Jean Grenet (Baiona, 1939) erretretan da. 20 urtez izan zen Baionako alkate, baina politikaren aurretik zein ondoren bizia badagoela dio. Arrangoitzen (Lapurdi) bizi da egun, herritar «arrunt» gisa du bere burua, eta esaten du ez duela zertan iritzia eman, egiten dena ez duela epaitzerik. «Ahal nuena egin dut, ahal dutena egiten dute; ez da konparaziorik egiterik, haiek eta gero beste batzuk izango dira».
Nola bizi izan dituzu azken boladako gertakariak? Bake prozesuaz-eta zer diozu?
Bazen garaia, denek itxaroten genuen bake prozesua. Bakezalea naiz, biolentzia hastio dut, eta hori sufritu dugu; Donostia ordu erdira da. Atentatuak ikustea miserablea zen. Sentitzen genuen, gainera, ez zela soluzioa, bide itsua zela, biolentziak ez zuela ezer ekarriko inoiz. Alde batera utzirik ohartzen gara askoz fiteago aitzinatzen ari garela. Historiak dakarren irakaspena da. Herri zoragarri honen irudi kontraproduktiboa ematen genuen. Parisen uste zuten gerra zibila zela. Ezetz erraten nien, normalki bizi ginela. Biolentzia batez ere bestaldean zen; GALen erreakzioa izan zen, SACeko ohiek kontuak konpontzen zituzten.
Jean Grenet Juan Karlos Izagirre Donostiako alkate ohiarekin batera, 2012an, Euro Hiriari buruzko bilera batean
GALen inguruan Frantziaren ardura aipatzen da maiz.
Pentsatzen dut estatuaren partetik ez dela politika argirik izan arazo horri begira. Bestalde, hona etortzen zirenek odola zuten eskuetan; ETArenak 900 heriotza baino gehiago dira. Errefuxiatu politiko estatusa galdegiten ahal zuten; ez zitzaien onartuko. Berehala estraditatuak izango ziren Espainiara, klandestinoak baitziren. Garai anbiguoa zen, denentzako zaila. Uros eta harro naiz azkenean Euskal Herriak ulertu izana ez zela soluzioa. Nahi edo ez, Espainia herri demokratikoa da, eta ez gara Francoren garaian. Ez dira gauzak egiten eriak klaskatuz. Ez dut iraultzan sinesten, garapenean baizik.
«Lehen lerroan ez zirenek erraten dute arazoa konpondu dutela. ‘Ez, ez duzue konpondu’. ETAk desegitea erabaki du»
Armagabetzea Baionan izan da.
Ez naiz ados horrekin. Gatazka armatua Espainian izan da, Gaztela eta Hego Euskal Herriaren artean. Guk hemen zer izan dugu? GAL eta iheslari batzuk. Gureganatzen dugu desarme bat ez dena gurea. Ez da Frantzia eta Espainiaren arteko gerra bat izan. Hego Euskal Herria Madrileko botere zentralaren kontra izan da. Haien arteko gerra bat da, ez gurekin.
Armak mugaren alde honetan zeuden.
Uste dut bestaldeko egitasmoa zela gehiago, alde honetakoa baino. Harritu naiz jende batek bereganatzea bake artisauak, Kanbo... Lehen lerroan ez zirenek erraten dute arazoa konpondu dutela. «Ez, ez duzue arazoa konpondu». ETAk desegitea erabaki du; armak zeharka itzuli ditu. Bestaldean konplikatuagoa da, beti daude tentsioak. Espainian duten arazoa hemen ez dugu. Katalunian gertatzen dena beste leku batzuetara hedatzea arriskatzen du Madrilek: Andaluzian, Hego Euskal Herrian, Galizian. Frantzian ez gara batere giro berean.
Arbolaren Egia estreinatu da.
Nire ustez goizegi da; neurri desegokia da, ez baitu lasaitzen, eta lasaitzea behar dugu. Bai, polemikoa zen, probokatzailea. Froga da hori egin dutela eta ez dakitela orain non jarri. Baionako biztanleei erreferendum bitartez eskatuko bagenie, nire ustez ez lukete nahi. Ez dugu horren beharrik; gehiegi iraun duen gatazka bat izan da, arrastoak utzi dituena, eta denborari denbora utzi behar zaio orain. Horrez gain, ezin dugu kontsideratu arte garaikideko maisulan bat denik.
Zer diozu hedatzen duen ideiaz?
Aukeratzekotan, nahiago dut Gernikako arbola.
Zergatik?
Sinbolo biziki ederra delako; lehenik eta behin arbola bat da, eta ongi adierazten du Euskal Herria zer den. Merezi duen aitorpena, eta, ezagutu dugun guziarekin, bake desiragarria. Lazgarria da, hala ere; bazkaltzen ari zara jatetxe batean, tipo bat heldu da, eta tiro bat ematen dizu buruan. Arazoak ez dira horrela konpontzen, esperientziak erakutsi du. Begira kartzelan dauden guziak. Diputatu nintzenean, hitza hartu nuen presoen hurbilpenerako.
Zein izan zen erantzuna?
Galdera egin nien bizpahiru Justizia ministrori, baina ez dizute erantzuten.
2011n Aiete izan zen; 2012an, Aurore Martinen kasua... Zer zioten Parisen urte haietan?
Alde nabarmena zegoen hemengo arduradun politikoek eta Pariskoek sentitzen zutenaren artean. Guk erraten genien: «Aski da, nahiko ongi kokatuak gara zer pasatzen den jakiteko». Anekdota bat kontatuko dizut. Astearte batez, Jean Louis Borlooren bulegoan nintzen, eta telefono dei bat jaso genuen; Eliseoa zen, nitaz galdezka. Orduan informatu ninduten: Nicolas Sarkozy lehendakarigaia Baionara zetorrela ostegunean. Erran nien: «Barkatu? Errepikatu otoi. Ongi pentsatu duzue?». Erran nien: «Begira, ez didazue iritzia eskatu, baina emanen dizuet: pitokeri galanta da orain egin nahi duzuena». Dena konpondua zela erran zidaten, eta kortesiaz abisatzen nindutela. Hara zein zen Parisko eta hemengo errealitatearen arteko aldea. Eskatu bazidaten, errango nien ez zuela balio probokatzera etortzea. Arazo batzuk hobeto hautematen dira bertatik.
Bidaia horren inguruan, Alliot Marie biziki kritikatua izan zen.
Ez dut hitz egin nahi; joker.
2017ko urtarrilaren 1ean Euskal Hirigune Elkargoa sortu zen.
Garapen baten aldekoa nintzen, baina ez halakoa. Hamar elkargotik bakarra egin dugu; nik hiru egingo nituen, bat probintziako, eta horren gainetik, konpetentzia orokorrekin, polo metropolitanoa. Bi printzipio ditut: hurbiltasuna bata —arazo batzuk hurbiletik konpontzen direlako—, eta subsidiariotasuna bestea. Errango nuke, beraz, eraginkorragoak ginatekeela hiru elkargorekin, Lapurdik, Zuberoak eta Nafarroa Behereak problematika ezberdinak baitituzte. Amankomunean kudeatzen ahalko ziren, ura edo turismoa adibidez. Galdetu Baionako bati zer pasatzen den Ligi-Atherein (Zuberoa). Zer errango dizu? Ezer ez.
Jean Grenet Max Brisson eta Jean Rene Etxegarairekin batera, Hautetsien Kontseiluan, 2012an
Eskumenez zer diozu?
Batzuk beharrezkoak dira, besteak, hautazkoak. Dena hartzea erabaki da. Goldea idiak baino lehenago jarri da, eskumenetatik haratago, baliabideak baitaude, eta lehentasunak.
Elkargoak euskara eta gaskoia ofizialki aitortu ditu lurraldeko hizkuntza gisa.
Ortodoxoa naiz. Konstituzioaren bigarren artikuluak oso ongi dio frantsesa dela hizkuntza ofiziala. Ez du kentzen lokalki beste hizkuntza bat erabil daitekeela, eta eskerrak ez dagoen euskara bakarrik. Hizkuntza horiek biziarazi behar dira; ez nau trabatzen. Sortu nintzenean, inork ez zuen euskara irakasten, ez bazen zekiten familietan. Eskolan, lotsa zenuen euskaraz hitz egiteaz. Gaur egun, ez gaude horretan, baina segur da konstituzionalki ezin direla maila berdinean jarri frantsesarekin; hori ez da egia.
Ezberdintze eskubidean sakondu behar da?
Kasu egin behar da beste lekuetan zer gertatzen den ikusirik; Kataluniari buruz pentsatzen dut, batez ere. Gaztelaniaz baino gehiago katalanez ikasten dutelako dira gaur egungo arazoak. Belaunaldi horiek hizkuntza propioa dute normaltasun osoz. Horrek identifikazio eta aitorpen behar bat sortzen du , independentzia saiakera dakarrena. Geroa ez da Europa federala, ez dut inondik ere sinesten. Kontserbadorea naiz, baina zinez sinesten dut Frantzia hexagonalarentzat frantsesa dela hizkuntza naturala.
«Politikaren haur gastatua naiz. Hautagai deklaratu ninduten, eta inbestidurak heldu ziren; inoiz ez naiz belaunikatu»
Faltsua da antieuskaldunen taldean sailkatzen zaituen mitoa?
Inoiz ez naiz horietakoa izan, inoiz ez. Ez dakit mundu abertzalean nola kontsideratzen nauten, baina ez dut uste euskaldunak borrokatu ditudanik, edozein modutan. Demokrazian gauden bitartean, marko horretan adierazten garenean, ni biolentziaren kontrakoa naiz. Demokrazian, lehen gauza bestea errespetatzea da, eta bere iritziak. Ni ez naiz Etxeberri edo Etxegarai deitzen, Grenet dut izena. Ulertzen dut jende horrek sentsibilitate bat duela lurraldeari begira, nik ez dudana baitezpada. Baina kontsideratzea mugimendu horretan ez dauden guziak antieuskaldunak direla, faltsua da. Lagunak euskaldunak ditut. Sentsibilitate bat dut herri honentzat, ezin ukatua da; bertan bizitzeaz harro naiz, errespetu handia diet tradizioei, hizkuntzari... Garrantzitsua da atxikitzea, garatzea. Horrek ez du erran nahi ezin dugunik kokatu lurralde nazionalean. Semea futbolari profesionala zen, eta Euskadiko taldek hautatu zuen. Ohore gisa bizi izan zuen, baita nik ere.
Max Brissonek dio bi alde zeudela borroka armatuaren garaian.
Politikaren haur gastatua naiz. Hautagai deklaratu, eta inbestidurak heldu ziren; inoiz ez naiz belaunikatu. Erosoa da. Beraz, inoiz ez naiz arduratu euskal hauteslearen pisuaz. Gaur egun, alderdi guzietan ainitz pausatzen den galdera da. Abertzaleak aski finak eta aski inteligenteak dira, eta ulertua dute. Euskaldunak zurekin izan behar dituzu, koipea eman. Edozer izanik ere zure konbikzioak, sentsibilitate politikoa, pentsatzen duzuna; boz bat boz bat da. Promesek entzuten dituztenak soilik engaiatzen dituzte. Nik ez dut inoiz horrela funtzionatu.
Jean Rene Etxegarai presidenteak dio elkargoari loturiko herritartasun bat garatzen zihoala.
Ez dago dudarik; nire lehen auzapezordea izan da 20 urtez. Sustengatu nuen, Modem alderdikoa zen, eta UMPren bozak izateko etiketa borobilago bat behar zuen. Eskutik hartu nuen Jean Rene Etxegarai, eta UDIko lehendakari Borloren ikustera eraman nuen. Oraindik badauka UDIko etiketa, eta inbestidura eskuratzea ahalbidetu dio. Ezin daiteke erran, beraz, ez naizela nire segidaz arduratu. Bera bakarrik aurkeztu zen; beraz, ez dut hautatzerik izan. Zilegia iduritzen zitzaidan. Gainera, uste dut berriz aurkeztu banintz ez zela nirekin geratuko, denbora luze egiten ari zitzaiolako.
Nola garatuko da hori dena?
Ez naiz Jean Rene bezain engaiatua euskalkerian, eta Baiona hiri gaskoia zen autonomia borondatean. Ez dut aholkurik emateko, baina kasu egin behar da jendea ez gehiegi txokatzea hazkunde handiko euskalkeriarekin. Gauzak egiten utzi behar dira, naturalki eginen dira. Abiadura bortxatzen denean, erreakzioak eragiten ditu. Adibidez, Euskotan bozkatzea aurrekontua. Hori jendeak ez du ulertzen.
Zer diozu mugaz gaindiko harremanaz?
Bilkura asko genituen mugaz gaindiko agentziaren barruan, baina ohartzen gara biziki zaila dela. Ez ditugu egitura berdinak, eta konpetentzia batzuk dituzte, guretzat eskualdean direnak. Bi zenbakik dena azaltzen dute. Euskal Herri espainolean 2.800.000 dira, eta Euskal Herri frantsesean, 350.000 gara. Ez da besterik, horiek dira indar demografikoak. Espainia aldeko Euskal Herria biziki aberatsa da, gainera, gu baino askoz gehiago. Oso azkarra da. Existitzen gara, baina ezin gara konparatu.
Bestak iragan dira. Eraso sexista eta bortxaketen aurrean, garai batean erran zenuen ez zela harrigarri, andreen janzkerarekin.
Bai, zintzoki erran nuen. Jendetza, jendetza da. Ez dugu gizonen natura aldatuko, batzuentzat bereziki: harrapariak. Arras gustuko ditut emakumeak, baina inoiz ez zait burutik pasatu jarrera edo portaera desegoki bat izatea batekin. Basapiztiak dira batzuk.
Ez al da hezkuntza arazo bat?
Uste dut edozein gizarte eredutan izan direla harrapariak, eta beti existituko direla. Gizakiaren naturan da, testosterona... Bakoitzak egiten du nahi duen erabilera, edo ahal duena. Kasu guzietan hezkuntza bada, baina faktore asko dira. Ez du balio batzuengan gogoak piztea. Guraso banintz, eta alaba nerabe bat banu, janzkera batzuk ez nituzke aholkatuko.
Jean Grenet Yolanda Barcina Iruñeko alkate ohiarekin, 2008ko sanferminetan. / Jagoba Manterola, FokuBotere politikoa, ondare familiar baten oinordetza
1989tik Baionako herriko kontseilaria izandakoa da, Henri Grenet aitarengandik Lapurdiko hiriburuko alkatetza jaso arte, 1995ean. Ordurako 36 urte ziren grenetarrek Baionan agintzen zutela, eta Jeanek 20 hogei urtez luzatu zuen aitak emandako agintea. Beraz, guztira 56 urtez izan da Grenet bat Baionako alkate, eta beste 15 urtez izan da, halaber, Frantziako parlamentuko diputatu. Hiriak 2.000 urte dituela oroitarazten du, ordea, eta agintari asko izan dituela. Jean Rene Etxegarai Elkargoko lehendakaria eta Baionako auzapeza bere lehen auzapezordea izan da 20 urtez. Martine Bisauta militante feminista bere gehiengoan sartzeko konbentzitu zuen, festetan gertatzen ziren eraso sexisten ardura emakumeen janzkerarengan jartzen zuenak. Animalia politikoa da. Irakaspenak esaldi bakarrean banatzeko gaitasuna duena: «Promesek sinesten dituztenak baizik ez dituzte engaiatzen».
Kritika zein polemika ugari eragin izan ditu 20 urteko jardunean; besteak beste, emakumeen janzkerari buruz esan zituen horiek. Antieuskalduna izatea ere egotzi zaio maiz, euskal aurrizkia zuen ororen kontrako borrokalari sutsua zelakoan boterean zegoelarik.
