GENEEK ESATEKO DUTENA

Eskerrak I tipoko interferonak existitzen diren. Immunitate sistemak sortzen dituen proteina horiek birusen ugaltzea eragozten dute. Interferonetan gauzak gaizki doazenean, ordea, birusak nahieran zabaldu daitezke, zelulaz zelula. Eta hori ez da, inolaz ere, agertoki samurra.

COVID-19aren kasuan, egoera normalean, interferonek kutsatzearen lehen fasean birusaren zabalpena mugatzen dute. Baina, zientzialariek oraingoz guztiz ondo ulertzen ez dituzten arrazoiak tarteko, eri batzuek autoantigorputzak garatzen dituzte. Birusaren aurka joan beharrean, autoantigorputzek interferonen aurka egiten dute. Barne sabotaje batekin alderatu liteke egoera. «Hori berez ez litzateke gertatu behar, normalean kanpo agenteen aurka sortzen ditugulako antigorputzak», azaldu du Bartzelonako Vall d'Hebron ospitaleko immunologo Roger Colobranek.

Jean Laurent Casanova zientzialariak gidatzen duen COVID Human Genetic Effort partzuergoko kide da Colobran. COVID-19aren atzean egon daitezkeen oinarri genetikoak argitu nahi ditu partzuergoak. 2020ko urrian Science aldizkarian argitaratutako ikerketa batean aurreratu zuten COVID-19ak jotako gaixo larrien %10 inguruk antigorputz oker hauek garatzen zituztela. Hasierako datu horiei esker, zientzialariek bazuten nondik jo. Orain, abuztuan Science Immunology aldizkarian argitaratutako beste ikerketa batean gaian sakondu dute. Oraingo ikerketan zehaztu dute gaixo larrien %13,6k sortzen dituztela autoantigorputzak. Asintomatiko direnen artean edo gaitza arin pasatzen dutenen artean, berriz, portzentajea ez da %1era iristen. «Hortaz, oso argi agertzen da muturreko bi talde daudela, eta horrek adierazten du autoantigorputzen afera gaitzaren bilakaeran faktore garrantzitsua dela», nabarmendu du Colobranek.

Arrisku handiagoa

Zientzialariek badakite norberaren aurkako antigorputz berezi hauek bazirela pazienteen organismoan SARS-CoV-2 birusarekin kutsatu aurretik ere. Hortaz, horien agerpena ez da gaitzaren ondorioa; alderantziz, adituen ustez, nahiko argi dago gaitz larria izateko arriskua dezente handitzen dutela. Horregatik, populazio orokorrean egoera zertan den argitu nahi izan dute. Horretarako, osasuntsu dauden 34.159 pertsona baino gehiagoren laginak aztertu dituzte, eta alderatu dituzte larri kutsatutako 3.595 lagunen datuekin, eta baita 1.639 asintomatikorenekin ere.

Datu zabal horiek eskuetan, ebatzi dute autoantigorputzen prebalentzia %0,5 inguru dela. «Prebalentzia baxua izatea espero izatekoa zen», argitu du Colobranek. «Baina datuak adinaren arabera aztertu ditugunean, oso ondorio esanguratsuak eskuratu ditugu». 70 urte baino gutxiago dituztenen artean, soilik %0,1ek dituzte autoantigorputzak. 70-80 urte tartean, berriz, portzentajea %1,1 da; eta, 80 urtetik gorakoen artean, berriz, %3,4. Gaixo larrien kasuan, berriz, batezbestekoa lehen aipatutako %13,6 izanda ere, 80 urte gorakoen artean %21 dira. Oro har, COVID-19aren ondorioz hildako pertsonen %20tan aurkitu dituzte autoantigorputzak. Ezaguna da adinarekin sistema immunitarioa ahultzen dela, eta horrek azal dezake zergatia. «Gaur egun badakigu adina dela gaitz larria pasatzeko faktorerik garrantzitsuena. Horrekin batera, gizonezkoa izatea eta aurretik beste hainbat gaitz igaro izana», gogoratu du adituak. «Baina, batzuetan, ZIUetan gazteak aurkitzen ditugu, intubatuta, gaitza hartu aurretik aparteko arazorik ez bazuten ere».

Horrelakoak ulertu eta eragotzi nahian, zientzialariek genetikara jo ohi dute, azalpen bila. Izan ere, pandemian zientzialariek ikusi ahal izan dutenez, gero eta argiago dago genetikak baduela zeresan garrantzitsua. Txertoak lortzeko abiadura handia izan den modu berean, nazioarteko ikerketa talde askok elkarlana abiatu dute, genetikan, partzuergo handien bitartez.

Antigorputz okerren kasuan, oraingoz ez dute jatorri genetikorik egiaztatu, baina datu horiek eskuratu zituztenean berehala jarri zuten hipotesia mahai gainean. Ikertzen jarraitzen dute. «Batez ere gizonezkoen artean kasu larri gehiago izaten direlako. Egia esanda, oraingoz, ez dakigu, baina hipotesi genetikoa irekita dago», adierazi du Colobranek.

Ezagutza eta eskarmentua partekatzeaz gain, datuak trukatzea eta biltzea ere ezinbestekoa da halako ikerketetan. Batez ere garrantzitsuena laginak lortzea dela nabarmendu du Koldo Garcia genetikariak. Gertutik jarraitu ditu ahalegin horiek, eta berak ere ekarpena egin du, iazko ekainean Biodonostia Institutuko kideekin batera New England Journal of Medicine aldizkarian argitaratutako lan baten bitartez. «Lan horretan bi gene eskualde aztertu genituen. Bat AB0 odol taldeari lotuta dago; hor saiatu ginen argitzen gaitzaren larritasunaren eta odol taldearen arteko lotura. Bestetik, ikusi genuen ere hirugarren kromosoman beste eskualde bat zegoela, gene zehatza zein zen argi ez genuen arren. Bada, emaitzek erakutsi ziguten COVID-19 larria izateko gene oinarri bat bazegoela».

Denborarekin, baina, hasierako ahalegin horiek finduz joan dira, datu berriei esker. «Uztailean Nature-n 46 ikerketa aztertu zituzten beste artikulu garrantzitsu bat atera zuten. Ia 50.000 kasutan oinarrituta, gaitzarekin harremana izan dezaketen hamahiru gene eskualde identifikatu zituzten bertan», gogoratu du Garciak. Dioenez, hirugarren kromosomako eskualdea da gehien aztertzen dena. Datu andana dira aztertutakoak, baina, adituaren arabera, laginak eta baliabide egokiak izanda, datu horiek guztiak sekuentziatzea eta analizatzea ez da erronka handia, azken urteetan metodoak asko findu direlako. «Beste kontu bat da ondorioak ateratzea», ohartarazi du. Alde horretatik, gogora ekarri du betidanik egon den arazoa: korrelazioaeta kausalitatea bereizteko beharra. Izan ere, bi aldagairen arteko korrelazioa aurki daiteke, baina horrek ez du esan nahi halabeharrez aldagai bat bigarrenaren zioa denik.

Hau jakinda ere, genetikariek gaixo eta osasuntsu dauden lagunengeneetan aurkitutako aldaerak konparatzen dituzte, eta gaixoen artean hainbat aldaera gehiago agertzen badira, hor gakoren bat egon daiteke. «Batzuetan oso agerikoa da hor harreman bat egon daitekeela, baina, beste batzuetan, ez. Horregatik, ondoren korrelazio horietan kausalitatea egon ote daitekeen ikertu behar da.», aipatu du Garciak. «Kasurako, COVID-19aren kasuan, orain aztertu nahi da erretzearekin edo gorputz masaren indizearekin harremanik egon daitekeen».

Berez azterketa genetikoek gaitzen abiapuntuan dauden zioak guztiz argitu ezin badituzte ere, ikertzaileentzako zantzu oso baliotsuak eman ditzakete. Hor dago gakoa. «Prozesu batean parte hartzen duten geneak ezagutzen badituzu, orduan imajinatu ahal dituzu atzean egon daitezkeen mekanismo biologikoak, eta, hari horretatik tiraka, jakin dezakezu, adibidez, erabilgarri izan daitezkeen botikak zeintzuk diren», erantsi du Garciak.

TLR7 genea

Garciak hizpide duena da, hain justu, interferonekin dauden arazoak aztertzeko ikertzaileek jorratu duten bidea. Autoantigorputzei buruzko lanarekin batera, bigarren artikulu batean interferon mota hauen ekoizpenari lotutako hamahiru gene aztertu dituzte zientzialariek. «Ikusi dugu larriki erasandako pazienteen %3,5ek mutazioak dituztela hauetako generen batean», argitu du Colobranek. Ikertzaile taldeak arreta berezia jarri du gene zehatz batean: TLR7 izenekoan. Gene horretan akatsen bat duten lagunek interferonak sortzeko arazoak dituztela aurkitu dute. Ondorioz, pertsona horien erantzun immunitarioa ahuldu egiten da. Gero eta argiago dago hor hasten direla ZIUetan bukatzen duten hainbat gazteren zorigaitza.

Bestetik, TLR7 genea X kromosoman dago, eta jakina da gizonezkoek kromosoma horren kopia bakar bat baino ez dutela. Hortaz, mutazioa izanez gero, gizonezkoek emakumezkoek baino arrisku handiagoa dute. 60 urtetik beherakoen artean COVID-19ak eragindako pneumonia larrien %2 gene horretan abiatzen direla kalkulatu dute ikertzaileek.

Orain arte, ikertzaileek geneetan bildutako akatsak aurkitzera bideratu dituzte ahaleginak, genetikak COVID-19 larria izateko arriskuan duten rola aztertzera. Ez da bide bakarra. Roger Colobranek azaldu duenez, orain arreta berezia jarri nahi dute birusarekiko erresistentzia bereziaduten lagunetan, horietan ere irakaspen baliagarriren bat aurkitzeko itxaropenez. Azken bide hori «askoz zailagoa» dela aitortuta, horretan ere lanean ari direla erantsi du. Ehun urtetik gora dituztenen artean ere laginak aztertu nahi dituzte. Herrialde Katalanetan 1918. urteko gripea eta COVID-19a, biak ala biak gainditu zituen andra baten kasua jarri du adibidetzat.

Ohi bezala, erronkarik handiena da eskuratutako informazioa arlo praktikora eramatea. Adituek arlo klinikorako translazioa deitzen dutena lortzea, hain justu. Pandemiak erritmoak azkartu dituen arren, normalean ez da bide erraza izaten.

Colobranek aitortu du epe laburrera TLR7 genearen inguruan egin duten aurkikuntzetatik ondorio praktikoak ateratzea zaila izango dela. Aurreratu du, ordea, hamar edo hogei urte barru «ohikoa» izango dela jaioberrien genoma sekuentziatzea, orain erditzeko geletan odol analisien bidezko behaketak egiten diren modu berean. «Horrek aukera emango du jakiteko zenbait gaitz garatzeko joerak zertan diren, eta, horrela, hobeto prestatu ahal izango dira horietarako».

Autoantigorputzen kasuan, baina, iragarri du horiek atzemateko proba ez dela zaila, eta, hortaz, ospitaleratzeetan testa egitea ez litzatekeela «bereziki konplikatua» izango. «Horrela eginez gero, jakin ahalko genuke zein pazientek izango duten gaitzaren larriagotze bat, eta jarraipen berezia egin ahal izango genieke». Bestetik, zenbait kasutan autoantigorputzak dituztenei tratamendu bat emateko moduan daudela azaldu du. «Aukera bat da autoantigorputz horien erasoren aurrean onik ateratzen diren interferonak txertatzea organismoan. Beste aukera bat plasmaferesia da: zirkuitu baten bitartez, odoleko antigorputz guztiak ateratzen dira, bai onak zein okerrak, eta gero emaile baten antigorputzak sartzen zaizkie pazienteei».