«Gizon askok oso gaizki hartu zuten gidoilari elkartea bi andrek gidatzea»

Isabel Alba Ricok (Madril, 1959) donostiartzat du bere burua. Alaba txikia zuela —Nagua Alba— joan zen Gipuzkoako hiriburura bizitzera, 1994an. Pasioz oroitzen du Larrotxeneko kultur etxean (Intxaurrondo auzoa) martxan jarri zuen Detrás de la cámara egitasmoa (Kameraren atzean). Euskal Herriko gidoilarien elkarteko lehendakaria izan zen lau urtez. Lau eleberri idatzi ditu Alba Ricok; La danza del sol (Acantilado) du azkena. Euskal Herrian eta Espainian kultura «oso gaizki tratatua» dagoela salatu du idazleak.

Lolo Rico ama urtarrilean hil zitzaizun. Nafarroako Liburutegiak dohaintzan jaso du haren liburutegi pertsonala. Zer tamaina zuen liburutegi horrek?

5.000 liburu inguru ziren. Horrez gain, musikako CD asko zituen, baita zinemako DVD ugari ere. Idazle prestigiotsuek sinatutako liburuak zeuden. Amaren desioa zen lan horiek ez sakabanatzea, eta herritarren eskura uztea. Nafarroako Liburutegiak espazio egokia du, eta prestutasuna azaldu du. Sentsibilitate handiagoa erakutsi du Nafarroak Gipuzkoako Diputazioak baino.

Oso gaztea zinen amarekin TVEko La Bola de Cristal saioan gidoilari hasi zinenean. Zer oroitzapen dituzu?

Ama zenak pasio handiz bizi zuen lana. Arima jartzen zuen egindako guztian. Saioak iraun zuen lau urteetan [1984tik 1988ra], bertan aritu nintzen; programako laugarren partea idazten nuen, Javier Gurrutxagari zegokiona, baita Pedro Reyes umoregilearen esketxak ere. El mantequilla umorezko atala ere idazten nuen.

Zer arrasto utzi zuen belaunaldi batean La Bola de Cristal-ek?

Saioak asmatu egin zuen, transbertsala zelako. Ama zenak jakin izan zuen Madrilgo movida bere ikuspegi ideologikoarekin eta kultur kezkarekin uztartzen. Kultur kezka kritikoa zuen, sakona. Adin askotako jendearengana iritsi zen saioa, oso jende desberdinarengana.

Marrazki bizidunetako saio asko ere idatzi zenituen.

Bai, tartean La vuelta al mundo de Willy Fogg, La llamada de los gnomos, Zipi eta Zaperen animaziozko egokitzapena... Gidoi horietako asko sinatu gabe daude, modu horretan ekoiztetxea zure egile eskubideekin gelditzen zelako. Emakumea bazara, gehiago gertatzen da hori. Willy Foggen saioa osorik idatzi nuen, hasieratik amaierara, alboan Nagua sehaskan nuela, eta gizonezko ekoizlearen izena agertzen da kredituetan. Irratirako idatzi nituen lan askorekin ere gauza bera gertatu zitzaidan.

Nolako eragina izan du Lolo amak egin duzun ibilbidean?

Guzti-guztian izan du eragina. Nire sormen lana eta hitzekiko maitasuna harengandik datoz. Baita bidegabekeriak ikusteko joera ere, eta haien aurka borrokatzeko errebeldia. Nire alabarengan ere ikusten dut hori. Ama ez zen konformatzen, eta nire ezaugarri bat izan da: ez kapitulatzea, denak ez du balio. Hori hiruongan dago antzeko moduan: amaren bidean, nirean eta alabarenean.

Nola iritsi zinen Madrildik Donostiara?

Aita Bilbokoa zen; amaren aldeko amona, Nafarroakoa; eta amak Donostian pasatu zuen haurtzaroa. 1994an, banandu berria nintzen. Bestetik, amak TV, Fábrica de mentiras (TB, gezurren fabrika) liburua argitaratu berri zuen, eta zigortu egin zuten horregatik; B saileko filmetan akatsak bilatzen jarri zuten. Eta amaren gertukoak zerrenda beltz batean sartu gintuzten. Alderdi politiko guztiek egiten dituzte zerrenda beltzak, eta nire amarena PSOEk egin zuen. Maria ahizpak Donostiara etortzea erabaki zuenez, ni ere animatu egin nintzen.

Donostiako Larrotxene kultur etxeko ikus-entzunezkoen unitatea gidatu zenuen hamar urtez, 1998tik 2008ra.

Ordurako, gidoi tailer batzuk emanak nituen auzoetako kultur etxetan. Askok aipatu izan dute unitate hori aitzindaria izan zela Europan; Kameraren atzean programan telebista eta zinema ikusten erakusten genien 5 urte baino gehiagoko haurrei eta nerabeei. Haiekin, urtean 40 film labur egiten genituen, eta asko nazioartean saritu zituzten. Apustu pertsonal bat izan zen, haurrek eta gaztetxoek helduekin batera lan egin zezaten. Urtero 150 lagun biltzen zituen programak. Harrobi handia atera da hortik. Goya sariak irabazi dituztenetako zinemagile eta gidoilari batzuk hortik atera dira.

Moriartikoak?

Bai, Jose Mari Goenagak neska-mutikoen tailerrekin laguntzen zidan. Moriarti ekoiztetxea sortzekotan zirela, aholku eske etorri ziren nire etxera.

Zergatik amaitu zen egitasmo hura?

Hamar urte igaro ziren hasi ginenetik, milaka ordu egiten, eta lanerako baldintzak hobetzea eskatu nuen. Ezezkoa eman zidaten. Donostiako Udalak ez zuen proiektuaren aldeko apusturik egin. Eta ez zuen imajinatzen nik hura utz nezakeenik. Langile autonomoa nintzen, eta erabateko prekaritatean gelditu nintzen. Udalak Larrotxeneko unitatearen inguruko dokumental bat egin du, baita zenbait omenaldi ere, eta nire izena ez da inon agertzen. Nire lana ezabatu egin dute.

Donostiak ez dizu ezer aitortu?

Hirian behin-behineko turista bihurtu naizela ematen du. Gidoi tailerrekin jarraitu nuen gero; jende askok eman zigun laguntza, baina ez zen batere erraza izan. Hiri honetako pertsona garrantzitsu batek esan zidan garesti ordainduko nuela Larrotxeneko unitatea uztea. Programa hori amaitu izanak pena ematen dit, taldeak elkartzeko oso aproposa baitzen: 5 urteko haurrak eta 60 urte baino gehiagokoak elkarrekin lanean jartzen zituen.

Euskal Herriko gidoilarien elkarteko lehendakaria ere izan zinen 1999tik 2002ra. Nola ibili zinen?

ETBrako gidoi batzuk idazten hasi nintzenean, elkartean sartu nintzen. Gizonak ziren nagusi. Lehendakari izendatu nindutenean, Yurre Ugarte lehendakariordea izan zen: bi emakume ginen; gidoilarien kristalezko sabaia hautsi genuen, baina oso-oso gogorra izan zen. Gizon askok gaizki hartu zuten bi andrek elkartea gidatzea. Denetarik gertatu zitzaigun; mehatxuak ere egin zizkidaten. Presioa sekulakoa zen, eta, azkenean, Ugartek eta biok dimititu egin genuen. Oso zaila zen gauzak egitea, zangotraba egitea zen nagusi gidoilarien artean. Bezerokeria sareak ere bazeuden.

Larrotxeneko lanaren ostean, bizpahiru urtez segitu zenuen tailerrak ematen. Gero, literatura idazteari ekin zenion.

Ordurako eleberri bat nuen argitaratua, eta aukera izan nuen idazteari denbora eskaintzeko. Gidoia bizirik irauteko modua izan zen niretzat; irakaskuntza, oso bokaziozkoa; eta idaztea komunikatzeko dudan bidea da.

Argazkilaria ere bazara.

Nire lehen sormen bokazioa margolariarena da, amarena izan zen bezala. Esaten didate nire eleberriak oso bisualak direla. Ez diot inoiz utzi margotzeari eta argazkiak ateratzeari. Idazteko hutsik sentitu izan naizenean, pinturara eta argazkilaritzara jo izan dut.

2012an, Será feminista o no será dokumentala zuzendu zenuen. Nola bizi duzu feminismoa?

Emakumea naiz, feminista. Hezten gaituzte desberdintasunen inguruan kontziente izan ez gaitezen, eta horregatik jarri behar dira betaurreko moreak. Familian txikitatik ikusi nituen gizonen pribilegioak. Aitak esaten zidan nirekin abizena galdu egingo zela, eta, hara non, nire alabak haren abizena jarri zuen. Ni gizona izan banintz, bizitza bestelakoa izango nuke: ziur aski ikusgarriagoa izango nintzen, ezagunagoa, eta sarituagoa. Errespetu gehiago jasoko nuke. Ikuspegi feminista beti daramat gainean. Nire eleberrietan, emakumezko pertsonaiek indar handia dute.

Feminismoaren eta feministen aurkako erasoak ere ugaritzen ari dira.

Pribilegioei uko egiteko erresistentzia dago. Gizon feministenei ere gertatzen zaie. Erdiguneari uko egin eta espazioa emakumeekin partekatzea zaila egiten zaie kontzientzia duten gizonei ere. Baina zer esanik ez matxismoa gizartearen oinarritzat jotzen dutenei. Emakumeei, homosexualitateari eta migranteei egindako erasoek definitzen dute norbait ultraeskuinekoa dela. PP, Ciudadanos eta Vox, hirurak dira ultraeskuina; ez dago alderik.

Nola ikusi dituzu Podemosen barneko batailak eta han zure alabak egindako bidea?

Ama gisa, garrantzitsuena alaba zoriontsu ikustea da. Podemos Euskadiko idazkari nagusi edo diputatu zenean, alaba ez nuen zoriontsu ikusten. Gusturago ikusten dut politikatik at, eta harro nago marra gorri argiak dituelako. Koherentea eta zintzoa izatea da harentzat funtsezkoa, eta gobernuz kanpoko erakunde batean ari da orain. Alaba bezalako asko alderdietan baleude, politikak daraman bidea aldatuko litzateke, baina politikak halakoak egotzi egiten ditu. Ni ere Podemosen Gipuzkoako lehen zirkuluan ibili nintzen. Desilusioa hartu dut Podemosen hasierako ideia galdu delako: ohiko alderdien egitura bat sortu dute, eta hori ez da eraginkorra gauzak aldatzeko.

Zer iritzi duzu Euskal Herrian egon den bilakaera politikoaz?

EAJk sinetsarazi digu hemen beti dena ondo dagoela. Baina urteak dira murrizketak egiten ari direla osasun eta hezkuntza publikoan. Niri ez dit balio esateak Andaluzian okerrago daudela; Europako iparrera begiratu dezakegu. Osasun publikoa zoragarria zen, eta suntsitu egin dute. Etxebizitzaren egoera oso txarra da. Publikoa zaintzea oinarrizkoa da.

Autobiografia bat idatzia duzu.

Bueno, liburu bat idatzi nuen iaz, Frantzian nintzela [beka bat jaso zuen, idazten aritzeko]. Amaren eta bion bizitzaren errepaso bat da. Familiako emakumeak agertzen dira, ikuspegi feminista batetik. Zaintzari buruzko komiki bat ere idatzi dut; Marta Gomez Pintado ari da ilustratzen, baina ez dakit noiz argitaratuko den.