«Landareak ezagutzeko, interesgarri egin behar ditugu»

Itzuli bat eman ondotik, norbaitek zer ikusi duzun galdetuta, seguruenik ez dituzu landareak aipatuko. Mendebaldeko gizarte modernoetan, jendeak geroz eta arreta txikiagoa paratzen die landareei. Fenomeno horri landareekiko itsutasuna deitzen zaio. Hain zuzen ere, gai horri buruz aritu zen Ainara Atxurra biologian doktorea eta EHUko irakasle eta ikerlaria (Mungia, Bizkaia, 1980), joan den astean eman zuen hitzaldian, Bilboko Bidebarrieta liburutegian.

Landareekiko itsutasunak pertsonen pertzepzioarekin du zerikusia, ezta?

Bai: zehazki, arrazoi biologikoak eta soziokulturalak daude itsutasunaren atzean. Faktore biologikoak pertzepzioarekin du zerikusia, hain zuzen. Aurrean eszena bat dugunean, gure begiak saltoka dabiltza puntu batetik bestera. Gure garunak arreta puntu horietatik bakarrik hartzen du informazioa. Landareak berdeak dira klorofilaren eraginez, eta multzotan ikusten ditugu naturan. Horrek eszena monokromatikoa sortzen du, arreta punturik gabekoa.

Landareak ez dira arreta puntu?

Helburu jakin bat dudanean, garunak puntu horiek sortzen ditu. Demagun ereinotz bila ateratzen naizela, sukaldean erabili nahi dudalako. Orduan, zuhaitz guztien hostoak izango dira arreta puntu, garunean badaukadalako hostoaren morfologia, eta antzeko hostoak bilatuko ditut. Baina landareekiko guztiz itsu banaiz, nire garunak ez ditu inoiz puntu horiek sortuko. Gainera, geroz eta itsuago izango naiz.

Zein dira aipatu dituzun faktore soziokulturalak?

Adierazle nagusia modernizazioa da. Adibidez, kafe kapsulak: kafe makina elektrikoan sartzean, zuzenean edaria ateratzen zait, eta nire garunarentzat zaila egiten da hori landare batekin lotzea. Aldiz, kafe aleak manipulatzean, nahitaez usaintzen dituzu, formari erreparatzen diozu... Urbanizazioari dagokionez, lorategiak ditugu plazetan, biribilguneetan, lorategi bertikalak modan daude... Baina ez dira irisgarriak, ezin ditugu manipulatu.

Landareak askotan erabiltzen dira apaintzeko. Adibidez, balkoietan.

Ez pentsa hainbeste jendek erabiltzen dituenik. Baina bai, balio estetikoa dute, eta hori inportantea da. Landare loredun eta koloredunak bilatzen ditugu, horiek arreta puntuak izaten direlako.

Geroz eta ohikoagoa da zuhaitzen izenak ez jakitea?

Bai, ez dakizkigu. Umeetan egiten dira ikerketak, bereziki, irisgarrienak direlako ikertzaileentzat. Unibertsitateko kide batzuek ikerketa egin zuten 12-13 urteko umeekin. Eskatu zieten hamar landare zerrendatzeko, eta ez zuten bospasei idaztea lortzen. Hirietako umeen emaitzak askoz okerragoak dira landakoenak baino. Izan ere, landa eremukoentzat landareek badaukate balioa eta interesa, erabilera zuzena ikusten dutelako.

Ikerketa horretan, haurren %7,4k baino ez zuten lortu hamar izen zerrendatzea.

Europan egin diren ikerketa guzti-guztietan, zenbakiak oso antzekoak dira. Non dago ezagutza? Gure aitita-amonek daukate ezagutza hori.

Zer landare ezagutzen dituzte, batez ere?

Arrosa, margarita, sagarrondoa, haritza... eta exotikoak: kaktusak, palmerak... Eukaliptoa, adibidez, ez dute ezagutzen egungo umeek.

Itsutasuna izaten da landa eremuan ere?

Bai, gutxiago, baina gertatzen da. Landa eremuetan tradizionalki belaunaldiz belaunaldi transmititzen da ezagutza hori; familietan, ez eskoletan. Hori apurtu egin da.

Mendebaldeko gizarteak aipatu dituzu. Landareekiko itsutasuna ez da globala?

Ez dakigu: ikerketak falta dira. Oso interesgarria litzateke Japoniako eta Txinako egoeraren berri izatea, oso gizarte tradizionalak baitira, eta landareek leku handia baitaukate haien tradizioetan. Agian hor aurkitu liteke konponbidea.

Itsutasun horren aurka, landareak aurkitzeko sakelako bideojoko bat beharko litzateke?

Seme-alabak dituztenek jakingo dute zelan umeek badakizkiten Pokemon espezie guztien izenak, haien ezaugarri morfologikoak, fisiologikoak, sailkapenak... Are gehiago, badaude Pokemon landareak ere, eta horiek ondo-ondo ezagutzen dituzte; baina inguruan dituzten landareak ez. Zergatik? Ez dutelako interesik. Interesak dakar ezagutza.

Zergatik dugu interes handiagoa animalietan, landareetan baino?

Hipotesi bat daukagu: gure arbasoak ehizan ibiltzen ziren. Animaliak elikagaiak eta arriskua ziren haientzat. Horrek denbora guztian animaliei erreparatu beharra dakar, eta, gainera, nire memorian zenbait gauza gorde behar ditut: non bizi diren, zer estrategia dauzkaten... Horrek abantaila bat ematen du ebolutiboki, eta, egun, oraindik, gure garunean eta sistema bisualean daukagu. Hipotesi horrek berakbalio dezake azaltzeko zergatik umeek uste duten 5-6-7 urterekin landareak ez direla izaki bizidunak. Haientzat, mugitzen dena dago bizirik, eta ahoa eta begiak dituena.

Haurrak eta nerabeak aipatu dituzu, baina itsutasuna adingabeen kontua da soilik?

Helduak ere itsuak gara; gertatzen dena da ikerketa gutxi egin ditugula helduekin. Hala ere, antzeko panorama ikusi dugu.

Garrantzitsua da begien aurreko oihal hori kendu eta landareei gehiago erreparatzea?

Bai, guztiz, garapen iraunkorrerako. Uste dut gaiak horregatik piztu duela interesa. Baina ez horretarako bakarrik: landarerik gabe ezin gara bizi.

Zer garrantzi dute landareek?

Batetik, beharrezkoak ditugu gure egunerokoan, nahiz eta ez garen ohartzen. Ohetik altxatzen garenetik: kafea landare batetik dator, magalenetan edo galletetan irina dugu, bazkarietan olioa erabiltzen dugu, arropak, egurrezko aulkia, papera, xaboiak, kremak, kosmetikoak... Ia gauza guztietan daude landareak, zuzenean edo zeharka.

Landareekiko itsutasunak zer ondorio dakartza?

Landareen kontserbazioari dagokionez, geroz eta espezie gehiago desagertzen ari dira, ezagutzen ez ditugun asko ere bai; habitatak ere galduko ditugu; eta hau ziklo bat da: landareak desagertzen badira, gero animaliak desagertuko dira, gu barne.

Nola aurre egin dakioke itsutasun horri?

Hori da erronka. Naturarekin konektatu behar dugu berriro. Hori egiteko, bi pauso proposatu dira. Lehenengoa irisgarritasunarekin lotuta dago: berdeguneek irisgarriak eta biodibertsitate handikoak izan behar dute. Behin lekuak izanda, batez ere hirietan, landareekiko daukagun pertzepzioa aldatu beharko genuke; batez ere helduek. Hau da, landareak interesgarri egin behar ditugu, horrek ekarriko baitu ezagutza. Ondoren, espero izatekoa da ezagutza hori transmititzea eta ziklo bat ixtea. Gainera, eskoletan esku hartu behar da, hezkuntzaren mundua ere itsua delako landareekiko: hezkuntza politikak, irakasleak, liburuak...

Zer ikerketa egiten ari zara arlo horretan?

Estrategia didaktikoetan ikusten ari naiz ea fenomeno horrek denbora faktore bat daukan: hau da, hilabetearen arabera erreparatzen diegun edo ez landareei adibidez, fruituak eta loreak dituztenean. Aurreratu dezaket urtarrila eta otsaila direla okerrenak: garai horretan ez dugu inolako interesik ezein espezieetan.

Gai honek interesik piztu du?

Irailean, fenomeno honi buruzkolehenengo kongresua izango dugu Vienan. Azken urteetan, ikusi dugu gizartean badagoela interesa.

Baliteke klima aldaketaren inguruko kezkak piztea landareekiko kezka?

Hirietan zuhaitzak landatzeak interesa piztu du, horrek tenperatura jaisten laguntzen baitu, udan batez ere. Uste dut 8-10 gradutakoa izan daitekeela jaitsiera estaldura ondo eginez gero. Batetik, eguzkiaren erradiazioa gelditzen dutelako —beraz, azpian dagoena ez da berotzen—; bestetik, landareek ebapotranspirazioa egiten dutelako, eta horrek tenperatura jaisten laguntzen du.