Aireari adi

Arnasten dugun airearen garbitasuna miatu behar da. Poluzio partikula finenak geroz eta osasun ondorio gehiagorekin lotzen ari dira, eta gurean errepideetako trafikoa da iturri nagusienetakoa.

Zientzia editorea nintzenean harritzen ninduen Txinatik zetorren aire poluzioari buruzko ikerketa mordoak. Bertan mende honetako garapen industrialak airea izugarri kutsatu du, eta jendearen kezka piztu. Ez da harritzekoa. Londresen 1950eko hamarkadan zuten smog-a oroitarazten du Pekingo giroak: zerua ez ohi da guztiz gardena. Gaia komunikabideetan hedatu baino lehen, askok sinesten zuten hura laino naturala zela.

Muturreko fenomenoak balio digute sumatzeko aurrean daukaguna baina ikusezina dena. Airea kutsatzen duten poluitzaile askoren artean, PM2.5 da kezkagarriena azkenaldian, bai Txinan, bai Europako hirietan. Tamainaz 2.5 mikra baino txikiago diren partikulak dira, hautsa baino txikiagoak, biriketan eta organismoan erraz sar daitezkeenak. Planetako hiritar gehienok Munduko Osasun Erakundeak gomendaturikoa baino gehiago pairatzen dugu batez beste.

Kezkagarria da bi arrazoiengatik. Lehena, PM2.5 osasun kalteekin lotu izan dutelako hainbat ikerlanek (eta asko dago ikasteke): arnaseko eta bihotzeko eritasunekin eta berriki ondorio txarrekin haurdunaldian eta arlo kognitibo eta neurologikoan. The Lancet medikuntza aldizkariak orain dela aste batzuk atera zuen txosten baten arabera, kutsadura orok munduko 6 heriotzatik bat eragiten du, eta kutsatzaile kaltegarrien artean airearenak dira nagusi. Kalteak ekarri ditzakete epe luzeko esposizioak (nahiz eta maila txikian izan) eta aldi bateko muturrekoak —neurketarako puntu garrantzitsua—.

Bigarren arrazoia da gurea bezalako herrialdeetan PM2.5 errepide garraiotik datorrela gehienbat. Trafikoa leuntzen ez den heinean poluitzailea aireratzen darrai. Zirkulazio handiko kale eta errepideetatik zenbat eta hurbilago bizi, are okerrago, iturriaren hurbiltasunarekin kontzentrazioa igotzen baita. Pentsa haurren eskola ondoan motorra pizturik itxoiten duen autoa, edo trafikoan geldo dabiltzan ehunka ibilgailuek inguruko auzoei botatzen diotena. Edo oinezkoaren parean bat-batean azeleratzen duen motoa (bide batez, gasolinaren gastua biderkatuz ere).

Honi aurre egiteko goikoak ematen ditu zantzuak: esposizioa gutxitu edota isuriak murriztu. Baina horientzako irtenbideak aurkitzeko, biak xehetasunez ezagutu behar dira.

Xehetasun hori aire kalitatearen neurketa areagotuak eman dezake. Euskal Herriko industria handiko guneetan neurketa puntuak oparoak dira beste tokiekin alderatuta, eta datu irekiak elkarbanatzen izugarri aurreratu da azken urteotan. Ez dago argi, ordea, informazioaren kategoriak eta Munduko Osasun Erakundeak iaz berrituriko gomendioa bat datozen.

Egungo teknologiak monitorizazioa hedatzea ahalbidetzen du, kutsadura maila altuak izan ditzaketen gune berri askotara iristeko. Ez da berdina airea neurtzea Pagoeta natura-parkean edo N1 errepidean, eguneroko trafiko oparoaren alboan dauden hainbat lagunen etxe parean. Neurgailuen kalibraketa delikatuak citizen science bidezko monitorizazio fidagarria zailtzen du. Baina ez da ezinezkoa. Adibidez, World Air Quality Index bezalako mapa horrelako ekarpenez beteta dago.

Arazoa xehetasunez ezagutu behar da, ongi ulertzeko eta horretaz hitz egiteko. Irtenbideak elkarrekin topatzeko.