Mendebaldeko Sahara eta nazioarteko zuzenbidea

ELDH Demokraziaren eta Munduko GizaEskubideen aldeko Legelarien Europako Elkarteak kezka handiz ikusten du auzitan jarri dutela Mendebaldeko Sahararen estatusa, nazioarteko zuzenbidearen pean hamarkada askoan Nazio Batuek aitortutakoa: lehenik, AEBetako aurreko presidente Donald Trumpek; gero, Europako Batasuneko hiru estatutako gobernuek (Alemania, Espainia eta Frantzia); eta, orain, Europako Atzerri Arazoetarako ordezkari Josep Borrellek. Nazioarteko legezkotasunaren eta saharar herriaren eskubideen mespretxu lotsagarria, maila gorenera heldu da aldaketa politiko horrekin. AEBek 2020ko abenduan onartu zuten Marokok Mendebaldeko Sahararen gainean subiranotasuna duela, eta berretsi egin zuten Marokoko autonomia-ekimena bideragarria zela gatazkari amaiera emateko irtenbide sinesgarri eta serio gisa.

Alemaniako Kanpo Arazoetako ministroak 2022ko urtarrilean adierazi zuen: «Alemaniak irtenbide politiko bidezkoa, iraunkorra eta elkarren artean onargarria bilatzen jarraitzen du, Nazio Batuen aginduak aurreikusten duen bezala». Baina hori berehala erlatibizatu zen, honako hau erantsiz: «Marokok 2007an proposatutako autonomia-planak asko lagun dezake konponbide batera hurbiltzen».

Espainiako Gobernuak ia bost hamarkadako neutraltasuna amaitu du, Marokok 2007an Mendebaldeko Saharari autonomia-estatutu bat emateko egin zuen proposamena aldezten baitu. Marokoko erregeari idatzitako gutun batean, Pedro Sanchez espainiar presidenteak honela deskribatu zuen plana: «Desadostasun hori konpontzeko oinarri serio, sinesgarri eta errealistena». Emmanuel Macron frantziar presidenteak Sanchezen berri eman zuen, Marokok Mendebaldeko Sahararako proposatutako autonomia-plana «elkarrizketa serio eta sinesgarriak» eraikitzeko oinarria dela esatean.

Eta, azkenik, Josep Borell jaunak TVEri 2022ko apirilaren 1ean adierazi zion Espainiak, Marokoren autonomia-ekimenaren alde eginez, NBEren eta NBEren Segurtasun Kontseiluaren ebazpenen esparruan jarraitzen duela.

Ulertezina da ELDHrentzat, NBEren Segurtasun Kontseiluaren 2021eko 2602 Ebazpena aipatu ondoren, zeinak berretsi baitzuen Saharako herriak autodeterminaziorako duen eskubidea, Marokoren autonomia plana irtenbide justu, iraunkor eta bi aldeentzat onargarritzat jo daitekeen konponbiderako ekarpen gisa azaltzea.

Gogor gaitzesten ditugu adierazpen horiek, Afrikako azken gatazka kolonial horretako potentzia okupatzailearen defentsa bat baitira. Adierazpenek berariaz onartzen dituzte nazioarteko zuzenbidearen eta giza eskubideen urraketak. Ezein gobernuk ezin du beste herri baten xedea erabaki; saharar herriak bakarrik izango du bere etorkizuna erreferendum baten bidez zehazteko eskubidea.

Denok dakigu —eta Europako Batasuneko Auzitegia izan da 2021eko irailean hori berretsi duen nazioarteko azken instantzia— Mendebaldeko Sahara Marokotik bereizitako lurraldea dela, Marokok ez duela eremu horren gaineko subiranotasunik eta Polisarioa saharar herriaren ordezkari legitimoa dela.

ELDHk beti esan izan du Mendebaldeko Saharako gatazkaren konponbideak nazioarteko legedia eta Nazio Batuen erabakiak errespetatu behar dituela. Zehazki, horrek esan nahi du Mendebaldeko Saharako biztanleek parte hartu behar dutela Mendebaldeko Sahara estatu subirano edo Marokoko Erresumaren barruko eskualde bihurtu behar ote den erabakitzeko orduan, NBEk gainbegiratutako erreferendum baten bidez.

Marokoko Erresumak galarazi egin du erreferendum hau egitea 40 urtean baino gehiagoan. Horren ordez, Mendebaldeko Saharako lurralde gehiena okupatzen jarraitu du, nazioarteko zuzenbidea urratuz. Gainera, Mendebaldeko Saharako baliabideak ekonomikoki ustiatzen ari dira.

Lurralde okupatuetan bizi den saharar herriak galdu egin ditu bere askatasun eta giza eskubideak, eta EBko zenbait estatu kidek parte hartzen dute Mendebaldeko Saharako natur baliabideak legez kanpo ustiatzen, Europako Batasunaren eta Marokoko Erresumaren arteko tratatuen bidez.

Europako Batasuneko Justizia Auzitegiaren erabakiak, tratatu horiek baliogabetzat jo zituztenak, ez dira kontuan hartzen. NBEren Segurtasun Kontseiluan, EBko zenbait estatu kidek eta AEBek eragotzi egin zuten Marokori eskatzea Mendebaldeko Saharako estatutuari buruzko erreferenduma egin zezala.

ELDH oso kezkatuta dago Segurtasun Kontseiluko kide iraunkorrek eta beste herrialde batzuek potentzia okupatzaileari emandako laguntza militarra, finantzarioa eta politikoa dela eta, Marokoko agintarien zigorgabetasuna indartzen baitute, Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioa eta Giza Eskubideak modu sistematikoan eta larrian urratuz.

Horrela ELDHk Marokoko Erresumari dei egiten dio:

—Nazio Batuen Gutunaren printzipioekin eta espirituarekin eta Nazio Batuen Batzar Nagusiaren 1514 (XV), 1541 (XV) eta 2625 (XXV) ebazpenekin bat datorren erreferendum librea antolatzeko NBEko idazkari nagusiaren babespeko negoziazioei berriro ekitea, fede onez eta aldez aurrekobaldintzarik gabe.

—Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioko arau guztiak eta, bereziki, 1949ko Genevako Laugarren Hitzarmeneko xedapenak betetzea.

—Marokoko kartzeletan atxilotutako saharar preso guztiak berehala askatzea.

—Giza eskubideen defendatzaileen eta kazetari sahararren mugimendu-askatasuna eta adierazpen-askatasuna mugatzen duten neurri guztiak berehala altxatzea.

—Saharar herriaren subiranotasun iraunkorrari eragiten dioten legez kanpoko jarduera ekonomiko guztiak bertan behera uzteko beharrezko neurri guztiak hartzea.

ELDHk dei egiten die Europako Batasunari eta bere estatu kideei, sahararrek autodeterminaziorako duten eskubidea betetzen laguntzeko eta Marokoko gobernuaren proposamenak ez babesteko, eta Mendebaldeko Saharako krisia NBEren egungo ebazpenetan oinarrituta konpontzeko. ELDHk, gainera, Marokok legez kanpo okupatutako Mendebaldeko Saharako lurraldeetako baliabide naturalak ustiatzeko akordiorik ez amaitzeko eskatzen die EBri eta bere Estatu kideei.