naiz, lorean dira arbola batzuk,

ez asko, lotsati oraindik.

Badirudi beldur direla haiek ere beren burua agertzeaz.

Goiz da eta ez dago inor parkeko bankuetan.

Eguzkiak epeltzen hasi duen arren.

Eseri egin naiz eta liburua zabaldu dut.

Lehen eguna etxetik kanpoko irakurketa egiteko.

00:00:0000:00:00

Berriketan

Euskal esklabisten historia

Euskal Herriko iragan esklabista du hizpide Berriketan saioaren atal honek. Denbora luzez zabaldu da Euskal Herrian esklabotzarik egon ez zelako ustea, baina ez da hala, 1990eko hamarkadatik historialariek kontrakoa esaten dute. Gure herriko iragan esklabistari eta gaur egun horrek utzi dituen arrastoei erreparatu diegu Amaia Igartua Aristondo BERRIAko Bizigiro saileko kazetariarekin.