Konplize dira. Usadiozkoak dira bien herrietan alardeak, eta jai horietan gizonen pare parte hartu nahi zutela aldarrikatzeko bidean batera sartu ziren orain 25 urte Ixabel Alkain (Hondarribia, Gipuzkoa, 1961) eta Mertxe Tranche (Irun, Gipuzkoa, 1965). Irunen desfilean parte hartzeko aldarria sustatu zuen lehen emakume taldearen parte izan zen Tranche; 1996ko ekainaren 30ean egin zuten lehen aldiz desfilean sartzeko ahalegina. Ordutik beti jardun du eskea hauspotzen, eta areago: ahots ezinbestekoa izan da defendatzen duten hori esplikatzeko. Alkain ere Hondarribian desfilean sartzen saiatu ziren lehen andreetako bat izan zen, 1996ko irailaren 8an; bihar izango da, hain justu, urtemuga. Jai parekidea lortzeko bidean sortu zuten Jaizkibel konpainiako lehen kapitaina izan zen gero. Antzeko malkarretan gora ibili behar izan dute hainbat urtez biek, herritar askoren kontrako mezu ozenen artean, aldarri parekidearen aurka erasoak eta jazarpenak ere onartu zituen gizarte baten noraezaren ondorioak pairatzen, eta, gainera, instituzio gertukoenen babesik gabe. Pozik hartu dute elkarrekin solasean jarduteko deia; Hondarribian izan da topaketa, Arma Plazan. Adiskideen abaroan agertu ohi den distirak argituta jardun dute biek, eta pena batekin: 25 urteren ostean, alardeak oraindik ere ez dira parekideak.
[YouTube]https://youtu.be/fWPJont4KRg[/YouTube]
25 urte kalean zaudetela: ukatutako plazan. Zer sentipen gailendu dira zuen gogoetetan?
MERTXE TRANCHE: Gai honen gainean pentsatzen dudanetan gailentzen den sentimendua harrotasuna da: harrotasun kolektiboa, egindakoarengatik. Emaitzetara begira, akaso ez dirudi gauza handia, baina zer gainditu behar izan genuen pentsatzen badugu, zer beldur gainditu behar izan genituen, sentipen hori gailentzen da. Gero, bestalde, uste dut auzi honen harira gutako bakoitzak neurria hartu ahal izan geniola geure buruari; sentitzen genuen beldurraren harira, non kokatzen ginen aztertuta. Esaterako, guztiz koldarra nintzela jakin nuen nik... Baina, tira, hori ere aurkikuntza bat da.
Koldarra? 25 urteren ostean hemen zaude, eta egoera aski latzak izan dituzue bidean...
TRANCHE: Koldarra; fisikoki, koldarra. Gorputzaren memoriaz hitz egiten da, eta nik egun oraindik txilibito hots bat entzuten dut, eta desegin egiten naiz; hor dago pasatu dugun beldur guztia. Atera kontuak: nik, lehen urteetan egiten genituen batzarretan, isiltzea erabakitzen nuen usu; mintzatzen nintzenetan, ez aurrerago egiteko mezuak ematen nituen sarri, baina uste nuen ez zuela horrela izan behar: ausartenen esku egon behar zuen. Isildu egiten nintzen horregatik.
Harrotasuna eta beldurra...
IXABEL ALKAIN : Harrotasuna? Bai, noski. Nik asko ikasi dut prozesu honetan: askoz ere pertsona hobea naiz orain, askoz ere. Baina ikasketa horretan, hasiera izan zen oso gogorra. Emakumeak balkoietan, eta haien hitzak: «Ea bortxatzen zaituzteten!». Emakumeen partetik gorroto hori ikustea oso gogorra izan zen. Gure kontrako erasoak izan ziren urte askotan, baina horrek ere asko indartu ninduen. Baina beldurra sentitzen nuen, e; jantzi behar nuen egunean, entseguetara joan behar nuenean... Baina hain garbi neukan: «Emakumea izateagatik? Nire herrian?».
Zer intuiziok bultzatu zintuzten aurrera jarraitzera? Ez etsitzera?
TRANCHE: Oinarrizko eskubideekin lotutako auzi bat zela ulertu nuen, aurre egin behar geniola egoerari. Beste belaunaldi batzuek beste desafio batzuk izan dituzten eran, hau izan da gure desafioa; oso umila irudituko zaie askori, abarkaduna ere bai, baina hauxe izan da gure desafioa, eta planto egin behar zitzaion sortu zen erreakzioari. «Hemendik ez nauzue mugituko», esan behar genuen. Izan ere, aurrean genuena faxismoa zen.
ALKAIN: Oso bidegabea izan zen, oso gogorra. Horrek eraman ninduen aurrera egitera.
TRANCHE: Aurrera egitera zaramatza, era berean, leialtasunak; zurekin daudenekiko leialtasunak.
Usu adierazi duzue nolako xalotasuna zenuten hasieran, nola sartu zineten aldarri honetan zer ekar zezakeen jabetu gabe...
ALKAIN: Zuk ez dituzu ikusten hor dauden indar guztiak; mugitu dituzu gizartearen zutabeak, eta ez zara kontziente mugitu duzun guztiaz. Eraikinaren kontrahormak heltzen dituzten botereak ez genituen ikusten. Ez genuen dimentsio hori, eta ez genuen espero auzia hain luzea izatea.
TRANCHE: 1996ko ekainaren 30ean, nik desfilatu zuten andreen ondoan egin nuen bidea, paraleloan: zera espero nuen, San Juan plazara heltzean, herriak konprenitu egingo gintuela. Baina San Juan plazara heldu, eta zera zen dena: «Kanpora, kanpora, kanpora». Orduan pentsatu nuen: «Ez dute buelta emango». Hala ere, ez nuen uste 25 urte beharko zirenik. Auzi honek zailtasun aparteko bat du. Greba bat balitz, 25 greba egun lirateke, baina arazoa zera da gai honetan: urtean egun bakar bat duzula borrokarako. Gustatu zait Ixabelek gizartearen zutabeez egin duen metafora; habeak lehengoak dira oraindik, eta ez ginen jabetzen alardea, bere horretan, hain zutabe garrantzitsua zenik.
Eta zer ukitu zenuten, bada, hain sakratua zena? Ulertu duzue?
TRANCHE: Irunen, adibidez, benetako boterea ukitu genuen; herriko seme deiturikoen benetako boterea alardean dago; botere paralelo bat da. Argi ikusi da botere zibila beste botere hori mendean hartzen saiatu denean: ez da kapaz izan. Lotsagarria da, baina dimititu egin dute; erabaki dute garrantzitsuagoak direla aberezko indarra eta botere faktikoak.
ALKAIN: Eta ikusi da zer gertatzen den instituzioek egin behar dutena egiten ez dutenean. Ez dira betetzen ari bete behar dutena. Hori da akats nagusia, eta niri emakume izateagatik ez baimenik ematea nire jaian irteteko...
Ez baimenik eta ez aitortzarik. Eta horrek gatazka hau luzatzea eta gordintzea ekarri du...
TRANCHE: Jakina, erakundeek zehaztu behar dute zein den norabide egokia. Ez al dute esaten ez dugula tabakorik erre behar? Ez dugula autorik hartu behar edaten badugu? Ez dugula gizendu behar? Etengabe ari zaizkigu instituzioak esaten zer den egokiena. Baina, kontrara, gure gizarteei ez diete esan: «Berdintasunera jo behar dugu».
ALKAIN: Gainera, haiek ez badira eredu, ez dute ezertarako balio gero emakumeei egindako erasoen kontra egiten diren kanpainek eta. Jendeak ikusten badu emakume izateagatik badagoela guri eraso egiteko era, gu murriztekoa, gu debekatzekoa, nola egingo du aurrera gizarte honek?
TRANCHE: Bada, egiten dituzte halakoak, Martxoaren 8an eta.
ALKAIN: Bai, baina apaingarriak besterik ez dira horiek; hor daude geranioak baino ustelagoak.
Irun eta Hondarribia. Bi herri, eta borroka bakar bat?
ALKAIN: Estrategia ezberdinekin, baina helburu bera dugu.
Baina aldarriaren muinean bat zatozte, ezta ? Eta aurkako estrategiak ere oso antzekoak izan dira bi udalerrietan...
ALKAIN: Antzekoak dira, bai.
TRANCHE: Bai, herri bakoitzak dituen berezitasunak aintzat hartu behar dira. Hemen, Hondarribian, erresistentzia gehiago garatu da EAJren inguruan. Irunen, nahastuagoa izan da. Eta jarraitutako estrategiei dagokienez, ez dugu aukeratzeko era handirik izan; utzi dizkiguten zirrikituak besterik ez dira izan.
ALKAIN: Hain justu, Irunen, une batetik aurrera, erabaki zen bi alarde egitea. Hemen, Hondarribian, berriz, ez genuen bide hori ikusten. Ikusten genuen taktikoki errazagoa ere bazela konpainia bat osatzea. Tarteko bide gisa sortu zen Jaizkibel konpainia. Pentsatzen genuen, eta pentsatzen dugu, horrela errazagoa izango dela. Eta nik uste dut orain Hondarribian jende gehienak onartuko lukeela konpainia parekide bat; oso-oso betikoak [desfile parekidearen kontrakoak] direnek ere badakite emakumeak atera egingo direla, baina luzatu egin nahi dute agonia hau.
TRANCHE: Nik uste dut luzera ikusi dela hobea izan dela Hondarribian erabili den estrategia. Izan ere, uste dut azkenean denon helburua alarde bakar bat izatea dela, publikoa, eta inor diskriminatuko ez duena. Horretarako, uste dut estrategia hobea izan dela haiena. Guk orain bi egitura ditugu, biak indartsuak; uneren batean batu nahi baditugu, desegin egin behar dira.
Alarde baztertzaileen aldekoek jaia pribatizatzera egin zuten, eta hor dago orain konponbiderako jatorrizko arazoetako bat...
ALKAIN: Bai, baina udalak, adibidez, ez badie beste desfilekoei baimenik ematen gu onartu arte, hau bukatu da. Donostian ere danborradan emakumeak sartzen hasi zirenean, bazen jendea kontra zegoena: ez zitzaion mundu guztiari gustatzen. Baina ezin dugu espero herritarren %100 ados egon arte emakumeak onartzeko.
Tarteko bideez ari zarete, baina xedea, finean, alarde bakar bat da, ezta? Berriro herriaren esku dagoena, eta parekidea, ezta?
ALKAIN: Bai, bai, bai.
TRANCHE: Nik adierazi nahi nuke, ordea, hemen Jaizkibelek alkatearekin-edo izan ditzakeen kontaktu apurretan, edo Irunen talde politikoen artean abian diren beste prozesuetan, oso urrun daudela haiek... Irunen, urratsak egiteko eskatzen ari zaizkigu. Baina nora mugituko gara? Gu ezin gara mugitu. Gu, gainera, egon behar dugun tokian gaude: berdintasunean. Haiek mugitu edo hurbildu beharko dute. Gero esaten dute ez dugula gure partetik deus jartzen. Ez dugula jartzen? Dena jarri dugu eta: gorputza, legeak, epaiketak...
Askotan azaldu duzue gizartean, oro har, ikaragarri handitu dela zuekiko jarrera ona. Zergatik hori ez da instituzioetara eta talde politikoetara heltzen?
TRANCHE: Haientzat mailakatzerik ez dago. Ezin dute esan: «Bueno, sar daitezela hamar andre». Bakar bat ezin da sartu. Emakumeek ez parte hartzeko printzipioa apurtu egingo litzateke horrela, eta ez dute tarterik negoziatzeko. Baina zer botere dago hor atzean? Zer uste du gertatuko dela Hondarribiko alkateak andreak onartzen baditu? Saltsa handia sortuko dela? Boterea galduko duela bere taldeak?
ALKAIN: Baina nik uste dut ez lukeela galduko ere....
TRANCHE: Noski, baina norbait esaten ari zaio baietz. Ari zaio etengabe: «Hori ezin duzu egin». Hor botere oso indartsu bat dago; izua dago horren aurrean.
ALKAIN: Bai, eta hemen, adibidez, oso konponbide erraza dute. Irunen igual zerbait zailagoa da bat egitea, baina hemen? Gainera, eredu bat izango litzateke gauzak kudeatzeko era hori. Eta erraza du: izan ere, konponbide guztiak jarri ditugu mahai gainean, eta, gainera, amore eman dugu gauza askotan.
Arazoa da 25 urte daramatzatela irabazten, ezta? 25 urte erresistentzia horretan gotortuta...
TRANCHE: Esan du lehen Ixabelek. Haiek badakite desfilatu egingo dugula azkenean. Baina desfilatzen ez dugun urte bakoitza irabazten duten urte bat da.
Eta boteretsu sentitu dira...
ALKAIN: Bai, bai, eman egin zaie.
TRANCHE: Bai, baina, halaber, oso inpotente. Izan ere, milaka aldiz jarri ditugu paretaren kontra; guk, haien ustez inortxo ere ez ginenok. Paretaren kontra jarri ditugu, eta bazter batera eraman ditugu pixkanaka. Eta badakite egun lege aldetik duten txokotxoa ere amaitu egingo dela. Talde pribatuetan ere berdintasun printzipioa ez indarrean jarri behar izana bukatzen ari da.
ALKAIN: Horregatik esaten digute: «Zuekin ez». Eta nik esan izan diet: «Bale, ni etxean geratuko naiz. Min ematen dizu ni ateratzeak; etxean geratuko naiz».
Baina garrantzitsua da gertatu dena ez ahaztea, ezta? Urteotan zer gertatu den argi esatea eta gogora ekartzea...
ALKAIN: Nik ez dut nahi hainbeste sufritu genuen garai horretara behin eta berriro joaterik. Aspalditik, ez dut nahi horrelakorik. Lortu dugun guztia lortu dugu beti aurrera begiratu dugulako. Lortzekotan, benetan positiboak eta eraikitzaileak diren arlo horietan egin behar dugu aurrera, eta horretara joan behar dugu. Aurrera egin behar dugu.
TRANCHE: Gauzak argi esan behar direla esan duzu galdera egitean. Eta garrantzitsua da gauzei izena jartzea, gauzei izena aldatu nahian baitabiltza. Orain alardearekin lotutako gaiak, esaterako, bizikidetzara eraman nahi izan dira, ez berdintasunera. Eta ez. Berdintasun arazo bat da. Bizikidetza arazoa, berez, instituzioek beren lana egin ez dutelako sortu da. Alardeak, berez, herri guztietan dagoen arazo baten sintoma bat dira. Esaten da emakumeei baliorik ez duten tokietan sartzen uzten digutela, eta, hain justu, ikusten da espaziook badutela, eta horietan ez digute sartzen utzi nahi: ez Ibex-35ean, eta ez alardeetan.
COVID-19ak alardeak egin ezina ekarri duen urteotan ere, auzia konpontze aldera aparteko urratsik ez dela egin adierazi duzue alarde parekideen sustatzaileek bi udalerrietan. Beste porrot bat al da hori?
TRANCHE: Bai, baina gurea arrakasta historia bat da. Jaizkibel konpainia, esaterako, beste edozein konpainia baino handiagoa da gaur egun. Gu ere, Irunen, urtez urte %20 inguru hazten ari gara. Egun, bi herriak ia goitik behera zeharka ditzakegu emakumeok soldadu jantzita. Arrakasta historia bat da gurea, eta instituzioek bat egin behar lukete horrekin.
Ikusi gehiago:
Instituzioak eta politika, herrenka.
Txaro Arteaga: «Koldarkeria handia egon da, eta ezjakintasuna»
Maribel Castello: «Egon da iruzur instituzional bat»
Maite Asensioren analisia: Anakronismoa kronifikatzen.
