Euskararen bigarren heriotza

Itxialdi garaian ETB1eko albistegiak gehixeago ikusi ditut, gure albisteak jakite aldera, eta harrituta geratu nintzen zenbat pertsona ageri zen bertan espainolez hitz egiten, eta ez gure hizkuntzan, ETB1en espirituari zegokion bezala. Zerrenda ere egiten hasi nintzen: Bilboko Santa Marina ospitaleko medikua, Eroskiko online salmenten zuzendaria, Osasuna futbol taldeko presidentea, Gernikako rugbi kirol zuzendaria, Camara liburu dendako jabea, Gasteizko Mercedes lantegiko arduraduna, Santurtziko ostalarien bozeramailea, Lakua hoteleko zuzendaria… eta libreta amaitu zitzaidan. Utzikeria, zabarkeria, edo asimilazio estrategia den asmatu ezinik nabil. Edo hirurak. ETB1en hainbeste espainol hiztun agertzea zaplazteko bat iruditzen zait euskal komunitatearen aurka, halakorik oraindik existitzen bada, behintzat, ia inori ez baitiot protestarik edo saminik entzuten delako komunitateari izena ematen dion hizkuntzaren aurkako eraso zuzen eta instituzional hauen aurka.

Herrialde oso euskaldunean bizi naizen arren, nire belarriak egunero ohartzen dira euskararen endekapenaz, gutxiagotzeaz, bere presentzia urritzen ari da etengabe kaleetan,bileretan, haurren jolasetan, edozer motatako erakundeetan, tabernetan. Lasai gosaltzea gustatzen zait, egun berria dastatuz, munduari neurria hartuz; Euskal Herriko milaka tabernetatik zenbatetan gosaldu dezaket euskal musika entzunez? Zenbateko bolumena du euskarak gure espazioan? Auto-engainua elikatzen duten zifrak alboratuz, nabarmena da euskarak punch-a galdu duela azken hamarkada honetan. Asko, gainera.

Hizkuntza bat hiltzen da, batetik, erabiltzen ez dugunean, gizartean hizkuntza horren demandarik ez dagoenean; eta bestetik, hizkuntza erabili nahita ere zure interlokutoreen aldetik erantzunik ez dagoenean, euskaraz egiteko hamar eginahaletatik bederatzitan espainolez erantzuten dizutenean.

Baina hizkuntza bat bigarren aldiz hiltzen da gizartearen irudimen kolektiboak hizkuntza hori gabeko etorkizun bat diseinatzen duenean, posible ikusten duenean hizkuntza horren bazter-presentziarekin bizitzen jarraitzea, gu izaten jarraitzea hori gabe, euskararik gabe, kasu honetan. Posible ikusten duenean hizkuntza horren agerpen minimo batzuekin, hala nola esparru murriztu batzuetan, urteko egun jakin batzuetan posible dela, berdin-berdin, euskaldun izaten jarraitzea, eta gainera euskaldun modernoagoak orain, teorian bi edo hiru hizkuntza dakizkigunean, erakundeetatik etengabe bermatzen diguten gezurra: normalean hizkuntza hegemoniko militarista bat dakigu ongi, espainola edo frantsesa; beste hizkuntza hegemoniko inperialista bat erdipurdi, ingelesa; eta euskara gutxi, gaizki, edo bat ere ez.

Jende askoren irudimenean parametro horietan dago finkatua euskararen etorkizuna, gure euskaldun identitatearen prospekzioa; ontzat dauzka euskararen presentziaren portzentajeak, eta gainera beste ideia bat hedatu eta errotu da haiengan: euskarak, bere txikian, bere murritzean, aski daukala daukanarekin, ez duela munduan ibiltzeko, enpresetan aurrera egiteko edo eskailera ekonomikoan gora egiteko aukera handirik eskaintzen, eta gehiegizko pisurik ere ez zaiola eskaini behar berari.

Eta hemendik sortzen da euskararen aurkako integrismo eta fanatismo linguistiko bat, bere hiztun kopuru eskasaren errealitate soziala aprobetxatuz eta erlijio kristauaren biktimizazioa erabiliz oso modu trebean euskarari aplikatzen zaiona: Jainkoari buruzko txiste eta komiki (ustez) erdeinagarriekin kristauak mintzen diren bezala, irainduak sentitzeraino, hala mintzen dira espainol/frantses hiztunak euskaraz egiten diezunean, dokumentu bat euskaraz iristen zaienean, politikoak (gutxitan bada ere) euskaraz mintzo direnean, bileran norbait euskaraz abiatzen denean: 'Euskaraz egitearen tramitea gaindituko dugu, dena espainolez azkarrago eta zehatzago egiteko'. Esaldi hau Euskal Herriko biztanle bakoitzaren garunean txertatua dago, hain sakon non irainduak ere ez garen sentitzen jada. Iraindua sentitzeko ere, kontzientziaz aparte, botere baten jabe izan behar duzu.

Frankismoan gure aurrekoek sistema totalitarioaren arrakalak aprobetxatu zituzten euskararen defentsa burutzeko. Ondoren, euskalgintzak euskara indartzeko eta hedatzeko ekimen ugari jarri zituen martxan. Denok sentitu genuen gure hizkuntzak prestigioa lortu zuela, herri honen etorkizuna egituratzeko orduan ezinbesteko bihurtu zela haren presentzia alor askotan, eta suziri bat bezala zihoala gero eta alor gehiago okupatzen. Baina sabai bat zegoen, ez kristalezkoa, subordinaziozkoa, baizik, eta euskara atzeraka hasi zen, frankismoan baino atzerago iristeko; eta ez naiz hiztunen kopuruaz eta gisako datuez ari, euskararekiko jarreraz eta ideologiaz baizik.

Jada haren defentsarik ere ez du egiten euskalgintzak, politikagintzak, enpresagintzak, ia inork. Konformatze etsitu bat baizik ez dut ikusten. Lortuak genituen (eta murrizten joan diren) kuota horiekin konforme gara, larri konforme ere, kuota izpiak hedabideetan, parlamentuan, erakundeetan, jaietako programazioetan, zaharren egoitzetan, Ertzaintzan… Gizarteko esparru askotan ez baita ageri ere egiten, disimulatu ere egiten ez duten supremazismo linguistiko totala erabiliz.

Euskararen profila eskatu eskatzen da zentro publiko ofizialetan, hala nola zaharren egoitzetan, ospitaletan eta abar, baina gehienetan espainola da nagusi praktikan. Euskara, berriz, simulakro hutsa. Ospitaletan jendea ari da euskarazko profila ateratzen puntuak lortzeko, ez euskara erabiltzeko. Puntuak axola zaizkie, ez euskara. Ez dute asmorik euskara hitz egiteko. Edozein eraikin ofizialetan sartu eta belarria jartzea aski da, espainola barra-barra entzuteko. ETB1erako elkarrizketa bat egin zidatenean, aurkezlea soilik mintzo zen euskaraz nirekin; ekipoko guzti-guztiak espainolez aritu ziren han egon nintzen ordu erdian, nire aurrean disimulatu ere egin gabe. «Ilaski, concéntrate!», esan nuen eta denek barre egin zuten nire konplizitateaz txundituta.

Gaur egun euskarari, dagoen lekuetan, utzi egiten zaio egoten, lobby baten eskakizuna balitz bezala, nolabaiteko bake instituzional bat edukitzeko. Baina jada euskara ez da herri honen identitatea osatzeko tresna gisan hartzen, ez da aberasgarri, ez da etorkizuneko tresna bat, ez dugu irudikatzen gehiago zabal daitekeenik; eta hau dena zerutik erori dela pentsatu nahi dugu!

Ez dadila gehiago uzkurtu, hori da gure barne otoitz sekretua.