Txertorik ez galderentzat

COVID-19aren kontrako txertoa lortzeko prozesua lasterketa bat dela esaten da, eta lehia dela agerian utzi dute bi asteotan txertoa lortu nahian ari diren zenbait konpainiak edo partzuergok. Beren txertoen eraginkortasun portzentajeari buruzko prentsa oharren dema izan dute. Lehia eta ikuskizun mediatikoa. Ekonomikoa. Beren burua ondo kokatzeko. Lehiakideak: Pfizer-Biontech, Moderna, Sputnik V txertoaren bultzatzaileak (Errusiako Epidemiologia eta Mikrobiologia Gamaleya Zentro Nazionala eta Inbertsio Zuzeneko Funts Errusiarra) eta Oxford-Astrazeneca.

Zer esan dute?

Pfizerrek eta Biontechek azaroaren 9an esan zuten beren txertoaren eraginkortasuna %90ekoa zela; Sputnik V txertoaren arduradunek, bi egun geroago, %92koa; Modernak, astelehenean, %94,5ekoa; Pfizerrek, berriro, herenegun, %95ekoa; eta, bukatzeko, Oxford-Astrazenecak atzo bertan zabaldu zuten beren txertoak 56 urtetik gorakoak ere babesten dituela, The Lancet aldizkari zientifikoan argitaratutako artikulu baten bidez —bigarren faseko datuetan oinarrituta—.

Garrantzitsua al da ikuspegi zientifikotik?

Eraginkortasuna, bai; partzuergoek eman duten datua, bere horretan, «ez». Erantzun garbia eta gordina Mercedes Jimenezena da, CSIC-CNB Espainiako Bioteknologia Zentroko biokimikariarena. Gehiago baita datuari buruz esaten ez dutena, esaten dutena baino. Ez baitute azaldu zer dagoen zenbaki apur horien atzean. Kutsatzea edo birusa zabaltzea eragozten al dute? Txertoek balio al dute kasu larrietarako? Zenbatekoa da eraginkortasuna adin tarte bakoitzean? Zer gertatzen da diabetesa eta obesitatea dutenekin? Zenbat denbora irauten du immunitateak?

«Zientifikoki ez dira datu nabarmenak. Emaitza batzuen aurrerapena dira». Kasu gehienetan, hirugarren faseko entsegu klinikoen atariko emaitzak edo ondorioak. Pfizerrek herenegun emandakoak, bukatu berritan kaleratutakoak.

Xehetasunik eman dute babes motaz?

Ez, baieztapen orokorrak baino ez. Oso garrantzitsua litzateke, esaterako, 60-65 urtetik gorakoen babesa zehaztea, haiengan izaten baitu gaitzak garapen larriena, eta adin horretatik gora eragiten baitu heriotza gehien.

Pfizerrek esan du eraginkortasuna «sendoa» dela adin, arraza eta etnia guztietako boluntarioetan; zehaztu du %94tik gorakoa dela 65 urtetik gorakoetan; eta hamar kasu larri izan direla, horietatik bederatzi plazeboa hartu zutenetan eta bat txertoa hartu zutenen artean.

Modernaren entseguetan, hamaika kasu larrietatik, guztiak izan dira plazeboa hartu zutenetan. Xehetasun gehiago ez. Entseguan 65 urtetik gorako 7.000 pertsonak parte hartu dutela, eta parte hartzaileen %42 COVID-19ak bereziki erasaten dien pertsonen taldekoak direla, dituzten gaixotasunengatik.

Garrantzitsua al da esateko modua?

Bai. Prentsa oharren bidez mintzatu dira, hautatutako datu bakan batzuk aipatuz, eta ez aldizkari espezializatuetan argitaratuta, beste ikertzaile batzuek ikerketa errebisatu eta gero. «Zientzialarientzat ez da nahikoa», ohartarazi du Jimenezek. «Baina prentsa oharren helburua ez dira zientzialariak». Gainera, guztiek hain epe laburrean eta elkarren segidan hitz egiteak agerian utzi du elkarren arteko lehia.

Nola neurtzen dute eraginkortasuna?

Txertoa eta plazeboa hartzen dituzten boluntarioen bilakaerak alderatuta. Pfizerren kasuan, 43.66 lagunek parte hartu dute hirugarren faseko entsegu klinikoan. Erdiei txertoa jarri zieten; beste erdiei, plazeboa. Guztietatik 170 lagun kutsatu zituen birusak: 162k plazeboa hartu zuten (%95) eta zortzik txertoa (%5). Beraz, ondorioztatu dute eraginkortasuna %95 dela.

Modernaren entsegu klinikoan, 33.000 boluntario parte hartzen ari dira. Oraingoz 95 lagun gaixotu dira —151 behar dituzte bukatzeko—, horietatik 90 plazeboa hartu zutenak (%94,7) eta bost txertoa hartu zutenak.

Sputnik V-ren kasuan, 16.000 boluntarioren artean izandako hogei gaixoturekin ondorioztatu dute %92ko eraginkortasuna duela, atariko azterketan.

Adierazgarriak al dira kopuruak?

Alegia, nahikoak al dira 170 kutsatu (Pfizer) edo 151 (Moderna) txerto baten eraginkortasuna neurtzeko? Laborategian, entseguetan, birusa sartzen diete animaliei. Ez dute gauza bera egiten pertsonekin: hirugarren entsegu klinikoan parte hartzen ari diren milaka boluntarioei bizimodu arrunta egiteko eskatzen diete, horietako batzuk kutsatuko direlakoan, txertoaren eraginkortasuna neurtzeko adina. Pertsona horiek, jakina, ez kutsatzeko neurriak hartzen dituzte. Ikerketaren arduradunek suposatzen dute plazeboa edo txertoa hartu dutenek antzeko esposizioa edukiko dutela birusarekiko. Kutsatu eta gero, aztertu egiten dituzte.

«Mundu erreala imitatzen saiatzen dira», Jimenezen esanetan. «Baina, azkenean, tresna estatistikoak dira, epidemiologoek aztertuak eta erakunde arautzaileek onartuak. Kutsatuen kopuruak estrapolatu egiten dituzte».

Eta mundu errealean, zer?

Ezberdinak dira entsegu klinikoak eta mundu erreala. Enpresen esanetan, botikak eraginkorrak dira entsegu klinikoetan, hau da, neurri handi batean kontrolpean dituzten baldintzetan. Errealitateak, baina, erakutsiko du haien eraginkortasuna zenbatekoa izango den, txertoak milioika pertsonari jartzen dizkietenean. Entseguetako dozenaka kutsatuak eta larri gaixotutako apurrak milaka eta dozenaka lagun bihurtzen direnean, bakoitza bere berezitasunekin, bere immunitate sistemarekin eta osasun egoera partikularrarekin. Orduan hobeto jakingo da immunitateak zenbat irauten duen, txertoa indartzeko aurreikusitako bi dosiak baino gehiago beharko diren...

Hala ere, txertoa onartuta ere, entseguetan parte hartzen ari direnak ikertzen jarraitzen dute, «urteetako jarraipena egiten», albo ondoriorik dagoen jakiteko.

Kritikarik jaso dute?

Bai. Kritikak jaso dituzte, bai datu gehiago ez emateagatik, baina baita entsegu klinikoak egiteko moduagatik ere. Jimenez baino gogorragoa eta gordinagoa izan da, esaterako, Margarita del Val CSIC Espainiako Zientzia Ikerketen Kontseilu Nagusiko birologoa: «Modernaren kasuan, babesaren definizioaren barruan dago eztula, sukarra edo hotzikarak edukitzea, eta txertoarekin horiek desagertzea. Kasu arinetan bakarrik babesten dute. Bizitza osoa daramat txertoekin lanean, eta hauek ez naute konbentzitzen».

COVID-19aren kasu larriak oso gutxi dira entsegu klinikoetan. Horixe salatu dute Peter Doshi eta Eric Topol AEBetako irakasleek The New York Times-en. «Entseguen protokoloen arabera, konpainientzat txertoak arrakastatsuak izango dira kasu arinen arriskua apaltzen badute; baita kasu larriak, ospitaleratzea edo heriotza eragiten dutenak gutxitzen ez badituzte ere», idatzi dute. Pfizerren, Modernaren eta Oxford-Astrazenecaren txertoez ari dira. «Txerto bat eraginkorra dela esateko, jende gehienak ez luke arriskurik izan behar larri gaixotzeko, baina entsegu hauek ez dute hori zehaztuko».

Eta orain, zer?

Osasun erakundeen eta erakunde arautzaileen onespena behar dute txertoa kaleratzeko. Pfizerrek eta Biontechek jada esan dute txertoa larrialdian erabiltzeko baimena eskatuko diotela FDAri, Ameriketako Estatu Batuetako Botiken eta Elikagaien Agentziari. Modernak ere hala egingo du. Osasun publikoko larrialdi egoeretan ematen dituzte halako baimenak, alternatiba egokirik ez dagoenean. Baimena eskatu beharko dute Europan ere.

Partzuergoek eskura dituzten datu guztiak eman beharko dizkiete FDAri eta adituen batzorde independente bati. «Fase guztietako emaitzak behar dituzte, eta kasu guztiak banan-banan aztertuko dituzte», zehaztu du haien lana Jimenezek. Bukaeran, neurtu beharko dute ea txertoaren onurak handiagoak diren arriskuak baino.

Oraingoz, portzentaje orokor bat baino ez dute eman. «Sinetsarazi nahi digute eraginkorrak direla, baina ikusi behar da ea sintoma larriak eragozten dituzten, ea antigorputzen maila jakin bat sortzen duten, birusaren transmisioa eteten duten... Ez badute hala egiten, ez dituzte onartuko; ez litzateke onargarria izango», Jimenezen iritziz.

Onartuak izan aurretik ekoizten ari dira?

Bai, txertoak onartu egingo dizkietela pentsatuz, epeak azkartzeko. Hitzarmenak ere egin dituzte gobernuekin, txertoak saltzeko. Ameriketako Estatu Batuetako Gobernuak eta Europako Batasunak dirua eman diete, txertoa garatzeko. Botika arruntetan, azken urratsera iritsi arte, ez dira hasten ekoizten, badaezpada, agintariek atzera bota baitezakete. «Baina larrialdi egoeran gaude», gogorarazi du Jimenezek. «Eta konpainiak ziur daude azkenean txertoak onartuko dizkietela». Erakunde arautzaileak estu hartzeko modu bat izan daiteke? «Ez», erantzun du. «Horren guztiaren gainetik, txerto bakoitzaren onurak eta arriskuak aztertu behar dituzte. Bermeak behar dituzte, eta txertoaren segurtasunak eta eraginkortasunak frogatuta egon behar du».