Plaza berriak parte zaharrei

Gidariak turistei kontatu die gauzak asko aldatu direla Donostian azken urteetan. Haiek, baietz buruarekin. «Lehen, soilik gizonak joaten ziren, eta orain, berriz, edozein». Gastronomia elkarteez ari da, nonbait. Azaldu die elkarteetako kideek euren kabuz prestatzen dituztela otorduak: «Osagai guztiez arduratzen dira». Bisitariek aurrera jarraitu dute, eta libre geratu da Trinitate plazarako sarrera: Informazio burujabetzaz, deskoloniza gaitezen 'Argia'-rekin mezua irakur daiteke han.

Aldizkariaren mendeurren festan elkartu da beste jende multzo bat. Parte Zaharrean barrena abiatu dira plazatik. Txistulariak dituzte gidari; atzetik, Urko Apaolaza historialaria eta Miren Artetxe eta Beñat Gaztelumendi bertsolariak. Hirurek kontatu diote jendeari gauzak asko aldatu direla Donostian azken urteetan. Eta asko dagoela aldatzeko oraindik. Ibilbide historikoa egin dute, deskolonizazioaren bueltan.

Apaolazak Valle Lersundi plazatxoan esplikatu du nola 1813. urteko «sutea» gehiago izan zen «sarraskia», Espainiaren aliatu ziren Ingalaterrako eta Portugalgo tropek egina. Dora Salazarren eskulturaz aritu da: «Emakumeek Donostia berreraikitzen lagundu zuten, modu isilean». Gaztelumendik bertsotan erantzun dio: «Asko izango dira/ bertako gehienak/ nor den galdetu gabe/ pasatzen direnak».

Santa Mariaren basilika «esklaboen odolarekin ere egina dago, nolabait». Apaolazak gogora ekarri du euskaldunen eta esklabotzaren «historia iluna». Ilunaren kontrastean, ezkonberrien auto bat zain dago elizaren kanpoan. «Konkistatu eta lotu orduko/ beste bat aldamenean/ lehen jainkoaren izenean zen,/ gaur maitasunarenean», Artetxek.

Fermin Kalbeton kalean, Elvira Zipitriak martxan jarritako ikastola klandestinoaz aritu dira, eta haren atzetik iritsitako «irakasle ausartez». Euskararen egungo egoera hobetzeko beharraz ahaztu gabe, baina. Gaztelumendi: «Baina hobe ahazten/ ez bada sekula/ oraindik gutxituta/ jarraitzen dugula».

Komunitatea sokadantzan

Lasala plazan kantatu dute azken agurra bertsolariek, Indalezio Bizkarrondo Bilintx bertsolariaren izena daraman kalexka «tristearen» ondoan. Poztasuna aldarrikatu du Artetxek: «Segi dezagun festan/ eta pozik, hara/ ze pozik bizitzea/ iraultzailea da».

Iraultzarako grina sumatzen da inguruan, «deskolonizaziorakoa». Lehen urratsa, Konstituzio plazari Plaza Berria izena ezartzea, duela ia 300 urte eraiki zutenean herritarrek jarri zioten hura. Soka luze batek hartu du plaza, Argia-ren komunitateko kideak lotzen dituena, gidari bat mutur bakoitzean. Sokadantza bat, kateak hausteko.