Probintzianismoa

Orduan, mundua bat eta bakarra baldin bada, eta istorioak antzekoak mundu guztian, ez dut ulertzen nola dagoen dena oraindik hiru esparru horietan sailkatzeko joera: lokala, nazionala, internazionala. Eta nola jan dugun diskurtso hori batere disensorik adierazi gabe. Eta nola egiten dugun euskaldunok hain erraz, ikusita gainera gure neurria eta artxipelago itxura, beste zatiketa zantar hori, herrikoa vs. nazionala, herrikoa herrirako bakarrik balitz bezala, eta nazionala nazio osoarentzat.

Hori idatzi nuen lehengo hilean, eta ez nintzen konturatu hasieran: euskaldunok zatiketa hori egiten badugu, herrikoa vs. nazionala, eta kulturari bagagozkio bederen, horrek esan nahi du azken beltzean gure kultura ez dugula ikusten munduan, akaso bai munduko, baina ez munduan, ez testuinguru globalean, eta esango nuke euskal kultura gure lurraldetik harago munduan kokatzea ezinezko egiten zaigula. Etxepare institutuak erakusten du ondoen zein den gure barren-barreneko susmoa: euskara, euskaraz sortzen den kultura, hutsaren hurrengo da, haren berri eman behar dugu munduan, prestigioa eman. Balioan jarri, esango luke politikariak.

Kuriosoa da: azken urteotan artistak inongo instituturen beharrik gabe ibili dira munduan zehar lanean, eskolak ematen, erakusketak egiten, munduko beste edozein tokitako artistekin batera, biurteko inportanteetan, akademiarik ospetsuenetan, museo eta galeria ezagunetan. Eta munduan zehar erakutsi duten lana bertan egiten zaigu ia-ia ezezagun. Eta aldiz, maite ditugun idazleak, geure bizitza kontatzen ari direla iruditzen zaizkigun horiek, ez ditugu hartzen, ez ditugu ikusten mundu mailako, eta haien lanak ez dakigu beste idazle batzuenekin alderatzen.

«Nola definitu probintzianismoa?», galdetzen zuen Milan Kunderak bere Errezela liburuan, eta erantzuten: «Nork bere kultura testuinguru handian ikusteko ezintasuna (edo arbuioa) da». Bere ustez bi probintzianismo mota daude: nazio handiena eta txikiena. Nazio handiek ezin dute eraman literatura mundialaren ideia, Weltliteratur deritzona; euren literatura hain aberatsa iruditzen zaie, ez dute beste leku batzuetan idazten denaz interesik. Nazio txikiak, aldiz, uzkur dira testuinguru handiarekin, mesfidati, justu kontrako arrazoiengatik: estimu handitan dute munduko kultura, baina arrotza egiten zaie, zeru urrun baten gisakoa, iritsi ezina, euren buruen gainetik, halako errealitate ideal bat, zeinarekin zerikusi gutxi duen euren literatura nazionalak.

Gero zetorren kolpea: «Nazio txikiak bere idazleari buruan sartu dio berea bakarrik dela. Begia aberriaren mugetatik harago jartzea eta artearen mugaz gaindiko lurraldean bere kideekin biltzea handinahikeriatzat hartzen da, herrikideekiko mespretxutzat. Eta nazio txikiek maiz bizi dituztenez egoera larriak, euren biziraupena kolokan egoterainokoak, erraz lortzen dute euren jarrera moralki justifikatutzat azaltzea».

Eta kitto, berez hortxe bukatzen da gaurko artikulua.

Baina luzeago idazteko ordaintzen didatenez, jarraitu egingo dut. Milan Kunderak honela jarraitzen du: «Nazioak bere artistekiko duen pultsio posesiboa testuinguru txikiaren terrorismo gisako batez agertzen da, obra baten zentzu guztia bere herrian betetzen duen paperera mugatuz».

Kezka automatikoa da, jakina: ez ote dut neuk gauza bera egiten? Ez ote dut neuk ere lan bat nire herrian betetzen duen funtziora murrizten? Ez ote dut artista baten lana hartu eta mundura ireki beharrean testuinguru txikiaren kartzelara kondenatzen? Eta egiten badut, zergatik, nola, zein ezaugarri ditu murrizte horrek?

Nazio handien probintzianismoaz ari denean ere zorrotza da Milan Kundera, eta aipatzen du Frantzian XX. mendearen amaieran egindako inkesta bat. Pariseko egunkari batek stablishment intelektualeko 30 laguni egin zien inkesta, bakoitzari hamar liburuko zerrenda eskatuz, galdera honekin: zein liburuk eman diote forma Frantziari? Hamar liburuko hogeita hamar zerrenda horietatik 100 liburuko bakarra atera zuten azkenean. Bere ustez, idazle atzerritar bat harrituta geratuko zatekeen zerrenda ikusita. De Gaulle Rabelaisen aurretik! Nire Bouvard eta Pecuchet maiteak, berriz, azken putz.

«Esango zait zerrenda honek, probintzianismoa baino, oraingo norabide intelektuala erakusten duela, irizpide estetikoek geroz eta pisu gutxiago izatea nahi duena. Nabarmena da, baina horrek hauxe bakarrik erakusten du: balio estetikoarekiko indiferentziak kultura guzti-guztia probintzianismora baztertzen duela, zoritxarrez».

XXI. mende hasierakoa da liburua, oker ez banago. Harrezkero Kunderak aipatzen duen norabide intelektuala sendotu baino ez dela egin esango nuke, eremu guztiak hartu dituela, eta gaur irizpide estetikoak traba direla gehiago, beste ezer baino.

Eta amaitzen du: «Batek bere herritik kanpo jaiotako liburuak balioengatik (estetikoak, filosofikoak) maite ditu. Eta balio hauek testuinguru txikiaren ikuspuntutik ez dira ondo jasotzen, nazio handi baten testuinguru txiki harroa izan arren».

Zuloagaren erakusketa iragarri dute udarako Bilboko Arte Ederren museoan.