«ALBAk zaila du aurrera egitea Venezuelaren egungo egoerarekin»

Kubako Aro Berezian izendatu zuten Ekonomia eta Planifikazio ministro Jose Luis Rodriguez Garcia (Habana, 1946), eta 2009ra arte egon zen karguan. SESB Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna desegin ondoren ezarri zuen Kubak Aro Berezia (1991), eta iraultza bizirik mantentzeko neurriak hartzea eta kudeatzea egokitu zitzaion Rodriguez Garciari. Gainera, gobernuan zela bizi izan zuen Fidel Castro komandantearen erretiroa (2006) eta Raul anaiaren ordezkapena estatuaren eta Kubako Alderdi Komunistaren buruzagitzan. Donald Trump AEBetako presidenteak Kubaren aurkako politika gogortu ondoren ekonomian «zailtasunak» dituztela aitortu du Rodriguez Garciak. «Urte honetarako aurreikuspena %1,5 haztea da, eta 2021era bitartean %1 eta %2 artean mantenduko da. Horrek zailtasunak ekarri ditu, hornikuntza gabe geratu gara kasu batzuetan, eta Trumpen neurriek ezegonkortasuna eragin dute». Euskal Herrian izan berri da Askapena, Ezker Anitza, Euskadi-Cuba, Gazte Komunistak, Komite Internazionalistak, PCE-EPK, Sandinistak eta Somos ALBA erakundeek gonbidatuta.

'Helms-Burton legea': Kubako Aro Berezia itzultzera doa? izeneko hitzaldiak eskaini dituzu. Lege horren hirugarren artikulua aplikatu duen lehen presidentea da Trump, iraultza garaiko nazionalizazioei eragiten diena. Aro berezira itzultzeko arriskua al dago?

Aplikazio horrek ahulgune batzuk baditu. Legean diote konfiskazio bat egon zela, baina errealitatean nazionalizazio bat egon zen, bere kalte-ordainekin. Kontua da bere garaian kalte-ordain hori ez zutela onartu. 1960ko abuztuan AEBetako Gobernuak Kubako inbasioa prestatuta zeukan; beraz, pentsatu zuen zertarako negoziatu behar zuen, ez bazuen asko iraun behar. Inbasioarekin gobernua erori eta arazoa amaituko baitzen. Ez zen horrela izan, eta konpentsazio gabe geratu ziren. Nazionalizatutako enpresa europarren kalte-ordainak ordaindu ziren, ordea. Suitzarekin hasi zen ziklo hori, eta Espainiarekin amaitu zen 1986an. Zuk ez bazenuen kalte-ordaina jaso, ezin duzu 60 urte geroago esan ez zizutela ordaindu. Horregatik fede gaiztoz ari dira batzuk.

Atzeraldi ekonomikoa etortzeko arriskurik ez duzu ikusten?

Ez, atzeraldirik ez, baina bai hazkunde tasa txikiagoak. Guk herrialdearen garapenerako prozesua lortzeko %5 eta %7 arteko hazkundea behar dugu. Hau da, inbertsioetarako korronte handi bat behar da, eta testuinguru honetan ez da desagertuko inbertsio hori, baina bai, gelditu egingo da denbora tarte batez.

Nola eragiten ari zaizue Venezuelako egoera politikoak? Azken batean, zuen aliatu nagusietako bat baita.

Venezuelarekin lotu nahi gaituzte orain. Tira, hogei urte daramatza gobernu bolivartarrak indarrean, eta orain esan behar didazu guk eusten diogula Maduroren gobernuari? Hori ez du inork sinesten. Bide batez, Venezuelan konfrontazio egoera luze baterako egokitzen ari dira, ikusi baitute ez duela ezertarako balio izan Guaidoren estatu kolpe saiakerak, ezta kolpe humanitarioak ere. Ikusi beharko da nola amaitzen den, baina ez da aldaketa handirik egongo ez badago esku hartze militarrik. Eta ez dirudi halakorik gertatuko denik. Baina bai, eragiten digu, nahiz eta orain ez den gure merkataritza bazkide nagusia.

Txina ere hor dago, bai.

Txina sartu da lehen postuan; bigarrenean dago Venezuela; hirugarren Espainia; laugarren Kanada, eta bosgarren Brasil. Espero dugu Brasil jaitsi egingo dela, eta Errusia sartuko dela, indarrez baitator. Aldaketa hori aurreikusten da, eta egun Venezuelak ematen ez digun petrolioa Errusiari erosten diogu.

Petrolioaren merkatuan Venezuelako ontziak zigortu ditu Trumpek. Nola eragiten dizue?

Badago Venezuelak ordaintzen duen petrolioa, baina han ekoizten ez dutena. Errusiatik dator, Singapurretik... Mundu osoa zigortu beharko lukete petrolioa Kubara iristea oztopatzeko.

Brasil aipatu duzu lehen. Lularen atxiloketarekin lotutako eskandalua lehertu da aste honetan. Latinoamerikan ezkerrak galdutako gobernuen sinbolo izan zen Brasilgoa. Beldur zara Kuba bakartuago geratuko ote den?

Ez dut uste. Gauzak ez daude 1990eko boom neoliberalera itzultzeko moduan. Aldaketa negatibo asko daude, baina baita positiboak ere. Mexikok, esaterako, Kubaren eta Venezuelaren aurkako lehen lerroko estatua izateari utzi dio, eta Latinoamerikako bigarren herrialde garrantzitsua da. Bestalde, eskuinaren boterea ere ez dago hain egonkortuta. Bolsonaroren gobernua ere ez da hain funtzionala izaten ari Brasilgo burgesiarentzat eta erabaki guneentzat, eta akaso ez du legegintzaldia amaituko. Lenin Morenoren kasua ere oso argia da, armen truke saldu da Ekuadorren aurkako interesen alde, eta hauteskunde berrietan Correaren ildoak indarra hartuko duela dirudi. Prozesu batzuk alde batera doaz, eta beste batzuk, beste aldera. Ez dut uste bakartze egoera batera joango garenik.

Kuba non ari da bilatzen merkataritza aliatuak? Mexiko, esaterako?

Venezuelarekin ez ezik, harreman ona daukagu Argentinarekin, Mexikorekin eta Panamarekin ere. Ez Venezuelarekin bezainbeste, baina han petrolioaz gain ez dago beste ezer erosterik. Ezin dugu merkataritza integrazioaz hitz egin, deseginda dagoelako. ALBA itunak zaila du aurrera egitea Venezuelaren egungo egoerarekin. Merkataritza sistema ia denek dute ardatz bat, eta ALBAk Venezuelarena zuen. Hori desagertu denean desagertu da integrazio sistema.

Venezuelari egiten dioten presioarekin, tiro bakarrarekin bi herrialderen aurka egin nahi al dute?

Bai, baina Errusiaren erresistentzia inportante bat topatu dute. Putinek esan du interesak dituela Venezuelan, armamentua saldu diotela, eta dauzkaten kontratuak bete behar dituztela. Eta orain txinatarrek ere interesak dituzte. Errusiak ere esan du inbasio militarrik ez duela onartuko.

AEBek Kubako turismoari jarririko mugei buruz Kubako Gobernuak esan du neurri horiek porrot egingo dutela. Ez al dauka gehiago galtzeko Kubak, ikusita zein mendekotasuna duen ekonomiak turismoarekin?

Epe motzera eragina izango du, noski. Milioi erdi bisitari jasotzen ari ginen gurutzaontzien bidez lehen lauhilekoan, baina turismo hori jaisteak eragin txikiagoa izango luke ekonomian, bidaiariek batez beste 50 dolarreko gastua egiten dutelako bakarrik [44,6 euro]. Lekuan bertan lotan geratzen den turismoak eragin handiagoa du.

Interesgarriagoa ere bai, orduan.

Noski. Hor badauzkagu gabezia batzuk, ordea. Logela asko egin dira, baina okupazio indizea oraindik txikia da, %56 inguruan gaude oraindik. Nik uste gauza gehiago egin behar dela horiek betetzeko. Gaur-gaurkoz, oso lotuta gaude zerbitzu denak bateratzen dituen ereduan —dena barne ereduan—; turista hoteletik ateratzen ez den bitartean, gastua gutxienekoa da, eta bere kostu guztiak hotelak ordaintzen ditu. Hotel horietatik atera eta jolas parke batera, kabaret batera, ibilaldietara edo bestelakoetara atera behar da. Dibertsioari dagokionez, Habanan ez dago kabaret berririk, duela 60 urte zeuden berdinak daude. Sortu behar dira berriak; turismoaren eskaera bat da.

Ez al da arriskutsuegia ekonomia turismoan bakarrik oinarritzea?

Tira, hori izan da eduki dugun bide bakarra. Hori, eta eskulan kualifikatuaren esportazioa. Turismoa 1986an hasi zen garatzen, jakitun zer arrisku izan genezakeen horrekin: drogaren hedapena edo prostituzioa. Baina garai horretan sobietarrek esportazioaren prezioak jaitsi zizkiguten, eta dirurik gabe geratu gintezkeen. Gaur egun ere arriskuak daude, baina ez daukagu beste alternatibarik. Nikelarekin edo azukrearekin ez dugu eskulan kualifikatuarekin edo turismoarekin lortzen dugun diru sarrerarik lortzen. Beraz, ezin diogu gaur egun horri muzinik egin.

Turismoak berak beste arrisku bat ere ekar lezake: Kuban klase sozial berri bat sortzea, ezta?

Gaur egun Kuban diru sarreren ezberdintasuna ez du turismoakeragiten, baizik eta kanpotik jasotzen den diruak. Aukera hori 1993an baimendu zen, Aro Berezian. Informalki existitzen zen, baina formalki orduan onartu zen. 1995ean 537 milioi dolar [480 milioi euro] jaso zituzten kanpoan familia zuten kubatarrek, eta iaz 3.000 milioi dolar inguru [2.675 milioi euro]. Diru hori bertako txanponera aldatzen denean, 25 aldiz biderkatzen da, eta horrek eskaera handitzen du. Kubatarren %25-30ek jasotzen du kanpotik diru iturriren bat. Beraz, turismoak ezberdintasunak eragiten ditu, baina kanpotik dirua jasotzen dutenen eta ez dutenen artean sortzen dira handienak. Irtenbidea ez da kanpoko diru iturri hori ezabatu edo hari jazartzea, baizik eta inbertsio funts misto bat sortzea.

BERRIAk egindako elkarrizketa batean Mariela Castrok bai ikusten zuen arrisku hori, turismoan dabilen norberaren konturako langileen artean klase sozial berri bat sor zitekeela.

Estatuarentzat lan egiten duten langileen soldatak ere eguneratu behar dira, gaur egun izoztuta baitaude. Orduan, norberaren konturako langile batek zu baino gehiago irabazten du. Nire bi alabak halako langileak dira, adibidez. Lan egin beharra daukate, baina euren zergak ordaintzen dituzte, eta nirea baino soldata hobea daukate. Langile ez-estatalen soldaten zergak gaur egun ogasunak dituen diru sarreraren %13 ordezkatzen du. Horrek ez du eragiten herrialdean. Zergatik? Kubako zerga indartsuena zirkulazioarena baita, hau da, produktuaren prezioari atxikitzen zaiona. Eta orain eztabaidatzen ari da ea zerga zuzenen sistema batera igaro behar ote den, zeharkako zergetan oinarritu beharrean. Izan ere, gaur egun biztanle guztiek ordaintzen dute kopuru bera, eta bien bitartean gehiago irabazi eta zerga gutxiago ordaintzen ari den jendea dago. Iraultzaren giza kapital gehiena, ordea, hezkuntzan eta zientzian oinarritzen da, eta hor soldatak izoztuta daude.

Soldata horiek eguneratu beharko dira, orduan.

Bai; bestela, jendeak alde egingo digu.