Haurrak ez daitezen sarean ito

Instagram duen edonori agertu zaio bilatzailean haur baten bideoren bat. Whatsapp bidez iritsiko zitzaion besteren batiTiktok plataformako biralen bat non ume bat dantzan, negarrez, jaten edo lo azaltzen den. Eguneroko ogia da sare sozialetan, eta guraso asko aberastu dira seme-alaben ingurukoak mundu zabalean hedatuz. Sharenting izena du praktikak. Funtsean, gurasoek seme-alabei buruzko argazkiak, irudiak eta informazio pribatua partekatzean datza.

Haur horietako zenbait, baina, hazi egin dira, eta ez zaie gustatzen zer bihurtu diren. Claire [ez da bere egiazko izena] nerabearen kasua da horren adibide. AEBetako Teen Vogue hedabide digitalean idatzi du Fortesa Lafitik bere testigantza: «Bilatu Claireren izena sarean, eta hauxe aurkituko duzu: haren argazkiak umetan, salgaiak bere aurpegia ondoan dela, eta Youtubeko kanal bat, milioika harpidedun eta ehunka bideo dituena». Hala hasten da Influencer Parents and The Kids Who Had Their ChildhoodMade Into Content artikulua [Guraso influencer-ak eta eduki bihurtu zituzten haurren haurtzaroak]. Jendeak batzuetan bera ezagutu eta argazkiak eskatzen dizkiola aitortzen du Clairek. Haren familiaren Youtubeko kanalak mila milioi ikustaldi baino gehiago ditu, baina, haren esku balego, bideorik ez litzateke egongo.

Ez da belaunaldi kontua

Z belaunaldia sare sozialekin nagusitu dela aipatzen du Lafitik: «Askoren ustez, 1997an abiatu ziren sare sozialak dira Z belaunaldiaren hasiera. Ohikoa da belaunaldi horretako gazteek Interneten beren garaipenak eta ibilbideak dokumentatuta edukitzea plataformatik plataformara. Urteetan erabili izan dituzten sareek duten aztarna digitalarekin. Baina batzuek lehen hezkuntzako antzezlanaren edo unibertsitateko lehen eguneko argazki irribarretsu baten froga baino gehiago daukate».

Gurasoek beren bizitzen xehetasunak zabaltzen dituztela salatzen du kazetariak, eta zenbait kasutan monetizatu ere egin dituztela haien baimen espliziturik gabe.

Sharenting-aren aurkako dibulgazioan ezaguna da Medianoche. Youtubeko kanal batean azaltzen ditu kasuak, eta profil jakin batzuen salaketak egiten ditu.

Claireren aferaz ere egin zuen bideo bat, haren kasua nahiko orokorra dela salatuz: «Harritzekoa da zenbat instagurasok [hala izendatzen ditu Instagramen haurren irudiak zabaltzen dituzten gurasoak] utzi dituzten beren lanak. Normalean, denek joera bera dute: kanal bat irekitzen du etxekoandre batek, eta, kanala diru iturri bihurtzen denean, etxetik kanpo lan egiten zuen aitak, besterik gabe, lana uzten du bideoak grabatzeko. Seme-alabak protagonista dituen Gran Hermano sortzeko».

Medianochek dio urte luzez defendatu duen «hipotesia» egiaztatu dela Claire gaztearen kasuarekin. Nerabeak azaltzen du ez duela kanalarekin jarraitu nahi, ez zaiolako gustatzen agerian egotea. Ez zuen inongo erabakirik hartu sortu zenean, eta, gurasoei esan zienean ez duela jarraitu nahi, aitak esan zion ezinezkoa dela: hori dela familiaren diru iturri nagusia, eta utziz gero kantitate handiko diru sarrerak izateari utziko diotela.

Medianochek hori bera aipatua zuen jada bideo askotan: «Bihar ume hauek gurasoei aurpegiratuko diete zergatik egin duten hori haien bizitzekin, ez zutela famatu izan nahi, hori bihurtu baitituzte. Ni oso seguru nengoen gurasoen erantzuna hau izango zela, Clairek esandakoa: esker txarrekoa zara, hau dena zugatik egin dugu eta».

«Haurra lanean ari da»

Teen Vogue-ko testuak dio Claireren familia elkartuta dagoenean Youtubeko kanalaz hitz egiten dutela, eta hori presio handikoa zaiola Claireri. 18 urte betetzen dituenean, Youtubeko kanal bateko izarra izateari buruz publikoki hitz egiteko asmoa du. Benetako izena ere erabiliz. Clairek nahi baitu jendeak jakitea nola «eklipsatu» zioten bizitza berak aukeratu ez zuen modura: «Orain egiten duten ezerk ez du atzera-bueltarik; nire lan urteak ez dira itzuliko».

Azken horri deigarria zaio Medianocheri bere erreakzio bideoan: «Haurra lanean ari dela onartzen ari gara. Erreparatu hitz horien gogortasunari. Gurasoek orain egin dezaketen ezer ere ez du berreskuratuko, eta egia da: sare sozialetan edukia jartzen duzunean, eduki horren kontrola galtzen duzu. Ezin duzu esan dena ezabatuko duzula eta kito. Aztarna digital ezabaezina geratzen da».

Clairek artikuluan aipatzen du gurasoek esan diotela unibertsitatera joan dadin aurrezten ari direla, baina ez dakiela zenbat, ez dagoelako sare sozialetan haurrek izandako irabaziak babesten dituen legerik AEBetan. Kaliforniako Coogan Legearen —haur aktoreen legearen— babes bertsuak nahiko lituzke, zeinaren arabera enplegu emaileak adingabeen diru sarreren %15 erreserbatu behar baititu.

Medianochek ere hizpide hartu izan du auzi hori, ez baitago haur horiek egiten ari diren lana babesten duen legerik: «Ez dago erregulaziorik. Gurasoen mende dago dena, ez baita igarotzen kontratatzen duen enpresa edo erakunde baten iragazkitik. Gurasoen esku dagoenez, nahi dutena ematen diete».

Testigantza honek bidea irekiko die beste hainbati, Medianocheren ustez: «Urte batzuk igaro beharko dira haurrak hazi eta lekukotasuna eman arte. Baina denok dakigu zer gertatuko den. Ez da beharrezkoa ez adimentsua ez psikologoa izatea: zentzu ona eta enpatia pixka bat besterik ez da behar».

Medianocheri garrantzitsua iruditzen zaio herritarrek sharenting-aren albo kalteen kontzientzia izatea, eta hala azaltzen du bere bideoetan: «Arazoaz jabetuta, horren aurkako mugimendua sortzea litzateke hurrengo pausoa, horrek ekartzen baititu aldaketa handienak gizartean».

Legeak egon badaude, baina ez dira aplikatzen. Esmeralda Gutierrez Mayo fiskala da, eta Instagramen aritzen diren gurasoei buruzko ikerketa bat egin du. Bertan azaldu duenez, inork seme-alabekin sare sozialetan ezein jarduera egin nahi izatekotan,fiskaltzari jakinarazi behar dio. Fiskaltzak jardun beharko bailuke gero, ofizioz, kontu bakoitzari begira, haur horien eskubideak errespetatzen diren ala ez bermatzeko. Bistan da ez dela egiten.

Gurasoen ezjakintasuna ere zalantzan jartzen du Medianochek: «Ez da egia ez dakitela kalteak zeintzuk diren. Urtebetez Youtuben bideoak jartzea nahikoa da goitik behera jakiteko zer audientzia mota duzun eta gehien ikusitako bideoak zein diren».

Edozein erabiltzailek ordenagailuko disko gogorrean duena ez dago ezabatzeko modurik, Medianochek Youtubeko kanalean azaltzen duenez: «Harrapatu ezean, jakina, baina, gaur egun, praktika orokortua da sare sozialetan dauden haur horien argazkiak hartzea eta zabaltzea: ez da ipuin bat».

Badu bideo bat kontu jakin bati salaketa egiten diona: «Pedofilo baten profila topatu nuen Instagramen. Gimnastika erritmikoko argazkilaria zela zioen, baina, profilean sartzean, ez zireninondik ageri gimnastika erritmikoko argazkiak; 7 eta 14 urte bitarteko neskatoen argazkiak ziren.Negozioa muntatua zuen, argazki horiek saltzeko. Okerrena da gurasoak argazki saio horietan egoten zirela, oniritzia ematen ziotela».

Hainbat gurasori beren seme-alabak «xelebreak, azkarrak, ederrak, burutsuak» iruditzen zaizkiola dio Sandra Marin psikologoak: «Gurasoei ahoa betetzen zaie seme-alaben bikaintasunaz hitz egiten, trofeoak balira bezala. Barka hain gordina izatea, baina ezin da jakin nork begiratzen dituen argazki horiek, eta hori, behintzat, larria da».

Zer dagoen horren atzean

Marinek azpimarratu nahi izan du aztertzekoa dela zer dagoen seme-alabak erakutsi eta gorespenak jasotzeko beharraren atzean: «Munduak ez du jakin behar zein harro zauden zure seme-alabez».

Sharenting-aren ondorio zuzena da, psikologoaren ustez, jazarpena. Ziberdelinkuentzia da beste bat: «Irudi inozo batek konnotazio sexualak izan ditzake pertsona askorentzat, eta helburu maltzurrekin erabil daiteke. Mugikorrarekin harrapatu, partekatu, eta edozertarako erabil daiteke».

Marinek ere argitalpenek uzten duten aztarna digitalari erreparatu nahi izan dio: «Bizitzako edozein arlotan adierazi duzunak zure seme-alaben bizitza baldintzatuko du, nahiz eta zure seme-alabak ez diren etorkizunean iritzi horiekin identifikatzen».

Irmo gaitzetsi du seme-alabak sare sozialetan erabiltzea ezein laguntza, onarpen edota jendearen like soil bat jasotzeko: «Atera zaitez zu, atera argazkiak zeure buruari, hitz egin zuri buruz. Seme-alaben intimitatea eta pribatutasuna errespetatzea funtsezkoa da balio egokiekin hezi eta hazi daitezen. Datuen babeserako legean jasota dago: izan gaitezen horren adibide».

Norberaren irudirako eskubidea funtsezko eskubidea da, Ines Monreal Nafarroako Arartekoaren bulegoko aholkulariarentzat: «Guraso ahalaren titular direnek seme-alaben irudia babesteko betebeharra eta erantzukizuna dute. Ezin da orokortu: guk izan ditugun esperientzien arabera, kasuz kasu aztertu beharreko kontua da».

Adingabeak sare sozialetan gehiegi jartzearen ondorioz, haien intimitaterako eta norberaren irudirako eskubideak urra daitezkeela nabarmendu du Monrealek. Adingabeen gehiegizko esposizioa gainbegiratzeko eskumena duen erakunde publikoa fiskaltza dela zehaztu du gero: «Zehazki, Adingabeen Fiskaltza. Bertan arduratzen baitira haien eskubideak defendatzeaz eta haien interesak zaintzeaz».

Sare sozialak zuhurtziaz eta zentzuz erabili behar direla adierazi du Nafarroako Arartekoaren bulegoko aholkulariak: «Erakunde honek ez du protokolorik, ez baita bere eskumenekoa adingabeen sare sozialen erabilerari buruzko prestakuntza. Izan ere,gure eginkizuna Nafarroako administrazio publikoa gainbegiratzea da. Hala ere, Espainiako Konstituzioaren 18. artikuluak gizabanako guztien intimitatea eta irudi propioa izateko eskubidea aitortzen du». Adingabeei dagokienez, Datu Pertsonalak Babesteko Legearen arabera, gainera, adingabeen datu pertsonalak tratatzeko gutxieneko adina 14 urtekoa da».

Hamalau urtetik beherakoen datu tratamendua, baimenean oinarritua, guraso ahalarena edo tutoretzaren titularrarena baldin bada baino ez da zilegi izango, Monrealek azaldu duenez.

Beste bi artikulu aipatu ditu: abenduaren 5eko 2018/3 Lege Organikoko 84. artikulua eta maiatzaren 11ko 2022/12 Foru Legeko 13. artikulua. Lehenak Adingabeen babesa Interneten du goiburu; bigarrenak, adingabeen ohore eta intimitatea berretsi, eta Nafarroako administrazioari arduratzeko lana esleitzen dio.

Gainbegiratze lan horren inguruan ohartarazi du Monrealek: «Gutxienez lau kexa aurkeztu dituzte herritarrek, gurasoek adingabeei egin dieten gehiegizko esposizioari dagokionez».