«Huste gisako bat, presentzia galtze bat gertatzen ari da ezker abertzalean»

2008an LABeko zuzendaritza utzi zuenetik, Mati Iturraldek (Gasteiz, 1958) ez du «zuzenean» parte hartzen ezker abertzaleko nazio mailako egituretan. «Oinarriko» militante da oraindik, hala ere. Murgian bizi da (Zuia, Araba), eta Sortun dabil herri mailan. Sindikatuan ere jarraitzen du, delegatu lanetan. Arlo sozialari begiratzen dio asko, eta kezkatuta dago gizartean nabari dituen joera batzuekin.

Nola hartu zenuen gaztetatik kontzientzia politikoa?

Frankismoan geunden oraindik. Erabat normala zen, batez ere unibertsitatean, kontzientzia politiko bat sortzea. Etxetik, banuen gutxieneko kontzientzia bat jada.

Agurainen zinegotzi aritu, eta Eusko Legebiltzarrean sartu zinen 1994an. HBko Mahai Nazionalean ere, garai bertsuan. Tentsioa handia izango zen, ezta?

Garai hartan hil zuten Gregorio Ordoñez, legebiltzarkide zela, eta HBko mahaian ginela egin zuen bere buruaz beste Eugenio Aranburuk, epaiketaren bueltako tentsiogatik. Egunerokotasuna zen. Miguel Angel Blancorena, Jose Antonio Ortega Lararena... Oso giro tentsionatua bizi izan genuen. Baina, nire ustez, instituzioetan gehiago nabaritzen zen hori kalean baino. Gero, alderantziz izan da. Instituzioetan, askoz lasaiago bizi da konfrontazio politikoa, baina, kalean, badaude komunitate batzuk asko sufritzen dutenak oraindik. Hor, tentsioa mantentzen da kalean.

1992aren osteko urteak ziren. Ezker abertzalean aipatzen da krisi garaiak zirela: Algerren ondorena, Bidarteko atxiloketak... Nola gogoratzen duzu hori?

Nik uste dut erraztasun handiagoa zegoela iritzia eman eta planteamendu politikoak argi azaltzeko. Orain, gehiago erabiltzen da politikoki egokia dena.

Ezker abertzalearen barruan?

Bai. Une hartan, oso bortitza zen batzuetan diskurtso politikoa, baina argiagoa, nolabait. Jendeak ondo zekien nor zegoen non. Egoera gogorrak ziren, baina koherentzia politikorako errazagoak. Orain, egokitasun politiko horrekin, dena nahasi da pixka bat. Iragana baikorregi ikusten dugu sarri, baina orain, askotan, kosta egiten zait neure burua kokatzea.

HBko Mahai Nazionalean hiru emakume zineten, eta hogei gizon. Nola bizi zenuten hori?

Nire belaunaldia borroka feministaren agente aktibo bat izan zen. Aurreko borrokak bazuen bere zentzua, eta ekarri ditu lorpenak. Baina edozein aldaketa sozial bezala, igotzen dena jaitsi egiten da gero. Une honetan, ikusten dut emakumeok piztuta gaudela, baina ez dugula lorpenik ikusten. Askotan aldarrikatzen dugu emakumeen presentzia, baina, gure garaian, politikan geundenok ez genuen bidesari handirik ordaintzen. Orain, nire ustez, bidesari handiegia ordaintzen dute.

Bidesaria, zer zentzutan?

Politika maskulino batean sartzea buru-belarri. Lehia; deshumanizazioa; eskema oso zurrunak; berdintasunaren defentsa lauso bat; dena irabazita balego bezala jokatzea, legeak horrela agintzen duelako, guztiok dakigun arren legeak ez direla betetzen... Uste dut emakumeok ez dugula geure burua aurkitzen politikagintzan. Eta hori bortitza da. Gizarte hau ez da aldatuko hori aldatzen ez bada.

Kartzelan bi urtez egon zinen, Konstituzionalak HBren aurkako epaia bertan behera utzi arte. Zer ekarri zizun kartzelaldiak?

Nire familia bizitza ere aldatu zen. Ni irten, eta senarra berriz sartu zuten. Horrek ere baldintzatu zuen nire parte hartzea, baina ateratzean, gauzak aldatzen hasiak ziren ezker abertzalean, arlo politiko eta instituzionalean. Pentsatu nuen fase hori bukatu zela niretzat, eta nahiago izan nuen LABen sartu. Beti izan dut oso ikuspegi soziala. Gero, lau urtez aritu nintzen zuzendaritzan.

Nolako esperientzia izan zen?

Oso ona. Oso esparru zabala dasindikatuarena, eta nire koherentzia politikorako errazagoa.

2008an utzi zenuen kargua. Urteotan, gauzak aldatu egin dira sozialki. Nola ikusi duzu bilakaera?

Sindikatuan gauza asko egin dira, oso ondo eginak, gainera. Denboraren poderioz, ordea, haustura sozial gero eta handiagoa sortzen ari da Euskal Herrian ere. Lehen, kontzientzia soziala askoz horizontalagoa zen. Ez zegoen hainbeste ezberdintasun jendartean bertan. Ikasi dugu bizikidetza eroso batean bizitzen, haustura hori mantenduz, eta kezkagarria da. Komunitate, herri txiki honetan haustura sozial handi bat sortzen bada, oso kaltegarria izango da edozein proiektu emantzipatzaile aurrera eramateko.

Kongresua egin berri du LABek; nola egokitu egoera horretara?

Aurrerapauso asko eman ditu. Baina gauza da sindikatu baten, sindikatu guztien arrakasta soziala mugatuta dagoela. Jendartean, nola bizi dira egoera sozial eta politikoak? Euskal Herria erosotasun batean sartzen ari dela uste dut. Adibidez, gazteek galera izugarria izan dute, eta jendartea ohitu egin da horretara. Jendartearen zati handi bat prekaritatean bizi da, eta beste bat, oso ondo.

Legez kanporatzeen zikloarekin batera gertatu da bilakaera sozial hori. Zer ondorio izan ditu garai horrek ezker abertzalean?

Zaila egiten zait pentsatzea nola egin zitezkeen gauzak beste era batera, baina badaukat sentsazio hori, gauza batzuk ez zirela ondo egin, presaka bezala egin zirela. Eta oraindik ondorioak ordaintzen ari gara. Orain, ezker abertzalean huste moduko bat gertatzen ari da. Lehen uste nuen alderantziz izango zela, baina ez da horrela izan. Eztabaida batzuk ireki dira, baina bere garaian ezker abertzaleak jendartean zuen presentzia, prestigioa, galdu egin da pixka bat, eta horrek kezkatzen nau. Hori berreskuratu behar da: ez gu olatuaren aparretan egoteko, baizik eta beharrezkoa delako jendartea iraultzeko.

Errepresioak perspektibaz jokatzea zaildu zuen?

Zurrunbilo batean sartzen zaitu. Erabaki potoloa [estrategia politiko-militarra alboratzea] oso eraginkorra izan zen, baina, gero, prozesua ez da eraman nik pentsatzen nuen bezala. Ezin delako da askotan. Jendarteak hartzen du bide bat, eta hortik joaten da, zuk beste bat nahiago izan arren.

Inertzia indartsuegiak dira?

Hori da. Adibidez, ondo bizitzearen, erosotasunaren inertzia oso indartsua da Euskal Herrian. Lehengo sakrifizioaren idealismo hori ez dago. Jendea mugiarazteko, ezegonkortasun bat egon behar da; bestela, oso zaila da.

Kartzela alde askotatik ezagutu duzu: preso, senide eta mediku gisa... Zer izan da gogorrena?

Torturen inguruko lana. [Garzon protokoloaren garaian] Baimena geneukan atxilotuekin hamar bat minutuz egoteko. Guardia Zibilaren Madrilgo atxilotze zentroetarajoaten nintzen, pertsona torturatuak ikustera. Han sartzea, handik irtetea, izugarria zen.

2007aren aurreko su-eten garaian, presoen eskubideen aldeko Ibaetako Foroan aritu zinen. Zer irizten diozu ordukoari?

Une konplikatuak izan ziren hor ere. Akats bat egon zen, nire ustez: eskubideen garapena egoera politiko-militarrekin lotzea. Borroka armatuaren etena zegoenean, eskubideen aldarrikapena areagotzen zen, baina, gero, indarra galtzen zuen. Horrek argudio oso indartsuak ematen zizkion estatuari, bere mesedera erabiltzeko. Ideologikoki ez genuen sendotu hori: eskubideak eskubideak dira, beti.

Eta nola kokatzen duzu presoen izaera politikoa?

Nire ustez, preso politikoen izaera horrekin aldarrikatzen zen, batez ere, salbuespen politika eskubideen aurka zihoala, eta, bestalde, haiek, kolektibo moduan, bazutela beren nortasuna, eta aukera izan behar zutela beren diskurtsoa osatzeko. Ibaetako Foroan ez genuen lortu hori ondo kokatzea.

Orain ez gaude su-eten batean; behin betiko etena 2011n iragarri zuen ETAk. Presoen gaian, nola ikusi duzu bilakaera?

Lehen esandakoaren ildotik. Erabaki batzuk hartu zirenean, beste prozesu bat aurreikusi zen. Gero, hori gertatu ez zenez, denbora dezente galdu da. Kalean ni lasai nago, baina barruan, jende asko dago kartzelan, urteak pasatu eta pasatu. Herri honetan, eta ezker abertzalean ere bai, askotan kendu diogu garrantzia kartzelako egonaldiari. «Zortzi urte, ba! 25 urte ere egon dira eta...». Ez. Zortzi urte zortzi urte dira, edozein bizi prozesutan. Eta urte hauetan izan ez diren aldaketek sakondu egin dute min hori.

EPPK-k erabaki garrantzitsu batzuk hartu berri ditu.

Beren eztabaidaren ondorio izan da, baina ikusten dut gauza batzuk aldatu behar direla erabaki horiek aurrera eramateko. Eta horiek ez daude presoen esku.Zein da bakoitzaren ardura, adibidez, legedia aldatzeko? Ze, legedia aldatzen ez bada, benetako aldaketarik ez da gertatuko espetxe politikan. Hori ez da argitu. Eta zer babes sozialekin lortuko dugu hori, jakinda Espainiako Estatuan irabazi behar dela bataila? EAJ eta PPren akordioa ikusita, ez du itxura onik. Baina kontua ez da bakarrik hatzarekin seinalatzea. Bakoitzak hartu behar du konpromisoa. Bestela, presoen gatazkak urte luzez segituko du.

Azken operazioetan, abokatuak, bitartekariak, Jaiki Hadi, Etxerat, Herrira jo dituzte. Zein analisi egiten duzu hortik?

Alde guztietan jo zuten. Orain, erreserban daukate auzi hori, eta aktibatuko dute behar dutenean, baina uste dut nahikoa merke atera zaizkiola estatuari operazio horiek. Orain, intentsitate baxuan ari dira, baina kaleko aktibazioa ere oso neurtua delako. Presoen elkartasunerako mugimenduan zailtasunak daude egoera hau gainditzeko, kalea eta jendartea berreskuratzeko.

Saiakera batzuk badaude...

Bai: Kalera, Ireki... Baina falta da aktibazio orokor bat, eskubideen inguruan.

Otegi espetxetik irtetear zela, idatzi zenuen: «Bihar itzuliko da Arnaldo etxera, lokartutako herri batera. Injustua litzateke esna gaitzan eskatzea, eta, hala ere, horixe espero dugu askok». Ari da esnatzen herri hau?

Arnaldo atera baino lehen, ezker abertzalean oso dinamika motela egon zen, nire ustez. Sortu zen Sortu, baina ez zituen bete jendearen espektatibak. Bitartean, jende asko urrundu zen, beste batzuk baztertu ziren, eta zauri sakonak egin ziren ezker abertzalearen barruko gorputzean. Denok ikusten genuen gizon edo emakume on bat behar genuela hori berrantolatzeko. Politikoki eta pertsonalki, oso ona da Arnaldo; erreferente bat da diskurtsiboki: erraztasun handia dukomunikatzeko. Baina jendartea aldatu egin da, eta Arnaldok zuen oihartzun hori moteldu egin da. Jende gaztearekin hitz egitean-eta, ikusten da hori. Bultzada bat izan da, eta beharrezkoa da hor egotea, baina beste ahalegin batzuk ere behar dira egitura politikoan.

Zein ahalegin mota?

Nire esperientzian, batzorde lokaletatik, herri txikietatik hasten zen dinamika politikoa. Une honetan, ez Sortun, ez ezker abertzalean, horrek ez du funtzionatzen, eta hori berreskuratu behar da. Benetan jendartearen parte izateko, ez izateko beste eragile politiko bat, lau urtean behin bozkatzen duguna; oso jende ondradu eta jatorra, baina hor dagoena, ez hemen. Hori aldatu behar da. Ez dago hurbiltasun hori.

Gazteekin baduzu harremanik?

Herrian-eta bai. Batzuetan, esparru sozialak idealizatzen ditugu; gazteen artean, badaude sektore oso onak, gauzak mugiarazteko. Baina badaude kontsumo mailari eutsi nahi diotenak ere, oso ondo bizi direnak aldatzeko.

Nola ikusten dituzu biktimen ingurukopolitikak?

Izugarrizko garrantzia hartu du kontakizunak, eta, nire ustez, ez dagokio gure belaunaldiari hori egitea. Hori bai: bizikidetzaren mesedetan, oinarritik egin behar dira gauzak, ez goitik behera. Ikusten ditudanean omenaldiak-eta, instituzionalki soilik eginak, erabilpen alderdikoia eginez, atzerakoa eragiten dit. Ez dut ikusten horrek benetan mesede egiten dionik jendeari. Izugarrizko ohitura dugu antzezpenerako, ikuskizunaren politikarako, baita gauza delikatu hauekin ere. Nik ezin dut: erabat arrotza zait hori. Aldiz, herri eta talde txiki batzuetan ikusten dira esperientziak, modu naturalean, behartu gabe. Horrek balio du.