«Nazionalismoak ez du onartu nafartasuna; gu baino gazteagoak dira»

Oroimen ona du oraindik. Bere etxeko ateak bezala, bere memoriarenak ireki ditu Ignacio Javier Gomara Granadak (Etxarri Aranatz, 1927). Nafarroako politika baldintzatu duen alderdiaren sortzailea da, UPNrena, baita haren lehen presidente izandakoa ere.

Etxarri Aranatzen sortu arren, ez dakizu euskaraz. Pena duzu?

Pena apur bat bai, erraza izango baitzen orduan ikastea, eta orain zer harro nengokeen! Behin, lehen legealdian, on Miguel Irujok proposatu zuen euskara hizkuntza propio gisa jartzea. Eledunen batzordeko eztabaida hartan, on Migueli esan nion ea bazekien non jaion nintzen. Harrituta begiratu zidan. «Etxarrin sortu nintzen, 1927an. Eskola publikora joan, eta bederatzi urtetarako idazten eta irakurtzen nekien». «Euskaraz?», galdetu zuen Victor Manuel Arbeloak, parlamentuko presidenteak. «Ez, gazteleraz, hura irakatsi baitzidaten». Ez naiz kexu horregatik, baina hura zen 1927ko errealitatea. Batzorde hartan, pentsatzen nuena esan nuen. Dena idatzita dago. Lasaitasun hori dut. Esandako guztiak aktetan jasota daudela.

Irujo aipatu duzunez, nolakoa zen? Erbestetik itzuli berria zen.

Egun hartan esan nituenengatik txalo egiteko eskatu zuen. Orain, politikari askorengan ezaugarrihorren falta sumatzen dut, eta hark bazuen: arerioarekiko errespetua. Nik uste dut lortu dudala. Saiatu naiz etsairik ez izaten, eta, lortu ez badut, nire okerra izan da. Ez dut esango tirano hark adierazitakoa: «Ez dut etsairik, denak hil baititut». Ez, halakorik ez.

Frankismoak bat egin zuen zure gaztaroarekin. Baldintzatu zaitu?

Diktadura leuna izan zen nolabait. Aitortzen dut niretzat eta ingurukoentzat zaila zela arazoetan sartzea. Ez dut esaten diktadura izan ez zela, baina neuk eta ingurukoek ez genuen sentitu. Gerra ostean, eskasia zegoen, eta elikagaien errazionamendua. Ez dakit jendea ohartzen den Iruñean ere hori pasatu izan dugula.

Garai hartan ez zen ohikoa ikastea, eta Zuzenbidea atera zenuen. Nola?

Dena nire kabuz ikasi nuen, hemen ez baitzegoen ezta zuzenbide akademia bat ere. Zaragozako Unibertsitatean matrikulatu, eta lagun batek oharrak eta liburuak bidaltzen zizkidan. Goizean ikasten nuen. Bazkalostean, Arrotxapera jaisten nintzen, eta Larunbe fabrikan lan egin, 14:00etatik 22:00etara. Arrotxapera jaisten ari nintzen egun horietako batean, egungo emaztea ezagutu nuen. Hamasei urte zituen, eta kolpean maitemindu ginen. Egun batez, osaba jesuita batek esan zidan ez bururatzeko ezkontzea karrera amaitu gabe. Nire hasierako asmoa zen ezkontza bidaian Zaragozara joatea azterketak egitera. Gero, ezkontza eguna iritsi, eta zer arraio, irailerako utzi nuen.

60ko hamarkadan, Iruñeko zinegotzi izan zinen. Nolakoa izan zen urrats hura?

Ikasketak 1952-53an amaitu, eta biharamunean bulegoan jarri nintzen lanean. Udalean, berriz, 1962 aldera sartu nintzen. Garraiolarien presidentea, Ollokiegi, istripu batean hil zen, eta otu zitzaien ni aurkeztea sindikatuko hautagai. Francoren garaiak ziren, eta sindikatuen adarretik aukeratu ninduten. Udaletxean. Ez nuen ezer kobratu, ez dieta eta ez ezer. Ezta udal aurrezki-kutxan ere. Kafea eta puruak, hori bai.

Trantsizioan zergatik sartu zinen politikan?

Ez nuen sekula pentsatu politikan sartzea, baina Causa Ciudadana izeneko mugimendu bat sortu zen, eta trantsizioan aukeratu beharra zegoen.

Kezkaz ikusten zenuen egoera?

Ikasle garaietan, justizia sozialari buruzko tesi bat idatzi nuen. Nire idatzi bakarra da. Jainkoaren seme edo alaba moduan, edozein pertsonari zor zaion duintasuna eta horretarako sostengua giza eskubideak dira. Guztien ongia esaten diot. Ez naiz ari ondasun orokorraz edo erabakiak denon artean hartzeaz, baizik eta guztion ongiaz, eta hori gorputzari eta arimari dagokio. Politikoki neure burua definitu beharko banu, ez naiz ez karlista, ez kontserbadore, ezta liberal ere. Sozialkristaua nintzateke. Ez dakit halakorik badagoen, baina badakit zer esan nahi duen. Hori izan nahiko nuke, eta guztion ongi hori lortzen saiatu. Eta UPNrentzat ere, definizio hori bilatu dut. Alde batekoei zein bestekoei tokia egingo dien bide zabala bilatu behar du UPNk, eta guztion ongi hori bilatu. Eta kito.

Causa Ciudadana hartan zer bide egin zenuen?

Jaime Ignacio del Burgorekin bat egin nuen han. Alderdi Sozial Demokrata Forala sortu genuen. Idazkari egin ninduten. Hilabetetxo batzuk egin genituen; oporretatik bueltan, idazkari postu hartatik kendu ninduten, eta nire lagun bat jarri. Orduan haserretu nintzen, baina berdin dio.

Trantsizioari begira, zer mugarri dira zuretzat garrantzitsuak?

Konstituzioan, atearen sistema. Gogoko izan edo ez, atea hor dago, eta den bezalakoa da. Laugarren xedapena da, eta, gainera, iragankorra. Ez dit loa kentzen.

Halere, UPN jo eta ke ari da Nafarroa eta beste euskal lurraldeak bat egiteko aukera kendu behar dela esanez. Obsesio bat da?

Ez.

Politikari abertzale batek dio arbelean margotutako ate bat dela.

Hori da, eta arbel hori nafarren botoak dira. Niri ez dit obsesiorik eragiten. Kentzen dutela? Ondo, baina berdin dio. Nafarren eskuetan dago atea ixtea edo irekitzea.

Miguel Sanzek behinola esan zuen komeni dela ixtea, nafarrak erotu daitezkeelako.

Erotu daitezke, bai. Inoiz erotu dira [barrez].

Baina laugarren xedapenak UPNren sorrera eragin zuen?

Ez, baina zalaparta bai, hori eragin zuen, eta UPN sortzeko pospoloa piztu. Hala ere, ernamuina aurretik zegoen. Jada inguruan zebiltzan Jose Angel Zubiaurren moduko tradizionalistak eta Aizpunen gisako kontserbadoreak. Guztion artean ikusi genuen politikoki Nafarroaz arduratuko zen alderdi bat sortu behar zela ate hori ez dadin ireki.

Trantsizioan inoiz izan al zen aukerarik ate hori irekitzeko?

Parlamentuan eskaera bat egin zen, eta eztabaidatu zen. Herri nafarraren existentziaz mintzatu nintzen. Herri nafarra ez da oinarritzen arrazan, baizik eta desberdinen arteko elkarbizitzan. Herri nafar bat dago, nortasun bat, kontzientzia bat. Askoz lehenago, baskoiak nafarrak ziren. Baskonia hemen zegoen. Behin jendaurrean esan nuen. Ibai bat dago, eta nahi adina zubi jar daitezke, baina ibaiak jarraitzen du, eta bakoitza bere aldean dago. Hori da errealitatea, eta horren aurka ezin da joan.

Zu UPN sortu zen unean izan zinen. Nola izan zen?

Nire bulegotik pasatzen ziren batzuk, eta berdin gertatzen zitzaien Aizpuni eta Zubiaurri. Podemos sortu zen modu berean elkartu ginen. Bat egin zuten lagun taldeak ginen. Zer izen jarri eztabaidatzean, tematu nintzen herri nafarra-ren aipamenarekin. Gero, batasuna-ren alde egin genuen, alderdi batu bat nahi genuelako.

Lehen presidentea izan zinen.

Bitxia da. Sekula ez nuen halakorik pentsatuko. Han zeuden Zubiaur eta Aizpun, baina batasunaren alde hobe zen ez bata eta ez bestea izatea. Ni ezezaguna nintzen. Ni ez naiz politikaria; niretzat, politika bitarteko bat da.

UPN sortu ostean, aurreikusi zenuten haren bilakaera?

Sortu eta gutxira, hauteskundeak ziren. Gure izenarekin soilik, kanpainarik egin gabe, sozialistengandik 6.000 botora geratu ginen.

1982an etorri zen Foru Hobekuntza...

Hori izan da gure funtzio nagusia. Foru Hobekuntza sakon landu genuen. Kontu labaina zen.

... eta polemika eragin zuen. Alderdi abertzaleak alboratuak izan ziren, eta ez zitzaion herriari galdetu.

Ez zuen erreferendumik behar.

Bai, baina gainerako estatutuetan galdeketak egin ziren.

Hau bakarra baita. Bi aldeko akordio bat da. Guk subiranotasunaren erreserba dugu, eta hori defenditzen dugu. Horrek ematen digu jatorrizko subiranotasuna, eta, horrekin, Espainiarekin bat egitea erabakitzen dugu.

Nafarroako eskuinak, iraganean, onartzen zituen Euskal Herria eta euskara. Orain, zergatik ez? Asmakizuntzat hartzen dute.

Fisikaren arau bat da. Ekintza orok intentsitate bereko edo handiagoko erreakzio bat eragiten du. Sokatik apur bat tira egin nahi da, eta, jakina, ez ibili hatza begian sartu nahirik; kosk egingo dut bestela. Hori da kontua. Ez naiz inoren etsai, baina nazionalismoak ez du onartu nafartasuna. Ez du onartu gu baino gazteagoak direla. Nafarroa aurrekoa da. Nafarroak erreinua izan zuen. Nire gisako nafar batek Gorteetan eta Espainiako armarrian Nafarroako kateak ikusten dituenean, uste du Nafarroa gogoan dutela.

Parlamentuko presidente izan zinen 1987tik 1991ra. Hasiera zaila izan zenuen.

Bai. [PSNko Gabriel Urralburuk ez zuen presidente izateko nahikoa boto. UPNk Juan Cruz Alli aurkeztu zuen, baina ez zuen nahikoa babes. Herri Batasunak Guillermo Arbeloa eleduna aurkeztea proposatu zuen, baina baldintzapean aske zegoen]. HBko Iñaki Aldekoa nirekin bildu zen presidentetzarako hautagaia aurkeztuko zutela iragartzeko. Bileran esan nion batzuetan basakeriak egin arren Jainkoaren gizasemeak zirela. Miresten dut ideien alde bizitza ematen duen jendea, nahiz eta, nire irudiko, ideia okerrak izan. Bizia arriskuan jartzen dute, baina ez dut ulertzen ideia horiengatik inori bizitza kentzea. Ataka estuan nengoen. Denek zioten aurkezteko Arbeloaren hautagaitzaren alde bozkatu zezaten, eta nik galdetzen nuen ea zertarako, ez zela-eta aterako. Iñakik ikusi ninduen, eta esan: «Javier, egin egin beharrekoa, eta ez kezkatu».

Azkenean, Urralburu atera zen. PSNk, hasieran, lau lurraldeen batasuna defenditzen zuen, baina 80ko hamarkadan egindako aldaketa erabakigarria izan zen.

Bai, guri ongi etorri zitzaigun.

Zergatik izan zen, zure ustez?

Erriberako jendeak argi zuelako.

90eko hamarkadan politika utzi zenuen. Zergatik?

Hurrengoei toki egiteko.

Zer eman dizu, eta zer kendu?

Kendu ezer ez. Ni enpresaburu izan naiz, abokatu eta politikari. Baina jada ez naiz. Badakizu zer naizen oraindik? UPNkoa eta nire familiakoa. Hamabi seme-alaba ditut, 22 biloba eta hainbat birbiloba. Beste edozerk baino ilusio handiagoa egiten dit.