Lau ilara ziren Gasteizko Principal antzokiaren sarreran atzo iluntzean. Bi ezkerretik, eta beste bi eskuinetik. Tartean, jendea hara eta hona zebilen, erdi galduta, sarrera nondik zen asmatu ezinik. Pandemiak dena estali duen honetan, eta, bereziki, kulturari emandako kolpearen ondotik, egunotarako ezohikoa bilakatu den itxura zuen antzokiaren inguruak. Argi izpi baten gisakoa zen, itzal beltza gainean duen sektorearentzat. Sisiforen paperak antzezlanaren estreinaldiak ezarri zuen izpi hori, hain zuzen ere. Tanttakak Euskaldunon Egunkaria-ren itxiera oinarri hartuta egindako obrak. Atzo jokatu zuten aurreneko aldiz.
Errealitate fikzionatu bat eskaintzen du obrak: gertakizunaren aurreko eta ondorengo egunak ditu kontagai. Baina 2003ko otsailaren 20ko gertaera haiek ezagunak dira edonorentzat, gutxi asko bada ere: atxiloketak, miaketak, tortura salaketak... Memoria kolektiboaren parte dira egun, baina horrek ez du esan nahi denek berdin oroitzen dutenik. Ongi gogoan dute egun hura Marisol Ruiz de Eginok eta Amelia Murgak, esaterako. «Lanean nintzela gogoratzen dut. Benetan gogorra izan zen egun hura. Donostiara joan ginen, manifestaziora, horrekin ere gogoratzen naiz. Kolpe handia izan zen egunkaria ixtea», azaldu zuen Eginok.
Akorduan dute gertakari hura Josune Erauskinek, Asis Iriondok eta Hasier Arraizek ere. «Gogoratzen naiz nola joan ginen Donostiako manifestaziora. Oso hunkigarria izan zen», adierazi zuen Iriondok. «Euskaldun guztiok sentitu ginen erasoak egun hartan. Gogoratzen dut Gasteizko manifestazioa, adibidez, eta jende oso ezberdina egon zela. Herri honen bihotzean ukitu zuten», erantsi zuen, aldiz, Arraizek. «Oroitzapen, elkartasun eta bizipen hori askotan kontatzen diogu gure seme-alabei ere», gaineratu zuen Erauskinek.
Izan ere, asko dira gertakarien berri modu horretan jaso dutenak. Nerea Agirrek eta Ane Isasmendik, kasurako. 12 urte zituzten Euskaldunon Egunkaria itxi zutenean. «Oroitzapen gutxi ditut, egia esan. Gogoratzen dut nola jarri genuen kamiseta eskolan, kurtso amaieran egin genuen ekitaldian. Baina momentuko beste oroitzapenik ez daukat», aitortu zuen Agirrek. «Gizartean ezinegon handia zegoela oroitzen dut, eta gurasoak gaiaren inguruan hizketan», erantsi zuen Isasmendik.
Isiltasuna eta barreak
19:00etan zen emanaldia hastekoa, baina bizpahiru minutuko atzerapenarekin entzun zen megafoniatik ahotsa, jendeari bertaratu izana eskertuz, eta maskararen erabilera derrigorrezkoa dela gogoraraziz. Edukiera murriztua izanagatik ere, aretoa bete-betea zegoen ordurako. Sisiforen paperak irakur zitekeen atze ohialean, argi izpiez idatzita.
Agertokiaren erdian ikus zitekeen erredakzio bat, euskarazko egunkari bakarraren erredakzioa, kartoizko mahai eta aulkiekin. Eta apur bat eskuinerago, epaitegiko bulegoak, polizia etxekoak. Horiek ere kartoizko mahai eta aulkiekin. Eta paperez josita. Baina, ororen gainetik, galderak ziren etengabe errepikatzen zirenak: zein hizkuntza da zailagoa, euskara ala poloniera? Nork irakurtzen du hirugarren paragrafotik aurrera? Zer da aitortzen zailagoa, egia ala hanka sartzea? Zergatik kazetaritza? «Eta zer egingo dugu orain?».
Bruselarako bidaia bat. Zigarro bana eskuan. «Mendian gora haritza». Eta kolpe bat. «Ahuntzak haitzean dabiltza». Eta beste bat. «Itsasoaren arimak dakar/ ur gainean bitsa». Eta kolpe bat. «Kantatu nahi dut bizitza». Eta beste bat. «Usteltzen ez bazait hitza». Eta kolpe bat. «Mundua dantzan jarriko nuke/ jainkoa banintza».
Tarteka barre algara batzuk ere entzun baziren ere, ikus-entzuleek adi-adi ikusi eta entzun zuen kontakizuna ordu eta erdiz, erabateko isiltasunean. «Beti dago orban beltz bat hasieran. Sartu hatza, eta hasi idazten. Itxi komatxoak». Argiak piztearekin batera igo ziren oholtzara Martxelo Otamendi, Harkaitz Cano eta Fernando Bernues, antzezleekin batera ikusleak agurtzeko. Lore sorta bat ere jaso zuten. Ia bost minutuko txalo zaparrada hura izan zen isiltasuna hautsi zuen soinu bakarra, orban beltza argiztatu zuena.
BERRIA antzezlanaren azken entseguetako batean izan zen joan den astean:
