Estatus berria eta alderdien trilema

Marc Sanjaume politologo katalanak Eskoziako SNPren ibilbideari buruzko liburu interesgarri bat argitaratu du azken asteetan. Haren tesietako bat da SNPren hiru helburuk trilema bat osatzen dutela eta hiruren arteko oreka zailean mugitzen dela Eskozia gobernatzen duen alderdia: gobernatzea, babesak lortzea —indarrak metatzea— eta estatu independente bateranzko pausoak ematea. Adibidez: arreta guztia agenda independentistan jartzen duen gobernu batek babesak gal ditzake, eta, beraz, baita gobernua ere; edo gobernabide hutsean zentratzen denak arriskua du independentzia alde batera utzi, babesak galdu, eta, azken batean, gobernua bera galtzeko. Hiruren kudeaketan datza arrakasta.

Euskal Herrian, amaitu zen alarma egoera hegoaldean, aurrera doa txertaketa, eta neurri batean koronabirusak inposatutako agenda lekua uzten ari zaie gaitzaren kudeaketaz haragoko gaiei. Pandemia beheranzko joeran eta Katalunian indultuak emanda, badirudi estaturik gabeko nazioen auziak udaberri zapore edo koloreko udazken bat izan dezaketela. Eta Nafarroaren estatus politikoari buruzko eztabaida noiz zabalduko zain, badirudi Eusko Legebiltzarrak udazkenean berrekingo diola azken bi legealdietan abiatutako lanari.

Alderdiak ari dira posizioak finkatzen. Espainian, Pedro Sanchez gobernuburuak esana utzi du ez duela sekula autodeterminazio erreferendumik onartuko, eta, Euskal Autonomia Erkidegoaren estatus politikoari begira, PSE-EEk eta PPk asteburu honetan bertan adierazi dute beren ikuspegia: Gernikako Estatutuaz haragoko autogobernu bat planteatzea «debate identitarioa» sustatzea litzatekeela eta herritarrak ez direla egunero esnatzen estatus berrian pentsatzen —pentsa liteke, Espainiaren lurralde batasunean pentsatzen jaikitzen ez diren neurri berean—.

Azken egunetan, ordea, udazkenetik aurrera izan dezakeen estrategiaren ezaugarriak azaldu ditu EAJk ere. Luzaroan gaiaz hitzik egin gabe egon eta gero, buruzagi jeltzaleak egunero irten ziren hedabideetan ekainaren 24tik 27ra, estatus berriari buruzko titularrak nabarmentzen, eta Andoni Ortuzarrek Euskadi Irratian eta El Diario Vasco-n zedarritu zituen Eusko Alderdi Jeltzaleak helburu gisa jarri dituen zutabe nagusiak: nazio aitortza, Espainiako Estatuarekiko aldebikotasun harremana eta berme sistema bat gatazkak konpontzeko. Alde batera utzita nazio aitortza hori zer terminotan garatu daitekeen —ondorio politikorik gabeko aitortza kultural bat defendatu izan du PSE-EEk—, aldebiko harremana nola mamituko litzatekeen edota egungo eredu autonomikoak zenbaterainoko marjinak eskaintzen dituen berme sistema bat ezartzeko, moldaketa bat dago diskurtso jeltzalean: erabakitzeko eskubidetik erabakitzeko gaitasunera: orain arte, bigarrena lehenari lotuta, baina, azkenaldian, bereizita.

Bozketa usaina darion kontzeptua izan daiteke erabakitzeko gaitasunarena, baina lotura handiagoa izan dezakeenaquantum konpetentzialaren zabalkunde batekin eta autogobernu tresnetan sakontzeko ideiarekin. EAJk, ordea, bere planteamendutik kanpo uzten du erabakitzeko eskubidea, akademikoki onartuen dagoen terminoetan: lurralde jakin bateko herritarrek daukaten eskubidea prozedura demokratiko baten bidez beren estatus politikoa birdefinitzeko borondatea adierazi eta gauzatzeko; baita estatu independentea osatzeko ere. «Irteera» mekanismo bat, «egokitzapena» egokia ez balitz. Euskal Herrian, %70ekoa da kontsentsu hori; nekez aurkituko da arlo horretan adostasun politiko zabalagorik Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan.

Horretan datza EAJren trilema eta Gure Esku-k eta Hamaika Gara-k larunbatean ezarritako «lerro gorriaren» garrantzia; erabakitzeko eskubidearen inguruko adostasun sozialaren zabaleran eta hura urratzearen kostuan. Zein litzateke EAJk —edo EH Bilduk, gobernuan balego— babes sozialaren arloan ordaindu beharreko prezioa estatus politikoari buruzko erreferendum baten aukera alde batera utziko balu? Erabakitzeko eskubidea ez arautzeko kostuak zenbateraino igoko luke erdibideko proposamen batek jaso beharreko edukien langa? Mugimendu subiranistaren mobilizazio gaitasunak eta hark planteatutako marra gorriaren babes sozialak izango dute zeresana. Udazkenetik aurrera.