New Yorkeko Munduak
New Yorkeko munduak

Amu Ezpanin

2024ko azaroaren 18a

Osaba Santik itsasoari begiratzen zion izaki bizidun bati bezala. Itsasoan ez zegoenean balkoian egoten zen, hari begira, eta ikusten zuen nola aldatzen zen aldartez, ekaitza bazekarren edo bare bazen.

Itsasoa zen osabaren tokia. Hantxe zen guztiz bera. Lehorrean konbentzioak eta norma sozialak daude, askotan arrantzaleak ulertzen ez dituenak. Baina itsasoan libre zaude, bakarrik zure buruarekin, eta isilik. Badaki ematen itsasoak barruko bakea.

Osabak itsasoa ezagutzen zuen begiak itxita. Gutariko askorentzat ura zena harentzat mapa bat zen, lurralde miragarri bat, non gauza asko gertatzen diren. Oso gazte itsasoratu zen lehen aldiz. Umetan negar egiten zuen bera moilan utzita aita eta aitona itsasoratzen zirenean. Orduan, inork ikusten ez zuenean, ontzira salto egin, sare-artean ezkutatu eta halaxe itsasoratzen zen.

Hamarkada luzeak nabigatzen, arrantzan, Europan, Afrikan, Amerikan. Erretiratu zenean ontzi bat erosi zuen, “Amu ezpanin”. Horrela esaten zaio Ondarroan sinesgaitz denari, muturra okertuta dagoenari, mesfidati sistemaren diskurtsoarekin. Udan egin genuen azken txangoa bertan. Ederra izan zen. Bere aitonak erakutsi zion “toki sekratura” eraman gintuen. Mendiei begiratu eta bazekien arrainak non zeuden, sonarrik eta bestelako gailurik gabe. Eta hantxe harrapatu genuen poltsa bete kabra. Hurrengoan atunetara joango ginela esan zigun. Lehengusuak kontatu zigun hegaluzeak amua jan eta karreteak kri-kri-kri egiten duenean, horixe dela bere aitarentzat “zoriontasunaren zarata”.

Olatuen tira birak mareatu egin ninduen. Botaka ere egin nuen. “Aitte, masixe dator hamen”, esan zion lehengusuak. Hobe izango zela lehorrera itzultzea. “Bota badau, ondo da”, erantzun zuen osabak. “On goazen neskan estropadak ikustea”. Zuzen zebilen. Bota eta gero ondo sentitu nintzen. Eta emakumezkoen estropadak berta-bertatik ikusi genituen kanpoko balizetan, eta animatu ere bai. Ondarroara bidean, geratu egin zuen ontzia, bainua hartzeko itsaso zabalean. Gogoangarria dena.

Beti babestu izan nau osabak nire idazle ibilbidean. Gauzak ondo egiteko aholkatzen zidan, eta ez sinisteko laudorioetan. Amu ezpanin. Arrantzale on baten sekretua beti da konstantea izatea eta lana, “ein biharra, lobie, eta atrapakozu arrrain handixe”.

Lana, berak egin behar izan zuena nerabea zenetik, ama oso gazte hil zitzaien eta oso xume hazi ziren gerraosteko urte ilunetan. Ideia berriak zituen gaztetan eta kooperatiba-sistema eraman zuen bere ontzira, non arrantzale guztiak ziren armadore. Falta zuenari laguntzeko prest beti, kide izatea zuen gustuko, parte izatea, justuak ziren aldarrikapenetan.

Azken eguna arte joan da itsasora osaba. Gazte-gazte zegoen haren 87 urtetan. Mutiko baten erraztasunarekin egiten zuen jauzi “Amu ezpanin” ontzira. Baina nagusiekin sekula ez da jakiten. Uste dugu betirako egongo direla gurekin eta egun batetik bestera joaten zaizkigu. Osaba Santi Uribe bezala.

Joan zaigu betirako, bere tokira, itsasora. Hantxe irudikatzen dut, bake-bakean.

Ez al duzue entzuten? Karretea mugitzen ari da, kri-kri-kri, zoriontasunaren zarata.

Atal gehiago
New Yorkeko Munduak

Amu Ezpanin

2024ko azaroaren 18a

Osaba Santik itsasoari begiratzen zion izaki bizidun bati bezala. Itsasoan ez zegoenean balkoian egoten zen, hari begira, eta ikusten zuen nola aldatzen zen aldartez, ekaitza bazekarren edo bare bazen.

 

New Yorkeko Munduak

Eskutitza

2024ko azaroaren 11

Ia inork ez du idazten eskutitzik orain. Mezu elektronikoak bai, bideo laburrak, mugikorretik testuak. Baina kartak, ez. Hala ere, badu eskuz idatzitako gutun batek berebiziko indarra, badirudi eskuz idaztean gure barren barrenean miatu eta ateratzen ditugula ezkutuko altxorrak.

New Yorkeko Munduak

Maratoia

2024ko azaroaren 4a

Kolorez esnatzen da hiria azaroaren lehen igandean, Maratoiarekin. Central Parkearen inguruak jendez betetzen dira, hiritarrek profitatzen dute eguna elkarrekin pasatzeko, lagun artean edo familian, maratoia ikusi eta bazkaltzera joateko.

Gu ere urtero joaten gara maratoia ikustera. Bukaera baino pare bat kilometro lehenago, Met museoaren atzealdean, hantxe jartzen gara, ikurrina zabaldu eta lasterkari euskaldunak animatzera.

New Yorkeko Munduak

Schwartz andrearen agurra

2024ko urriaren 28a

Iragan ostegunean egin genion Schwartz irakasleari agurra. Berrogei urtez aritu zen gure semea dabilen Center School eskolako zuzendari. Agurra ez zen izan eliza batean, ohi denez, ezta ezelako erlijio tenpluren batean. Gorazarrea New Yorkeko kultura etikorako elkartearen egoitzan jaso zuen. Halakoxea zen Schwartz.

New Yorkeko Munduak

Larrialdiak New Yorken

2024ko urriaren 21a

Semeak kolpe bat hartu zuela eta larrialdietan izan ginen iragan astean. Buruan zabaldu txiki bat, jolasean zebilela. Gauza handia ez baina ondo itxi beharra nabari zen.

Metroz joan gara ospitalera. Taxia baino bizkorragoa da.

New Yorkeko Munduak

Dena ondo

2024ko urriaren 14a

Metroan noala, aldiro aplikazio berri baten iragarkia ikusten dut. Lana lortzeko, bikotekidea aurkitzeko, ilea ez erortzeko.

Horren karietara, duela egun batzuk solasaldi bat izan nuen gauza hauetan aditua den lagun batekin. Aplikazio baten berri eman zidan. Gauza txarren aplikazioa. Momentuan gertatzen ari diren krimenen berri ematen dizu. Eta abisatu, zure kokapenaren arabera. Horrela, jakingo duzu zure ondoko kalean lapurreta bat izan dela, alboko parkean kolpatu egin dutela norbait, edo poliziak atxilo egin duela zein edo zein hiru karrika beherago.

New Yorkeko Munduak

Diasporaren alde

2024ko urriaren 7a

Halako batean, sartu naiz, asperdura astintzeko edo, abizenen berri ematen duen web orri batean. Jakin nahi izan dut zenbat Uribe dauden munduan zehar eta harridura sortu dit emaitzak. Euskal Herrian, 4000 bat omen daude. Gehiena baina Mexikon daude, 90.000. Hego Amerikan zehar, beste andana, Kolonbian, Perun, Argentinan, Txilen.

New Yorkeko Munduak

Existentzia gardenak

2024ko irailaren 30a

“Existentzia” deitzen zen 1987 urtean TU-K taldeak atera zuen maketak. Musika indiea, gotikoa batzuetan, oinarri elektronikoekin. Txomin anaia zen kideetako bat. Kantetarako letrak behar zituela eta konturatu zen haren anaia gazteak, nik, poemak idazten zituela eta poema horiek “lapurtuta” konposatu zituen lehen abestiak. Orduan batxilergoko lehen mailan negoen, hamasei urterekin.

New Yorkeko Munduak

Drill

2024ko irailaren 23a
New Yorkeko Munduak

Elkarrizketa

2024ko irailaren 16a

Ematen du egun batetik bestera ez dela ezer aldatzen, gauzak bere horretan jarraitzen dutela dirudi, eta horrela iraungo dutela, luzaroan. Baina begirada altxatu eta atzera begira, orduan egunen joana bizkorra da oso, eta orduan bai ikusten direla aldaketak, nola egin duen mudantza munduak, eta gure bizitzak.

Podcastak
New Yorkeko Munduak
New Yorkeko munduak

Amu Ezpanin

Osaba Santik itsasoari begiratzen zion izaki bizidun bati bezala. Itsasoan ez zegoenean balkoian egoten zen, hari begira, eta ikusten zuen nola aldatzen zen aldartez, ekaitza bazekarren edo bare bazen.

 

BERRIKETAN Logo
Berriketan

Zerua da askoren sabaia

Etxegabeen egoera du hizpide Berriketan saioaren atal honek. Euskal Herrian geroz eta jende gehiago bizi da karrikan, eta erakundeen baliabideak eskas dira. Gizarte eragileek egiten dute sarri haien lana, eta hori ere ez da aski. Arazo honen gako nagusiak azaldu dizkigu Ion Orzaiz BERRIAko gizarte gaietako kazetariak.

BERRIKETAN Logo
Berriketan

Guggenheim: Zuzendari berria, lehengo bidean

Bilboko Guggenheim museoko zuzendari berriaren izendapena du hizpide Berriketan saioaren atal honek. Miren Arzalluzek zuzenduko du museoa 2025eko apiriletik aurrera, Juan Ignacio Bidarteri lekukoa hartuta. Arzalluzen curriculuma errepasatzeaz gain, Bilboko Guggenheim museoaren ibilbideaz, polemikez eta erronkez aritu zaigu Iñigo Astiz BERRIAko Kultura saileko kazetaria.

Ez Gatoz Paristik logo nagusi urdina
Ez gatoz Paristik

Ispilua

Dinosauroa iratzarri zenean, matxismoak han segitzen zuen.

Eboluzio behar handirik gabe.

Dinosauroa iratzarri zenean, kulturaren ispiluak han segitzen zuen.

Arrakala askorik gabe.

Gizarteari isla egiten.

BERRIKETAN Logo
Berriketan

Lokatzetan sartuta

Valentziako hondamendiaren ondokoa du hizpide Berriketan saioaren atal honek. Herrialde Katalanetan gutxienez 214 hildako eragin zituen tanta hotzetik 15 egun igarota, hango egoera zein den azaldu digu Isabel Jaurena BERRIAko kazetariak, Valentziara berriemaile berezi joan baita.

Kinka
Kinka

Lemoiz, borroka odoltsu baten irakaspenez eta energia nuklearraren berpizkundeaz

Hirugarren denboraldiko hirugarren atalean, ahots ezagun bat ekarri dugu Kinka saiora: Iñaki Petxarroman idazle eta kazetariarena. 'Lemoiz. Herri garaipen bat nuklearizazioaren aurka' liburuxka idatzi dut, eta auziari buruzko mugarri nagusiak errepasatu ditu gurean. Horrez gain, gaur egunetik ere behatu dio gaiari, eta energia nuklearraren berpizkundeaz zein bestelakoez ere aritu da solasean. Hiztegian, ekozentrismoaz hitz egin dute Nagore Arin eta Oli Artola solaskideek.

Orain, aldi berria dator. Zure aldia. 2025erako 3.000 babesle berri behar ditugu iragana eta geroa orainaldian kontatzeko.