«Ezker abertzaleko aulkiek arantzak izan dituzte beti»

Borrokan eman du bizitza Marine Pueyok (Faltzes, Nafarroa, 1954), eta horretan jarraitzen du oraindik ere. Historian lizentziatua da, eta Euskal Herriaren askapen sozial eta nazionala izan ditu helburu ezker abertzaleko militante gisa. Zinegotzi izan zen Faltzesen 1983an, eta Iruñean 1991n eta 2007an. Nafarroako parlamentari ere izan zen Euskal Herritarrok-ekin 1999an. Tomatea prestatzen eta ontziratzen dabil herrian, baina galderei erantzuteko tarte bat hartu du, kafe baten bueltan.

Nola sartu zinen herri mugimenduetan eta borroka sozialetan?

14 urterekin Faltzesko tomate kontserba fabrikan sartu nintzen. Espainiako estatu osoko emakumeak etortzen ziren, 1.500. Bederatzi urtez egon nintzen han. Gogorra zen: semiesklabotza sistema bat zen. 23 ordu jarraian ere egin dut lan han gutxieneko soldataren truke, baldintza oso txarretan eta inolako errespeturik gabe. Ez nuen inoiz aditu klase borrokari buruz, baina ikusi nuen egoera hori ez zela justua.

Zer egin zenuen edo zenuten?

Jakin genuen enpresak ez zuela guregatik kotizatzen. Pentsa, Sindicato Verticala ere etorri zen gurekin batera itxialdia egitera. Irabazi genuen, eta taldetxo bat sortu genuen gure egoera eta oinarrizko eskakizunak zein ziren aztertzeko. Horrek gatazka handiak sortu zizkigun: errepresioa handia izan zen. Egia esan, eskatutako gauza anitz lortu genituen. Nire kontzientzia sozial eta nazionala fabrika horretan piztu zen.

Noiztik zara abertzalea?

Amak ere galdetzen zidan. Osaba gudaria izan zen, Iruñeko kartzelan preso izan zuten, eta amatxi janaria eramatera eta bisitatzera joaten zitzaion. Harreman estua sortu zen. Niretzat erreferente zen: oso jantzia zen, eta maite nituen berarekin egiten genituen bazkalondoak. Gurasoek hilabete bidaltzen ninduten Sestaora [Bizkaia] osaba-izebekin, eta gogoan dut San Ignazio eguna. Ez nekien zer zen hori, baina esaten zidaten gorriz, zuriz eta berdez jantzi behar genuela ikurrina debekaturik zelako. Gero, Jimeno Jurio hitzaldi bat ematera etorri zen herrira, Faltzesko eta Nafarroako historiari buruz. Begiak ireki zizkigun.

Zaila da Faltzesen abertzale izatea?

Bai. Komunikabideak eskuinaren menpe egon dira, eta 1936ko errepresioa Erriberan oso handia izan zen. Hemen belaunaldi bat hil zuten, baina beldurrak hurrengo bi belaunaldiei dena ukatu zien. Navarra 1936. De la esperanza al terror liburua egin genuenean izan nuen hemen gertatutakoaren berri. Hori dela eta, Nafarroako zati honetan lan handia egin behar dugu.

Internazionalismoan militatu zenuen. Zerk erakarri zintuen?

70eko eta 80ko urteetan mundua borborka ari zen. Uste dut garai horiek bizitzeko pribilegioa izan dugula, onerako eta txarrerako. Mundua irabaziko genuela sinetsita geunden: Kuba, Nikaragua, El Salvador... Errusia eta Txina urrutiago ziren, baina Latinoamerikako herrialdeek arreta piztu zidaten, eta Nikaraguara joan nintzen. Bizitzan izan dudan esperientziarik aberasgarrienetakoa izan da. Iraultza horrek asko irakatsi zigun, eta pena handia dut oraingo egoera ikusita.

Zergatik sortu zenuten Askapena?

Komite Internazionalistak martxan ziren 70eko urteetan, eta hor sartu nintzen. Eztabaida garrantzitsu bat izan genuen: Abertzaleok uste genuen elkartasunak joan-etorrikoa behar zuela: hemen gure askapen nazional eta sozialaren alde borrokatzen ginen, Nikaraguan, Kuban eta beste herrialdeetan bezala. Guk munduari erakutsi nahi genion gure borroka, eta beste borroketatik ikasi. Beste batzuek ez zuten horrela ulertzen, batez ere espainiar estatukoek. Beraz, Euskal Herriko talde internazionalista sortu genuen. Hala ere, komiteekin elkarlanean jarraitu dugu.

Ezker abertzalearekin, erakundeetan, zein izan da zure legegintzaldirik gogorrena?

Inolako zalantzarik gabe: 2007koa. Ez dakit nola eraman nuen. Lehenik eta behin oso egoera pertsonal zaila nuelako ama hil zitzaigun eta alaba atxilotu zuten. Poliziak etengabe jarraitzen ninduen, baita oporretan ere. Tentsio izugarria nuen: ezin lorik egin goizeko lauretan txirrina jotzen zidatelako, mehatxuak jasotzen nituen etengabe... Uste dut jende asko ez dela jabetzen kolektibo osoak jasan genuen egoeraz. Batzuetan, ez dugu kontatzen biktimismoa egitea leporatzen dizutelako, baina egoera izugarriak bizi izan ditugu. Legegintzaldi gogorra, baina emankorra izan zen.

EAE-ANV erabat zokoratu zuten urte hartan, eta Yolanda Barcina alkatea indartsu sentitzen zen.

Barcinak egindako lana eta proposamenak aitortu izan dizkigu, beste gauza bat da zer kolpe ematen zizkiguten. Kameren atzetik aitortzen dizute, eta hori urguilu bat da ezker abertzalearentzat: guk ez dugu ustelik, boterea izan dugun arren; egon garen toki guzietan egindako lana eta zintzotasuna aitortu digute; guk bururaino defendatu ditugu gure ideiak ondorioen beldur izan gabe. Barcinari dagokionez, zoritxarrekoa izan zen hiriarentzat, baina baita Alfredo Jaime ere, hondeatzailearekin txosnak kentzen edo gu udalbatzetan arrastaka eramaten. Arrastaka ibili gaituzte, eta, gurekin batera, gure hautesleak.

Zaila egin izan zaizu atentatu baten ondoren aurpegia eman behar izatea?

Gehiago kostatu zait neure burua azaltzerik ez izatea. Beti pentsatu dut atentatuak saihestu genitzakeela, politikariak jendearen arazoak konpontzeko daudelako, baina ez gara gai izan hori egiteko. Nik pertsona guzien bizitza errespetatzen dut, bizitza guzia daramadalako pertsona guzien eskubideak defendatzen, eta lehenbiziko eskubidea bizitzarena da. Baina politika, politika da. Bizitzaren alde ari diren askok milaka pertsona hiltzen dituzte munduan. Hipokrisia da hori. Beraz, alde horretatik, aurpegia ematea ez zait zaila egin, pentsatzen dudanaz seguru nagoelako. Bizitza da norberak duen gauzarik sakratuena, eta norbaitek bere bizitza jokatzen duenean nire herriko eskubideen alde borrokan, erabateko begirunea azaltzen diot. Gero, konpromiso horren begirunetik, kritikatzen ahalko ditut haren ekintzak.

Legegintzaldi horretan NaBairen eta EAEren arteko harremana ez zen onena. Zer aldatu da?

NaBairi apartheidaren kontrako defentsan konpromisorik ez izatea leporatzen genion. Ahul ibili ziren horretan, ez zutelako zipriztindu nahi. Hala ere, harreman pertsonalak oso onak izan dira, beti izan dira alboan. Egoera politikoa bideratuta, dena bere onera datorrela ikusi dugu.

Garai horretan, ezker abertzaleko zenbaiten seme-alabak atxilotu zituzten; tartean, zure alaba. Haien kontra jo zuten?

Primeran zekiten zertan ari ginen, eta saiatu ziren gatazkaren konponbiderako prozesua gelditzen. Non eman ziguten? Min handien egiten ahal ziguten tokian. Erabat onartuta genuen gu atxilotzeko aukera, baina seme-alaba ezberdina da. Niri dena hautsi zitzaidan.

Atxiloketa horiek bultzatu zintuzten lehen lerroa uztera?

Ez, ez. Ezker abertzalean politikara ailegatzen zara inork ez duelako nahi: gure aulkiek arantzak izan dituzte beti. Argi dugulekukoa pasatu behar dela. Ez genuen albo batera utzi: guk garai bat bete genuen, tokatu zitzaiguna, eta garai berri batean beste jende bat behar zen.

Nola bizi izan zenituzten seme-alaben atxiloketak eta torturak?

[Hasperen egin du]. Gogoratzen dudan bakoitzean gaizki jartzen naiz. Hainbeste min dut... Horrekin bizitzen ikasten baduzu ere, hori hor dago beti. Mina ezin da neurtu, norberaren mina norberarena da, eta nik ezin dut nire mina beste batzuekin alderatu. Baina denek gure bizitzetan eragin digun mina jasan dugu. Torturenak asko eragin zidan. Horri buruz irakurria nuen, baina ez da gauza bera alabari egiten badiote.

Udalbatzan irakurri zenuen tortura horien testigantza.

Iruditu zitzaidan torturaren kontrako auzia defendatzeko modurik onena hori zela. Ez zuten ulertu. Tortura izan denik ere ez dute onartzen. Aurrera egiteko, presoen afera eta torturarena konpondu behar dira. Kontakizun plural bat behar dugu: min guziak bildu behar dira kontakizun komun batean. Nik ez dut torturatzaileek barkamena eskatzerik nahi. Aski dut esatearekin gaizki egon zela eta ez dela errepikatuko.

Paradigma aldaketa zaila izan zen?

Hainbeste urte borrokan, hainbeste min alde guzietarik, hainbeste eman eta gero... ez da erraza. Baina ni harro nago egin dugunaz, eta estrategiarekin asmatu genuen. Nahiko nuke hori lehenago egin izan bagenu, jende askoren mina saihesteko, baina egoeraren arabera egin zen.

Ezker abertzaleak urrats gehiago egin behar dituela uste duzu?

Uste dut urrats asko egin ditugula: [Espainiako] estatuak egin dituenak baino askoz ere gehiago, eta, noski, urrats gehiago egin behar ditugula dioten erakunde eta alderdiek baino askoz ere gehiago. Ez dira ari urrats gehiago egiteko eskatzen, makurrarazi nahi gaituzte. Politikan hori ez da posible, eta oker dabiltzala uste dut. Esan dugu gaizki egin duguna eta ongi egin duguna. Errendizioa eskatzen zaigu, eta hori ez da zilegi, ez baikaituzte garaitu.

Euskal lurraldeen banaketa eta indarkeria baztertzea onartuta, ezker abertzaleak Aralarren tesiak bere egin ditu?

Ikusi eta gero, denak jakintsu. Honaino ailegatu gara bai, baina honaino ailegatzeko baldintzak izan ditugunean. Duela hogei urte beste egoera bat zegoen, eta, politikan, testuinguruaren arabera jokatu behar duzu. Denborak inportanteak dira, eta, kasu honetan, nik ez nuen Aralarren erabakiarekin bat egin. Mindu ninduen, bizitza guzia elkarrekin borrokan aritu baikinen, eta horrelako hausturak inoiz ez direlako errazak izaten. Baina nik errespetatu nuen haien analisi politikoa eta erabakia. Orain kontent naiz abertzaleen etxean bat egin dugulako berriz ere.

Nola ikusten duzu orain borroka nazional eta soziala?

Gaseosoa. Ez dut ikusten. Uste dut paradigma aldaketa batean gaudela, ez soilik Euskal Herrian, munduko testuinguruan ere bai, eta bila eta bila ari gara. Gaur egiten dugun analisiak etzidamu ez du balio, oso agudo doalako dena. Askatasun nazional eta soziala lortuko dugu: guk, eta munduko herri guziek. Mundu honek ezin du horrela jarraitu, ez baitugu etorkizunik giza espezie bezala. Euskal Herriari dagokionez, ezkerretik poliki-poliki ari gara oinarri soziala zabaltzen. Gaur egun independentziaz hitz egiten da normaltasunez, eta orain dela hamabost urte pentsaezina zen. Gazteak ari dira beste borroka batzuk egiten. Antolaketa politikoan ez dugu asmatu: antolatzea ezinbestekoa da aurrera egiteko, baina beste formula batzuk behar ditugu.