«Birusa Afrikan edo Asian hedatzen den bitartean, arriskua ez da desagertuko»

Duela 11 urte utzi zuen sorterria Nerea Irigoyen Vergara birologoak (Zaragoza, Espainia, 1981), Erresuma Batura joateko. Ikerketa talde bateko zuzendaria da Cambridgeko Unibertsitatean, eta gertutik erreparatu dio COVID-19aren bilakaerari.

Izurria zabaldu zenetik, SARS-CoV-2ari begira dago zientziaren mundua. Ekaitzaren begian sentitu zarete?

Apur bat, bai. Hau guztia hasi zenetik, «koronabirologoak» agertu zaizkigu nonahi, eta birusekin inoiz aritu ez ziren ikerlariak hasi dira eremu honetan lanean. Horrek baditu gauza onak eta txarrak: alde batetik, ona da diziplina anitzeko profesionalak gurera erakartzea, Birologia klasikoak inoiz eginen ez lituzkeen planteamendu eta proposamen berriak egin ditzaketelako; beste alde batetik, ordea, COVID ez den guztia bazterrean gelditu da. Berez, gure laborategia bera ere itxita egon zen izurriarengatik, eta lanera itzultzeko modu bakarra izan zen COVID-19aren inguruan ikertzen hastea.

Zer ikertzen du Cambridgen zuzentzen duzun lantaldeak?

Izurriaren aurretik, Zika birusaren genoman gertatutako aldaketak aztertzen genituen; gero, SARS-CoV-2ari lotutako zenbait ikerlan egin genituen, eta, horiek burututa, Zikari heldu ahal izan diogu berriz. Orain, zabalik ditugu bi ikerketa lerroak.

Malariaren eta COVID-19aren arteko loturak ere aztertu dituzue, ezta?

Ikerketa hori zabalik da oraindik. Lankidetzan eginiko proiektua da, eta Elena Gomez-Diaz da arduraduna, malarian aditua baita. Helburua da jakitea zer gerta daitekeen malariaren parasitoak eta SARS-CoV-2 birusak pertsona bera infektatzen badute aldi berean: mikroorganismo batek bestea antzutuko du? Kontrara, sintomak larriagoak izanen dira? Ikerketa epidemiologikoak martxan dira Burkina Fason, galdera horiei erantzuteko.

Zerbait aurreratu dezakezu?

Goiz da oraindik ondorioak ateratzeko, baina hasiak gara gauza interesgarriak ikusten. Malariak, adibidez, eragin handiagoa du haurrengan; COVID-19ak, berriz, txikiagoa. Uste dugu horren atzean korrelazio bat dagoela, eta interesgarria izanen da kausak aztertzea. Horrez gain, balioko digu Afrikan gertatzen ari dena apur bat hobeto ulertzeko. Izan ere, ezer gutxi dakigu Afrikaz.

Birusak, baina, ez du lurraldeen arteko mugarik bereizten. Posible da pandemia bat mendean hartzea herrialde pobreak bazter utzita?

Ez. Asiako hego-ekialdean, Afrikan edo Latinoamerikan izurria hedatzen den bitartean, gainerako herrialde guztiak ere arriskuan izanen dira. Aukera bakarra da immunitatea mundu osoan bermatzea. Bestela, zer? Europa gotorleku bihurtu eta ez dadila inor sartu edo atera? Bada hori egin nahi duenik ere...

COVID-19aren aldaerak ere zabaltzen ari dira mundu osoan: Erresuma Batukoa, Hegoafrikakoa, Brasilgoa...

Baina normala da hori. Birusak etengabe ari dira eraldatzen, eta egunero azaleratzen dira mutazio berriak. Transmisioa hobetzeko modu bat da: birus hau nahiko ongi igarotzen da ostalarien artean, baina are gehiago findu dezake egokitzeko prozesua, eta hori da, hain zuzen, mutazio horien xedea. Ez dituzte gaixotasunaren sintomak larriagotzen, baina kutsatzeko bidea hobetzen dute.

Baina horrek ere ondorio larriak izan ditzake, ezta?

Bai, kasuen neurri berean ugarituko direlako kalteak ere: birusa duen batek, gaitza hogei pertsonari transmititu beharrean, 50 pertsonari pasatzen badie, ospitaleratutakoen eta hildakoen kopurua ere haziko da ezinbestean, sintomak antzekoak izan arren. Dena den, koronabirus hau ez da gehien aldatzen direnetako bat. Gripearen birusak, adibidez, askoz mutazio gehiago ditu.

Hori ona edo txarra da?

Txertoak ekoizteko, adibidez, ona izan daiteke. Gripearen aurkako txertoa urtetik urtera aldatu beharra dago, baina COVID-19aren txertoaren eragina iraunkorragoa izan daiteke. Oraingoz, badirudi Modernaren eta Pfizerren txertoak eraginkorrak direla Erresuma Batuko eta Hegoafrikako aldaeren kontra. Hori albiste ona da berez, baina, oso eraginkorrak izanen ez balira ere, aukera legoke erraz antzean moldatzeko.

Nola?

Pfizerren txertoa berregitea, adibidez, oso erraza da, eta ez dago hutsetik hasi beharrik. Txertoaren RNA mezularian aldaketak sartzea, hori da egiteko bakarra. Ziur naiz Pfizerren laborategietan horretantxe ari direla oraintxe bertan, birusaren aldaera berrietara egokitutako txerto are eraginkorragoak ekoizteko.

Lehen txertoak baimendu zirenean, «pandemiaren amaiera» iragarri zuten zenbait agintarik. Izurriaren gaineko komunikazioa egokia izan al da?

COVID-19aren komunikazioari dagokionez, bi liga antzeman ditut nik: zientziarena eta hedabideena. Zientzialariek, oro har, zuhur jokatu dute: «Gerta liteke», «agian», « ez da ziurra»... Hedabideek, ordea, esaldi borobilagoak eta ikusgarriagoak bilatu dituzte, hori delako irakurleak erakartzeko modua. Txertoekin ere antzeko zerbait gertatu da: esan izan da txerto batzuek %90eko eraginkortasuna dutela, baina ez dira xehetasun guztiak azaldu: ez da esan, besteak beste, emaitza horiek proba klinikoetan lortu direla, eta txertoa gizartera heltzen denean, babes maila hori apalagoa izan daitekeela. Zein da horren ondorioa? Bada, txerto batek %60ko babes erreala eskainiko balu porrot gisara ikusiko genukeela. Eta ez da hori, inondik inora. Bestalde, uste dut zientzialariok esposizio gehiegizkoa pairatu dugula; gehienak ez gaude ohituta hedabideetan agertzera, ez da gure lana, eta hori ere nabari da batzuetan.

Zuk zeuk pairatu izan duzu eskuin muturraren jazarpen mediatikoa sare sozialetan...

Bai, eta iritzi pertsonal bat emateagatik soilik. Mezu bati erantzunez, idatzi nuen Espainiako Gobernuak ez duela pandemia kudeatu inguruko herrialdeek baino okerrago. Ordutik, ehunka mezu erasokor eta mingarri iritsi zitzaizkidan, eta baita babes eta sostengu mezu ugari ere, baina konturatu nintzen ez duela merezi horrela ibiltzea: zeharo murriztu nituen nire interakzioak, eta jada ez dut iritzirik plazaratzen. Izan ere, izurri honek lezio asko irakatsi dizkigu zientziaz, epidemiologiaz eta birologiaz, baina baita maila soziologikoan eta antropologikoan ere. Ez dut uste Twitter denik gizartearen isla fidagarri bat, baina balio dezake ikusteko jendea oso erreta dagoela, izurriaz neka-neka eginda, eta, batzuetan, modu beldurgarrienetan azaleratzen da frustrazio hori.

Hamaika urte daramatzazu Erresuma Batuan lanean. Nola eragin dio brexit-ak zientzialarien jardunari?

Arazo larria da. Oso larria. Jakina, okerrago zatekeen no-deal-brexit edo itunik gabeko irteera gauzatu izan balitz, baina onartu denak ere eragin oso kaltegarriak izanen ditu etorkizun hurbilean. Cambridgeko Unibertsitatean, esaterako, Europako doktoretzako ikaslerik ez dugu izan aurten, orain overseas (itsasoz haraindiko) ikasle gisa sailkatuta daudelako, eta tasak izugarri garestitu zaizkielako: orain arte, 9.000 libera ziren [10.174 euro]; brexit-az geroztik, 26.000 libera [29.389 euro]. Horri gehitu behar zaio ikastera edo lanera datozen europarrek bete beharreko tramiteak izugarri konplikatu eta garestitu direla. Askorentzat, gainditu ezinezko muga bihurtu da, eta atzera urrats handia izanen da herrialdearentzat.

Cambridgen, laborategi bateko buru izatera iritsi den lehen emakumea zara. Zientzia maskulinoegia da oraindik?

Tamalez, gizarteko beste hainbat sektoretan bezala, birologian ere askoz pisu handiagoa dute gizonezkoek. Hainbat urtez, gure saileko emakume bakarra izan naiz. Iaz sartu zen bigarrena. Ez da kontzienteki eginiko bazterketa bat, baina nabari da genero ereduak falta izan direla. Garrantzitsua da graduondokoa egiten ari diren emakume gazteek ere ereduak izatea. Lan esparru batean ez badute emakumezkorik ikusten, neska gazte askok ez dute horretan aritzeko urratsa eginen, pentsatzen dutelako ez direla inoiz iritsiko. Aldiz, eredu bat izatea oso lagungarri da: emakume horrek lortu badu ikerketaburu izatea, nik zergatik ez?