Sistema ahulegia da ondo erantzuteko

Abisuak aurrez ere hedatuak ziren, eta iazko urrian ohartarazpena ozendu egin zuen Araba, Bizkai eta Gipuzkoan buruko gaixoen eta senideen elkarteen federazio Fedeafesek: «Baliabide gehiago behar dira buruko eritasunak dituzten haur eta nerabeak artatzeko». Ikerketa bat plazaratu zuten propio gaiaz, eta hainbat gabezia jaso zituzten. Federazioko kudeatzailea da Mari Jose Cano, eta mezu horren atzean sendi askoren ezina dagoela adierazi du. «Izan ere, larrialdietako arta ematen da, une kritikoei erantzuten diena, alegia. Behin une horiek igaro, eta gerorako baliabideak ere behar dira: bitarteko baliabideak».

Haur eta gazteek ospitaleratzeak behar izaten dituzten egoeretan ere erantzuna askotan herrena izaten dela jaso zuten txostenean. Tokirik gabe ikusi izan ohi dituzte haur eta nerabeak, haientzat arta psikiatrikorako ondutako zentroetan leku bat noiz libratuko zain, egoera larrietan. «Jar gaitezen egoera horretan dagoen nerabe baten familia baten tokian; higatu egiten dira halakoetan», azaldu du Canok. Nafarroako gaixoen eta senideen elkarte Anasapseko koordinatzailea da Aitziber Iarnoz. Ez dute propio adingabeekin lanik egiten, baina gazte asko dituzte inguruan, eta«higadura» hori askotan ikusi du berak ere elkarteko familietan. «Buruko eritasun larrietan-eta krisiak izaten dituzte zenbaitetan pazienteek, arreta handia behar izaten dute halakoetan, eta badira familiak horri erantzuteko etxean geratu behar dutenak, lana utzita... Jakina, horrek ondorioak ditu».

Horiek horrela, elkarteek ezinbestekotzat jo dute osasun sistemaren arta oinarrizkoa ere, funtsezkoena, indartzea: «Osasun sistema publikoan ematen den arta psikologikoan, kontsulta batetik bestera denbora asko igaro ohi da; lotura hori indartzera egin behar da», azaldu du Canok. Hilabeteetako tarteak ikusten dituzte usu kontsulta eta kontsulta artean. «Eta zenbait pazienterentzat aski da, baina ez denentzat. Gaitzaren eboluzioaren arabera, gainera, moldagarriak izan behar lukete maiztasun horiek». Bat dator eskearekin Iarnoz; gainerakoan, familia askok gabezia hori arintzeko ahalegina egin behar izaten dute, nekeekin, eta gizarteko arrakalak handitu besterik egiten ez duen zurrunbilo batean sartuta. «Familiek maiz beren poltsikotik osatu behar izaten dituzte terapien jarraipenak».

Arta iraunkorra bermatzen ez bada gaixoek krisiak usu izateko arriskua dagoela oroitarazi du Canok, eta gaitzak «kroniko bihurtzeko» bidea izaten dela hori. Patologia «dualeko» arazoak ere agertzen dira sarri nerabezaroan, mendekotasunen ondorioz larriagotutako buruko arazoak; horiek saiheste aldera ere, babes neurri denak indartu behar dira.

«Trantsizio» egokiagoa

Beste aldarri bat lotua dute behin pazienteak adin nagusitasunera heltzen direnean izaten duten arta aldaketarekin: buruko osasunean ume-nerabeen unitateetan emandako arta luzatzen da 18 urte konplitu arte, eta gero aldaketa oso era «bortitzean» egiten dela uste dute gaixoek eta senideek. «Garrantzitsua da trantsizio hori lantzea; trantsizio etapa bat jarri beharko litzateke. Ezin da pertsona bat, besterik gabe, 18 urte bete dituelako beste arta mota batera pasatu», kritikatu du Canok. Bat dator Iarnoz: «Oso era latzean egiten da aldaketa».

Hezkuntza sistemetan aparteko unitateak eta baliabideak badira propio eritasunak dituzten gazteentzat, eta arta psikiatrikoa behar duten ume eta nerabeentzat erabiltzen dira sarri. «Eta oso ondo daude zerbitzu horiek. Baina arazoa zein da? Lekuak urriak dira hor ere. Horiek ere ugaritu egin behar dira», azaldu du Canok. Eta, ororen gainetik, «koordinazioa» hobetu behar dela esan du Iarnozek. «Pertsona bakoitzaren beharren arabera egokitutako arta bilatu behar da», azaldu du: «Osasun artak, hezkuntza sistemak, gizarte harremanekin lotutakoak... Batera joan behar dute guztiek. Aisialdiak ere, adibidez, berebiziko garrantzia du adin tarte horietan, eta kontuan hartu behar da hori».

Eta pazienteen inguruari ere erreparatu behar zaio. «Aintzakotzat hartu behar dira familiek dituzten beharrak. Ez dago propio haiei zuzenduriko baliabiderik». Eta laguntza behar dute askotan. «Izan ere, familia batek informazio ona badu, eskura dituen baliabideen berri badu, askoz ere hobeto babestu eta gidatu dezake semea edo alaba; baina askotan justu bestelako egoeratan dauden familiak ikusten ditugu inguruan», adierazi du Iarnozek. Herritarren Osasun Artaren Atalaren burua da Nafarroako Gobernuan Elena Antoñanzas Baztan; familien arta xedeen artean jarria dutela esan du. Seme-alaben osasun prozesuetan familiek «aktibo» jardutea beharrezkotzat dauka, eta azaldu du ahalduntzeko neurri eta proposamenak badirela egun. Administrazioan ere kezkatuta daudela aitortu du: «Izan ere, antsietaterekin, elikadura nahasmenduekin, eskolara ez doazen umeekin eta pantailekin lotutako mendekotasunekin lotutako kontsultak ugaritu egindira». Osakidetzak ez du solaskiderik jarri argibideak emateko.