«Lizarra-Garazi haustea inoiz izandako atentatu politiko handiena izan zen»

«Hanka bat Ipar Euskal Herrian eta bestea Hegoaldean». Hala sentitzen da Mertxe Colina (Lekeitio, Bizkaia, 1953), eta hala egin du ibilbide politikoa. Abertzaletasunetik eta Hegoaldeari begira bai, baina Iparraldeko erritmo propioak errespetatuz. Horregatik izan zen Abertzaleen Batasunaren sorreran, eta, ordutik, abertzaleak batzeko hainbat ahaleginetan parte hartu du. Bake prozesuarekin ere engaiatu da, Lizarra-Garazin hasi, Baionako armagabetzean segi, eta gaur egun euskal presoen aferarekin. «Lehenbailehen sufrimendu hori amaitzea» du helburu.

Bizkaian sortu, baina Iparraldean egin duzu zure ibilbide politikoa. Nola hasi zinen politikagintzan?

Natorren familiatik etorrita, bide normala egin dut. 9 urte nituela etorri ginen Iparraldera. Beti egon gara loturik Hego eta Ipar. Hemen espainiarrak ginen, eta hara joaten garen bakoitzean, frantsesak. Nire familia oso zigortua izan zen gerra garaian. Nire aitona torturen ondotik hil zen, nire ama haur errefuxiatua izan zen Belgikan, eta oraindik baditugu amaren bi osaba desagertuta. Ama bizirik dago, eta buru-belarri ari gara. Ni giro horretan sortu naiz. Galdetzen didate nola bihurtu naizen abertzale. Nik diot abertzale genetikoa naizela.

Abertzaletasuna zatituta zegoen Ipar Euskal Herrian zu politikan hasi zinenean. 1993an erabaki zenuten indar ezkertiar eta abertzaleak batzea: Abertzaleen Batasuna sortu zen. Nahi beste arrakasta izan al zuen?

Aurretik, Ikastolako lehendakari izan nintzen. Donibane-Ziburuko ikastolen lehendakaria, eta ez nuen nahi nire lana politikarekin nahastea. Sekulako suertea izan nuen, justu une horretan hasi zelako Abertzaleen Batasuneko ideia egosten. Pentsatzen nuen Iparralderako instrumentu onena zela. Baziren bi familia; EMA Iparretarrak-etik hurbil zena, eta Euskal Batasunaren, ETAren inguruan zena. Baina Abertzaleen Batasunean ere baziren EAko kideak. Benetan zen abertzaleen batasuna. Egiazki, orduan izan zen batasuna, jakinik EAkoak ez direla sekula ezkertiarrak bezala azaldu. Ez genuen lortu EAJ ekarraraztea. Batzuk etorri ziren, baina beren aldetik, ez talde gisa.

Talde askotako ordezkariak egonda, nola izan zen AB sortzeko prozesua?

Metafora egiten dut txapelekin. Lehenengoetan, bakoitza bere txapelarekin zetorren. Elkarri begiratzen genion, esanez bezala: «Badakigu hori nondik datorren». Bazegoen halako kontrol bat. Pixkanaka, baina nahiko azkar, konfiantza sortu zen, eta jada ez genuen kapelurik. Bakoitza berearekin etortzen zen, bilkuran txapela esekilekuan uzten genuen, eta, amaitzean, berriz hartzen zuen bakoitzak berea. Egun batean inork ez zuen gehiago hartu txapela, eta azkenean esekilekua ere desagertu zen. Hala egin genuen; pausoz pauso eta konfiantza sortuz. Ipar Euskal Herrian egin dira beste gauza garrantzitsu batzuk, baina uste dut inportanteenetarikoa izan dela Abertzaleen Batasuna.

Batzuek diote autobusa bete bai baina ABk ez zuela lortu norabide egokian jartzen.

Agian. Bakoitzak erabiltzen du nahi duen metafora. Autobus horrek bazekien autobusa betea zuela, eta ardura zuela, eta ez zuela batek esaten nora gindoazen eta zertarako, baizik eta barnean zihoazen kide guztiek. Zinez prozesu demokratikoa izan zen. Garai horretan lortu ziren emaitza ederrak Ipar Euskal Herrian.

2001ean izan zen zatiketa, Batasunan sartu ala ez erabakitzeko bilkuran. Nola oroitzen duzu?

Ekainaren 23a izan zen. Negarrez irten nintzen, ikusi nuelako proiektu eder, sendo eta emankorra izan zena apurtu zela.

Ia hogei urte dira ordutik. Baziren estrategia politikoan, nazio ikuspegian eta gatazkaren auzian ikuspegi diferenteak, baina, distantziatik begiratuta, zergatik hautsi zen elkarlana?

Bakoitzak egingo du bere irakurketa. Nik pentsatzen dut ez zela nahikoa errespetatu Iparraldeko egoera eta kultura politikoa, eta ezin zela Hegoaldeko esperientzia hona ekarri eta besterik gabe planteatu. Garai hartan ez ginen prest proposamen horiek gure egiteko, eta inposizio gisa ikusi genuen. Ondotik etorri zen zatiketa. Hori kaltegarria izan zen Batasunarentzat, eta baita Abertzaleen Batasunarentzat ere.

Berriz ere ekarri zuen Iparraldeko abertzaleen zatiketa?

Belaunaldi oso aktiboa zen, baziren lehengo Enbatakoak, zaharragoak: Ximun Haran, Jakes Abeberri... Herriaren Alde-koak ere baziren... eta gero independente asko. Nik gehiago nuen Hegoaldeko ikuspegia, baina Batasunak proposatzen zuena, eta egiteko moldeak ez zitzaizkidan batere gustatu. Horregatik diot niretzat desilusio handiagoa izan zela. Herri Batasuneko ikuspegitik nintzen hurbilago, baina ez nentorren bat herrialde guztiok erritmo bera izatearekin. Hori ondoren plano pertsonalera etorri zen: jendeak gehiago ez agurtzea, irainak, ezinikusiak... Gogorra izan zen, zatiketak izaten diren moduan.

Zatiketaren aurretik, ABko bozeramaile zinela Lizarra-Garazin ordezkari izan zinen. Ze oroitzapen duzu?

Nire ibilbide politikoko esperientziarik ederrena izan zen.

Orduko hartan Euskal Herria osoan, abertzaleen arteko konfiantza josi behar zen berriro.

Bai. Ni nintzen Ipar Euskal Herriko ordezkari bakarra. Garrantzitsua izan zen han egotea, batetik, nazio ikuspegia bermatzeko, eta, bestetik, errealitate desberdinak zirela, baina helmuga bera genuela erakusteko. Ni hezitzailea nintzen, eta denbora librea hartzen nuen hara joateko; besteak politikari profesionalak ziren.

Gatazka armatua amaitzeko lanean ari zineten Lizarra-Garazin. Zer posizio izan zuen ABk gatazkarekin?

Abertzaleen Batasunean beti esan dugu gatazka armatuaren aldeko apustua egin dutenak beren bizia eman dutela, edo kartzelarekin ordaindu dutela. Borroka horren atzean gu egon gara; tira, ni bai. Guztiz, gainera. Lizarra-Garazi garaian ulertu nuen beste bide bat bazegoela. Baina esaten genuen: «Ez kondenatu, ezta onartu ere». Atentatu bat egoten zen bakoitzean esaten genuen pentsatzen genuela bazeudela beste bide batzuk, baina, Aralarrek ez bezala, ez dugu kontra egin inoiz. Abertzaleen Batasuna ez da sekula horretara iritsi.

Nola oroitzen duzu Lizarra-Garaziren haustura?

Venezuelara gindoazen prozesuko ordezkari batzuek hango kontaktuei eta diasporakoei Lizarra-Garaziren berri emateko. Hara gindoazen Pernando Barrena, Rafa Larreina, Markel Olano, Mikel Korta eta ni. Bilboko aireportutik atera behar ginen, abenduaren 28an, eta etorri zitzaigun guardia zibil bat, ezagutu gintuena, eta esan zigun ea esan geniezaiokeen egunkariak saltzen zituenari denda irekitzeko, Gara-n edo Egunkaria-n su-etena hautsi zela esaten zutelako. Eta gu hor, Venezuelara joan ala ez erabakitzeko, hasi ginen bati eta besteari deika. Horrela jakin genuen.

Denek?

Ez dakit. Agian baten batek bazekien, baina inork ez zuen halakorik aipatu. Batzuek harridura agertu zuten. Larrialdiko bilera egin genuen, eta erabaki genuen joatea Venezuelara eta indarra egitea su-etena ez zedin benetan apurtu. Urtarrilean izan zen lehen atentatua, eta hortik aurrera oso zaila izan zen giroa hobetzea.

Zer izan zen galera handiena?

Niretzat larria izan zen Udalbiltzak ekarri behar zuena galtzea eta Iparraldeari eta Hegoaldeari ekarri behar zion onura galtzea. Mugak horrela hausten dira, eta hori bera bada benetan ikuspegi nazionaletik egindako lan ederra. Nik beti diot Lizarra-Garazi hausteak ekarritako ondoriorik larriena Udalbiltza galtzea izan zela. Ordutik egin ditugu hainbat ahalegin, Nazio Eztabaidagunean izan nintzen. Horiek gehiago izan dira lurreratzeko pistak, hautsiegi ez geundela erakusteko. Baina Lizarra-Garazi bezalakorik ez dut ezagutu. Hori apurtu izana hanka sartze handi bat izan zen. Niretzat, politikoki egon den atentaturik handiena. Halere, erantzule asko egon ziren. Talka egon zen. Ez diot inori leporatu nahi beste inori baino gehiago.

Ondoren batu da ezker subiranista EH Bain eta EH Bildun.

Beharrezkoa izan da, bai, baina ez dut sentitu orain arte Abertzaleen Batasunak zuen indar hori. Oraindik egiten ari da, etorriko da. Baina hain azkar eta hain fite egitea ez da gertatu. Agian, oraindik geratzen dira ABren zatiketaren ondorioak ere, eta, oro har, jendea urrundu da politikatik. Halere, badira gazteak inplikatuta. Gu, ordea, kasik obligatuak ginen politikoki aktibo izatera errepresioa sekulakoa zelako.

Azken urteetako bake prozesuan ere aritu zara. 2017ko apirilaren 8an zuk zenuen Senpereko armategiaren ardura.

Bakegileak nirekin harremanetan jarri ziren esateko ea ni arduratuko nintzen Senpereko zuloaz. Hor zen arriskurik handiena, hori zelako armategirik handiena. Emazte bat izatea nahi zuten, eta Lizarra-Garazin izan nintzenez, nigan pentsatu zuten. Erantzukizun oso handi baten gisa hartu nuen, baina baita ohore baten moduan ere. Bezperan, nire maleta prestatu nuen kartzelarako. Orduan esan nien nire seme-alabei zer egitera gindoazen. Espainiako Polizia etorri izan balitz, izorratuko zuketen plan guztia. Nire hautua zela esan nien familiakoei.

Nola joan zen eguna?

Prest ginenean, Poliziari deitu zieten jakiteko hor ginela. Ondoren, deitu zidan jendarme batek galdetzeko ea non ginen. Senperen ginela esan nien, eta handik gutxira deitu ninduten berriz, esanez ez gintuztela aurkitzen. Esan zidan: «Ikusten duzu nola egia den ez dugula nahikoa baliabiderik?». Hor konturatu nintzen nahiko lasai zetozela. Heldu zirenean, galdetu zuten ea nor zen Colina andrea, eta ni nintzela esan nuenean, goitik behera begiratu ninduten.

Ardura handia sentitu zenuen?

Galdetu zidaten ea nola heldu ziren armak horraino, eta nik esan nien iritsi ginenerako hor zirela. Gainontzeko behatzaileei esan nien beren burua ez identifikatzeko, nik egingo nuela, eta orduan Silviane Alaux diputatu sozialistak esan zuen eramaten baninduten nirekin etorriko zela. Emauseko presidentea ere hor zegoen. Orain, barre egiten dut, baina momentuan tentsioa izan zen. Are gehiago, tentsio arazoak ditut, eta neurgailuarekin joan nintzen, badaezpada ere. Nirekin hitz egiten zuen jendarmeak une oro esaten zidan lasai egoteko, dena ongi aterako zela.

Noiz amaitu zen eginbeharra?

Esan ziguten joan gintezkeela, baina lehenik nahi nuen segurtatu dena ongi zela. Beraz, eskatu nuen gu guztiok eta lanean ari ziren poliziek elkarrekin argazki bat ateratzea, arazorik bazen ikusteko nola zegoen lekua gu joan ginenean. Atera genuen fotoa. Ondoren, ez nuen pentsatua, baina diskurtso bat bota nuen. Euskal Herri baketsu baten alde elkartu ginela esan nuen, eta guk urrats handi bat egin genuen arren, beste batzuek presoen aferarekin pausoak eman behar zituztela. jendarme batek momentu batez txalo egin zuen.

Presoen gaia aipatu duzu. Egin al da nahikoa aurrerapausorik alor horretan?

Egin dira aurrerapenak, baina Frantziak beti du Espainiarekiko menpekotasuna. Halere, gauzak aurreratu dira. Gauzak ez dira egingo, ordea, gizarte zibila mugitzen ez bada. Azken urteetan Ipar Euskal Herrian lortu diren gauza sakonenak eta emankorrenak gizarte zibilak bultzatu ditu.

Indar horrek sustatu du Euskal Elkargoa ere?

Bai. Gizarte zibilak bultzatu du, eta horrek egiten du ondoren politikoak mugiaraztea. Bizi, EHZ, Laborantza Ganbara... Hor denetariko jendea egoten da lanean.