Hildakoez gaizki hitz egitea

Besoetatik erorita puskatan hautsitako niniarena, bagina hortzez hornituko neskarena, euliek inbaditutako etxearena eta hil hurrenaren ondoan otarrainxken buruak zurrupaka dabiltzanena. Irakurleek istorio horiek eta beste dastatzeko aukera dute Irene Pujadas idazle katalanaren Puskak liburuan. Igela argitaletxeak euskaraz eman du lana, Amaia Apalauzaren itzulpenean. 21 narrazio labur dira, eta aurkezpenean egon da idazlea ere, Iruñeko Karrikiri elkartean.

Urtebetean egin du liburuak katalanetik euskararainoko bidaia. Documenta saria irabazteak eman zion bidea Pujadasi Els desperfectes argitaratzeko iaz —hori du jatorrizko izenburua—; eta Igelak Mintaka sailean jaso du orain itzulpena.

Apalauzak iradoki du begietaratzeko ez ezik ahoratzeko modukoa ere badela Puskak. «Ipuinak mokadutxoak dira; laburrak eta txikiak izanagatik, zapore iraunkorra uzten dute».

Izan ere, itzultzaileak susmoa du dastatze saio batekin konpara daitekeela, aski estuki, Pujadasen hitzak irakurtzeak irakurlearentzat dakarren esperientzia. «Demagun zerbait ahoratzen duzula. Ez dakizu oso ongi zer den, eta hasten zara murtxikatzen. Bat-batean, zapore eztanda bat gertatzen da. Jaten ari zaren horrek harritu egiten zaitu, eta askotariko erreakzioak eragin: irribarre bat aterako dizu, edo igual zapore garratza hartuko diozu. Edo gozatuko duzu, edo kontrako eztarritik joanen zaizu, edo hasiko zaizu, igual, tripako min pixka bat». Ipuinekin ere, halaxe, Apalauzaren iritziz.

Ipuinetako pasarteek errealak izan litezkeen egoerak dituzte abiapuntu, baita jende askok buruan bueltaka izan ohi dituen gaiak ere: lana, turismoa, amatasuna, harreman erromantikoak eta bakardadea, adibidez. Hala eta guztiz ere, narrazio guztietan agertzen da, bat-batean edo sotilki, normaltasuna zartatzen eta baretasuna erdiz erdi hausten duen zerbait. Horiek horrela, itzultzailearen arabera, liburua «puskaz» betea dago. Koskatuak diren gauzaz josia. Berdin kraskatutako objektu edo buruak, edo apurtzen diren harremanak.

Pujadasek bereziki maite du halako batean kontakizunak bihurritzea. «Errealitatean gertatzen direnez hitz egin nahi izaten dugu, kezkatzen gaituzten gauzez, baina modu asko daude horretarako». Eta idazleak jadanik aurkitua du bere modu kutuna: umore beltza eta tonu «groteskoa», berez sinesgarriak liratekeenak «esajeratuz» lortua.

Aholkuak ipuinean kontatzen direnak jarri ditu adibide Pujadasek: neska bat da protagonista, pabiloi industrial batean. Familiak eta lagunek eraman dute hara, asmo batekin: bizitza nola bizi behar duen esplikatzea hari. Ilara batean jartzen zaizkio guztiak, eta aholkuka hasi. Idazleak argi du zer erakutsi nahi duen horrekin: «Guri sekula ez litzaiguke gertatuko halakorik, baina guztiok sentitu dugu inoiz denak gomendioka ari zaizkigula, sinetsita bezala geure bizitza salbatzen ari direla horrela».

Heriotzak ere garrantzi handia du ipuinetan. Batik bat, idazleak dudan jartzen ditu doluari loturik egun ezarrita dauden protokoloak. «Adibidez, zergatik ezin da hildakoez gaizki hitz egin?», egin du galde Pujadasek. Hain zuzen, tenore horretantxe erretratatu du familia bat liburuko bigarren narrazioan, heriotzarako bidea egiten ari denari buruz gaizki esaka. Idazlearen arabera, zirikatzeko era bat da. «Heriotzari beste modu batean begiratzeko modu bat da. Ez dadin hainbeste harrotu».

Esan beharrekoak, labur

Idazkerari dagokionez, Puskak liburu «ausarta» delakoan dago Apalauza: «Freskoa, ganberroa eta bizia da, ahozkotasunetik hurbileko erregistroko hizkeran idatzia, eta ez beti normatiboa». Hain justu, Pujadasek zehaztu du zenbaitetan prest izan dela arauetatik «pixka bat ihes egiteko», hala lortuko bazuen testuak ongi egitea aurrera, estropezurik gabe.

Ipuingintzak duen ala ez duen ospeari buruz ere hausnartu du Pujadasek Iruñean. Idazlearen iritziz, genero horrek «estatus bikoitza» du. «Irakurleen artean, ipuinen ospea apalagoa da. Eleberriak jende askoz gehiagok irakurtzen ditu». Ordea, horrek badu bere ifrentzua: «Literatur sektorearen barrenean, askori iruditzen zaie ipuina eleberriaren gainetik dela, poesiarekin alderatzen delako, nolabait. Printzipioz, bi genero horiek ez dute aparteko antzik, baina komun dute kontentzioaren artea. Esan beharrekoa hitz gutxitan esateko abilezia».

Gainera, susmoa du ipuinak ez ote diren irakurtzen zailagoak. «Ipuinekin, irakurlearen bakardadea handiagoa da. Eleberriak zurekin egiten du bidea, autoreak lagundu egiten dizu orrialdez orrialde. Ipuina, berriz, kolpe bat da, eta zuk, irakurle, lan handiagoa egin behar duzu horrekin».