Hizkuntza ereduen tokiaz

Araba, Bizkai eta Gipuzkoarako ontzen ari diren Hezkuntza Legea tarteko, hizkuntza ereduen gaineko gogoetak eta iritzi trukaketak hedabideen lehen lerroetan daude. Eredu horiek aipatzen ez dituen testu baten gainean lortu zuten lehen akordioa talde politikoek, eta horren defentsan jarraitzen du, adibidez, EH Bilduk. EAJk eta PSE-EEk, ordea, zuzenketa bat hitzartu zuten orain dela aste batzuk; irakas-hizkuntzei buruzkoak Euskararen Legeak zedarritutako lege esparruan finkatu behar direla zehaztu zuten, eta hizkuntza ereduak indarrean daudela. Horren aldeko arrazoibideak ematen jarraitzen dute. Asteburu honetan bertan Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza sailburu Jokin Bildarratzek argudiatu du aldaketa horretan ez dagoela deus okerrik, eta erantsi du «ereduak existitzen» direla Euskararen Legeak jasotzen dituelako. Baina ez dago adostasunik horretan.

Ikusi gehiago: Hizkuntza ereduak: kamusturiko tresna

EHUko irakaslea da Iñigo Urrutia, legelaria, eta hizkuntza eskubideetan aditua: «Galdera juridikoa izango litzateke: lege berriak indargabetzen al du Euskararen Legea? Izan ere, lege horrek hezkuntzan hizkuntza aukeratzeko eskubidea aitortzen du». 1982koa da Euskararen Legea, eta hizkuntza politikaren irizpideak jarri ditu iragan lau hamarraldietan, baita hezkuntzara begira ere.

«Irakaskuntza osoa euskaraz edo gazteleraz jasotzeko eskubidea aitortzen da», nabarmendu du Urrutiak. 15. artikuluan zehazten da, hain justu, eskubide hori Euskararen Legean. Halaxe dago jasota: «Ikasle guztiei aitortzen zaie irakaskuntza euskaraz zein gaztelaniaz jasotzeko eskubidea irakasmaila guztietan». Eskubide horren beste aipamen bat ere bada: 16. artikuluaren lehen puntuan, hain zuzen ere. «Artikulu horren lehen puntuak dio euskarazko irakaskuntzaren alde egiten bada, gaztelera ikasgai bezala ikasi beharko dela; eta alderantziz, gauza bera, gaztelerazko irakaskuntzaren alde egiten bada, euskara irakasgai modura ikasi beharko dela», azaldu du Urrutiak.

Testuan behin bakarrik aipatzen dira hizkuntza ereduak, 16. artikuluaren bigarren puntuan. Horra: «Jaurlaritzak ikastetxe bakoitzean irakatsi beharreko hizkuntza ereduak finkatuko ditu, guraso-kuradoreen nahia eta tokian tokiko egoera soziolinguistikoa kontuan hartuta». Hizkuntza ereduei buruzko gainerako zehaztapenak aurrerago eman ziren, dekretu baten bitartez. Agiri hartan zehaztu ziren A, B eta D ereduen ezaugarriak.

Galdera

Lege berriari forma emateko idatzi den testuan ez da propio Euskararen Legea indargabetzeko xedapenik erantsi, eta «propio» aipatu dute orain jeltzaleek eta PSE-EEk elkarrekin itundu duten zuzenketan. Horregatik, Urrutiaren arabera, galdera funtsezko bat sortu da: «Erabakitzeko eskubidea indarrean dago edo ez?». Zuzenketaren aurretik, lege proiektuaren lehendabiziko irakurketa batean, Euskadiko Aholku Batzorde Juridikoak hizkuntza eredurik gabeko bidea onetsi zuela adierazi du Urrutiak: «Hain zuzen ere, ulertu zuen, izatez, hizkuntza eskubidea hautatzeko eskubidea aipatzen ez duenez, sistema berri bati bidea ematen diola lege berriak, ikastetxe bakoitzak garatu beharko duelako bere hizkuntza proiektua».

«Baina zuzenketak gauzak korapilatu ditu», ohartarazi du Urrutiak. Aditzera eman duenez, guraso batek, adibidez, gaztelania lehenesten duen hizkuntza eredu bat eskatuko balu, galdera hau sortuko litzateke: gurasoen eskea gailendu behar den, edo ikastegiaren hizkuntza proiektua. «Eta arazo juridikoak gertatuko dira», iragarri du. «Erabakitzeko eskubidea nekez uztar daiteke ikastegiko hizkuntza autonomiarekin, eta gerta daiteke behartuta egotea gaztelaniazko irakaskuntza eskaintzera». Beraz, zuzenketak ekar ditzakeen ondorioak ezin direla hutsaldu uste du: «Bi sistemaren arteko talka da, handia».

Ikusi gehiago:Hizkuntza ereduen ezaugarriak

Hain justu, batetik, eskolek autonomia izango dute egokiena deritzoten hizkuntzen trataera hautatzeko, betiere euskara ardatz hartuta eta irizpide honekin: B2 maila izan beharko dute ikasleek derrigorrezko zikloa burutzean, euskaraz eta gaztelaniaz. Baina gero legean gurasoen hautatzeko eskubidea propio indarrean dagoela zehaztu denez, hori ere errespetatu beharko da. Hor dago auziaren muina.

PSE-EEk eta jeltzaleek hitzartutako 26. zuzenketari ere erreparatu dio Urrutiak. Gaztelania eta ingelesa ere irakas-hizkuntzak izango direla aurreikusten du. Hain justu, ikastetxeetako hizkuntza proiektuak lantzeko printzipioak ezartzea du helburu, eta pasarte honi erreparatu dio, bereziki: «Curriculuma osatzen duten hizkuntza guztiak ikasi egin beharko dira, eta ezagutza sortzeko eta transmititzeko tresna izan beharko dute». Esaldiaren bigarren zatiaren «helmena» ez dela argia uste du. «D eredu misto batera jauzi egitea ote da helburua?». Duda du, baina bidera daitekeela uste du: «Oraindik bada aukerarik zuzenketa horren helmena ongi zedarritzeko tramitazio parlamentarioan».

«Interpretatzeko» giltza

Legearen zioen adierazpenetan jarri dute hizkuntza ereduei buruzko zuzenketa, gero ez da aipamenik legearen artikulatuan. Horrek, berez, ez dio aldaketari garrantzirik kentzen, hala ere, Urrutiaren iritzian. «Espainiako Konstituzio Auzitegiak hainbatetan esan du zein den hitzaurre horien balio juridikoa; hain justu ere, esaten du legeak interpretatzeko baliagarriak direla», esplikatu du. Berez, adierazpenen zioetan jartzen duena ezin da ezarri «zuzenean»: ez dauka «indar juridikorik». Baina ez dira hitz hutsak: «Jartzen duena baliagarria da legearen helmena interpretatzeko». Hortik kezka: «Gatazka judizialak planteatuko dira».