«Egin ziotena egina dago, baina behar dugu anaia gurekin izatea»

Sarri esan izan du Eneko Etxeberriak (Iruñea, 1963) bere bizitzaren bi heren eman dituela anaiaren bila. Azkenean, badirudi Jose Miguel Etxeberria Naparra (Iruñea, 1958) zenaren gorpua berreskuratzeko arrasto egokiak heldu zaizkiola. Itxaropentsu, baina zuhurtziaz mintzo da. Urte asko dira anaia desagerrarazi ziotela. 1980ko ekainaren 11n ikusi zuten azkenengoz Naparra, Komando Autonomo Antikapitalistetako militante zela. Espainiako zerbitzu sekretuetako kide ohi batek eman du gorpuaren kokalekuaren informazioa —Mont-de-Marsan iparraldean egon liteke, Frantzian—. Hasteko, dolua ixteko bidea eman diezaioke familiari.

Orain bi urte esan zenuen, NBEk Naparrarena desagertze behartu gisa hartu zuenean: «Lehentasuna da anaiaren gorpua aurkitzea. Nik ez dakit non dagoen, baina norbaitek jakingo du».

Bai, hori da; aurkitu baino, berreskuratu esan ohi dugu. Kendu zigutena gure esku izatea da, nolabait esateko. Orain arte, leloetan-eta argi izan dugu beti zer esan: «Non duzue?», ez «Non dago?». Eta, galderaren ondoren, hurrengoa: «Itzuli». Orain, ematen du horretan gabiltzala. Hori da lehentasuna, gorpua berreskuratzea, gurekin egon dadin.

Hainbeste urteren ondoren, zer sentitzen da anaiari buruz halako berriak izatean?

Aurrena, ikaragarrizko poza, beti ere, zuhurtziaz hartuta. Zenbaterainoko fidagarritasuna izango duen ez dakigu, baina ematen du nahikoa sinesgarritasun badaukala. Guk argi genuen 2004an auzia itxi zutenetik, berriren bat izatekotan, halako zerbaiten bidez izango zela: bere garaian estatu terrorismoaren inguruan ibilitako norbaitek daturen bat botata.

Gorpua berreskuratzeak zer esan nahiko luke senideentzat?

Askotan esaten digute ingurukoek-eta: «Zuek min handia jasan duzue, eta gainera, ezin izan duzue dolua itxi ere egin». Hori izango da lehen gauza. Kasu asko izan dira enfrentamenduetan, atentatuetan... Horiek ere hor daude. Momentuan, sekulako mina dakar senidea galtzeak. Baina zurekin daukazu. Orain arte, aukera hori ere ukatu zaigu guri. Badakigu hilda dagoela, egin ziotena egina dagoela, baina gutxienez, hori behar dugu, gure anaia gurekin izateko eskubidea.

Informazio berri hori nola jakin zenuten senideek?

Guk, familia gisa, aurreneko berria aurtengo ekainaren hasieran izan genuen. Iñigok [Iruinek] deitu zidan, elkartu ginen, eta hasi zitzaidan kontatzen informazioa pasatu ziola Iñaki Errazkinek. Baina, noski, logikoa den bezala, berak ere informazioa kontrastatu eta ziurtasun maila bat izan arte ez zigun ezer esan. Ez zuten bat-batean bota nahi, itxaropen bat piztu, datuak kontrastatu gabe.

Nola izan da geroko prozesua?

Elkartzen-eta hasi ginen, bilerak egiten, kontua zer nola egin pentsatzeko. Eta orduan egin genuen bidaia Mont-de-Marsan iparraldeko inguru hartara, abuztuaren amaiera aldera. Iñaki Errazkin, Euskal Memoriako Iñaki Egaña, Paco Etxeberria auzi medikua eta ni neu joan ginen, elkarrekin. Iritsi, eta iturriak emandako zehaztasunei jarraituz, ikusi genuen zehaztasun handiko jarraibideak zirela. Hala ematen du behintzat.

Lekuarenaz gain, bestelako zantzurik aurkitu duzue?

BVEk bidali zuen komunikatu bat 1980an, abuztuan-edo: berretsi zuen haiek bahitu zutela anaia, eta esan zuten hil egin zutela. Agiri hartan bertan, beren gain hartu zuten Mont-de-Marsaneko zezen plazaren aurkako ekintza bat ere —lehergailu bat jarri zuten—. Horrek ere eman dio gaiari sinesgarritasun puntu bat gehiago.

Estatu terrorismoarekin lotutako pertsona batek eman du informazioa. Pentsatzekoa da ez dela izango kasuaz informazioren bat daukan bakarra.

Noski, izango dira gehiago. Eta ez bakarrik gure kasuari buruz dakitenak, argitu gabe dauden beste hainbati buruz ere bai. Pertsona zehatzek dakitena, dokumentuetan dagoena... Informazioa egongo da. Baina, noski, isilpeko informazioa da, sekretua. Gu betikoan gaude: egia jakin nahi dugu, egia jakin behar da. Kontakizuna egin behar da, baina kontakizun osoa. Hor badago nork eta zer esan.

Zuk zerbait esango zenioke halako informazioak dituen bati?

Nik zerbait esan baino, beraiek pentsatu beharko dute zer garaitan gauden eta nola gauden. Ez bakarrik gure kasuan, hamaika daude argitzeke. Eta orain ikusten ari gara, bere garaian bertsio ofizialak izandakoek, askotan, ez dutela bat egiten gertakariekin.

Adibidez, Amaiurrek galdetu zuen Espainiako Kongresuan zerbait ba ote zegoen klasifikatutako dokumentuetan. Jakin duzue zer edo zer geroztik?

Hori etorri zen NBEk Frantziako eta Espainiako estatuei egindako gomendioetatik: bere garaian egindako ikerketa ez zela nahikoa izan, eta gure anaiaren kasua argitzeko eskatu zuten. 2014ko ekainean bidali zizkieten gobernuei gomendioak. Jaso zituztela badakigu, baina geroztik ez dute deus egin. [Fernandez Diaz Barne ministroaren] Azken erantzuna izan zen sekretupean zeudela dokumentu haiek. Horrekin, ematen zuen haientzat auzia itxia zegoela: gertakariak Frantzian izan zirela esan zuten, hango justiziak ikertu zuela, eta nola ez zuen zantzurik-eta aurkitu, itxita zegoela.

Frantzian, ordea, nahiko azkar itxi zuten auzia, ezta?

Bai, bi urteren bueltan. 1980ko ekainean jarri genuen salaketa, eta, ikerketak egin ondoren, Frantziako justiziak erabaki zuen ez zutela nahikoa zantzu aurkitu nor izan zen jakiteko. 1982ko otsailean itxi zuten auzia. Iruinek, orain jasotako informazio horren berri izandakoan, bilera bat egin zuen Baionako fiskaltzarekin, eta haiek ere esan zioten 1982an itxi zela auzia, behin-behinean, zantzu berriak agertu arte. Frantziako legediak dio halakoak hamar urtera preskribatzen direla, beraz, 1992an preskribatu zela kasua.

Hori ez al dago kontraesanean NBEk kasua desagertze behartu gisa izendatzearekin?

Bai, printzipioz behartutako desagertze bat gizateriaren aurkako krimena da, eta hori ez da preskribatzen. Baina, noski, gauza bat da estatuek zer sinatzen duten NBEn, eta beste bat gero beraiek zer egiten duten horren harira. Askotan gertatzen da hori. NBEk bere ebazpenak botatzen ditu, baina, gero zer egiten dute? Tira, uste dut gutxienez NBEk egindako aitortzak ere pisu handia izan duela orain Espainiako Auzitegi Nazionalean dagoen jarreran. Eta, nik uste, horrez gain, orain Morenok auzia ireki badu, aurkeztutako froga berriak ere garrantzitsuak direlako dela.

Bilera ere egin zenuten NBEkoekin 2014an, Genevan.

Bai, NBEko desagertze behartuen lantaldearekin. Bost kide zeuden, tartean, Libanoko bat. Galdetu zidan: «Badaukazu frogarik BVE estatuak antolatutakoa zela esateko?». Hala erantzun nion nik: «Froga horiek guztiak banitu, ez nintzateke hemen egongo».

Beraz, nahiz eta NBEk esan desagertze behartua dela, Frantzian kasua preskribatuta egonda, ez dago han beste bide judizial bat irekitzeko aukerarik?

Ez, ez dirudi. Baina haiek [Baionako fiskaltzak] behintzat esan ziguten beharrezko laguntza guztia emango zigutela; hori bai, dena Espainiatik bideratuta. Horregatik egin genuen eskaera han [Espainiako Auzitegi Nazionalean]. Argi dago Mont-de-Marsaneko epaileak jasoa duela dagoeneko Morenok igorritako eskaera, eta horren zain gaude orain: ea noiz erabakitzen duten bilaketa hastea. Ez dakigu noiz izango den.

Esan liteke Naparraren kasuan Frantziako Estatuak ere inplikazioren bat izan ote zuen?

Ez, nik halakorik ezin dut esan. Guk argi duguna da estatu terrorismo kasu bat izan zela. Orain bertan, Errazkinen bidez, iturri horrek ere esan du CESID Espainiako zerbitzu sekretuetan aritutakoa dela. Beti argi izan dugu halako kasu bat zela, BVEk eragindakoa. Baina, galdera da: nor zegoen horren atzean?

Beti esan izan da «inkontrolatuak» izan zirela. CESIDeko bat tartean baldin bazegoen, horrek ere erakusten du zerbait, ez?

Iruinek beti esan izan du bi belaunaldi izan zirela estatu terrorismoan. Bat, sozialistak Moncloara iritsi zirenean hasitakoa, 1982an-edo. Hor, ikusi zen lehen fase hori moztu egin zela: BVE, Triple A... Garai hartan, horretan ari zirenak mertzenarioak ziren: Argentinako ultraeskuindarrak, italiarrak, OASekin [Armada Sekretuaren Antolakundea] Aljerian-eta ibilitako frantziarrak... Gero, GALena, bigarren belaunaldi baten gisakoa izan zen, ezagunagoa lehenengoa baino. Gure artean ere nahiko une ezezaguna da hori, ez zaio hainbesteko ahotsik eman. Beti GALekin aritu gara, baina hark hildakoak begiratu eta beste taldeek egindakoekin alderatuta, askoz gehiago dira lehen aldi hartan hil zituztenak.

Lehentasuna, beraz, gorpua berreskuratzea da. Gero, beste fase bat hasiko litzateke?

Gorpua agertzen bada, bai. Kontuan izan behar dugu posible dela ezer ez aurkitzea ere. Orain, itxaropentsu gaude, baina, zuhurtziaz jokatu behar dugu. Kolpe handia litzateke saiatu eta edozer gauzagatik ez aurkitzea, sekulako astindua. Tira, hala ere, gutxienez honek balio izango du anaiaren kasua auzitan jartzeko; eta ez bakarrik anaiarena. Hemen lagun askok daukagu egia jakiteko beharra. Gutxienez, horretarako balio badu momentu honek, ongi etorria. Gu itxaropentsu gaude, ea zer gertatzen den.

Eta aurkituz gero, zer etor liteke? Zer etortzea nahi zenukete?

Egia, justizia, aitortza eta berriz ez errepikatzeko bermea. NBEk eta beste edozein erakundek bat egiten dute irizpide horietan. Hor izango da zer ikertu. Auzitegi Nazionalak nahikoa lan izango du, nahi izanez gero behintzat.

Aitortzaren aldetik, beste bide bat bada erakundeena.

Orain arte nahikoa urria izan da. 2008an, Eusko Legebiltzarreko txosten batean aipatu zuten Jose Miguel [Naparra]. Orain, Nafarroan ere ari dira. Harremanak izaten ari gara gobernuarekin, laguntza jasotzen ari gara, eta zentzu horretan, ez dugu kexarik. Orain arte ez dugu halakorik izan. Noski, aitortza, aitortza da, baina egiarena ere hor dago: jakitea zer gertatu zen, nola, zergatik. Eta erantzukizuna. Hau egin dutenak ez dira izan beren kabuz jokatu duten batzuk. Nonbaitetik antolatuta zegoen, eta hori ere aitortu beharko dute. Izan ere, ematen du beti norabide bakarrean eskatzen dela gaizki egindakoaren aitortza. Min handia egon da alde guztietan, eta guztiek behar dituzte eskubide berberak.

Nafarroako eta EAEko Poliziaren biktimak aitortzeko legeak errekurrituta dauzka Madrilek.

Adierazgarria da hori. Ez dakit zer gertatuko den. Orain, gurea dago pil-pilean, baina multzo handi bateko kasu bat baino ez da.