«Labur, trinko eta xixt»

«Biziki modan da azken hamar urte hauetan; iduri du pastoralarekin bezala egin nahi dugula Zuberoan». Kabalkada. Azkenaldian, herritarrak bildu eta kabalkadak ugaritu dira Nafarroa Behereko eta Lapurdiko hainbat herritan, eta datorren urterakoprestatzen ari dira beste batzuk. Oraingoan, igande honetan, 22an, eta bigarren emanaldi batekin irailaren 29an, Aiherran (Nafarroa Beherea) emanen dute Aiherra, Nafarroako leihoa izendatu duten kabalkada.

Azken hamarkadetan hainbat ikusgarri, kantaldi, antzerki eta kontzertu antolatu dituzte aihertarrek, baina lehen aldia da kabalkada bat egiten dutela. 2012an Irisarrikoa (Nafarroa Beherea)ikusi eta hortik jin zitzaien kabalkada egiteko gogoa. Herritar multzo bat bildu eta orduz geroztik ezker-eskuin ibili dira hainbat kabalkada ikusten. Ideia argi izan eta ehun bat pertsona bildurik, bada urte bat ari direla igande honetako hitzordua prestatzen. Hastetik, bi helburu nagusi finkatuak zituzten: «Euskararen inguruan jendea biltzea, eta kulturaz jabetzeko urratsak egitea, kabalkada zer zen jakiteko», azaldu du antzerkian parte hartzen duen Samuel Bizkaik. Hortaz, 90 dantzari , 24 antzerkilari, 11 musikari eta bost makilari bildu dira aste oroz, joan den urtetik. Horrez gain, Ramuntxo Christy eta Aitzol Iturbe ariko dira bertsotan lehen emanaldian, eta Maddi Sarasua eta Maddalen Arzallus bigarrenean.

«Kabalkada egin aitzin, nahi genuen jakin zer zen, eta ez egin denek egiten dutelako». Herri batean kabalkada baten muntatzea «kasik arrunta» bilakatu den honetan, horrek «folklorismora» lerratzeko arriskua ekar lezake, Bizkaik uste duenez. Horren saihesteko eta haste-hastetik oinarrien ulertzeko, Antton Lukurekin eta Xabier Itzainarekin bildu ziren aihertar zenbait. Gaia barnatu, funtsa ulertzera entseatu, eta kabalkada muntatzen hasi ziren.

Jatorria eta norabidea

«Dantzariek ederra sinbolizatzen dute, antzerkiak edo toberek gauza ilunak, eta bertsolariak, berriz, herriari ematen dio hitza». Bizkaik azaldu du beti sinbolo berak agertzen direla; «ziklo hori non dena hiltzen eta berpizten baita, ihauterietan sasoien zikloa bezala, edo Pitxu bezala maskaradetan». Euskal Herrian herri antzerkian hainbat aldiz agertzen eta errepikatzen den zikloa dela azaldu du. «Nik deia ikusia nuen, lizeoan libertimendua egin bainuen Antton Lukurekin, baina herritar anitzek hori ikasi dute aurten; kabalkada ez dela antzerki, bertso eta dantza nahasketa bat soilik, badela sakona den zerbait horren gibelean».

Horiek ikusita, eta antzerki parteari lotzeko orduan, hau izan dute galdera: nola asmatu kabalkadarentzako antzerkia, toberari eta libertimenduari beren funtsa eta funtzioa xurgatu gabe ?. «Toberak gai handi bat behar du, kontsentsuala ez den auzi bat».

Hortaz, «beste bide bat» hautatu dutela erran du Bizkaik, «fikziotik» abiatuz eta gai ttipi anitz landuz, hiru antzerki zatiak asmatutako erronka berarekin lotuz halere. Bizkaik azaldu du dena inprobisaziotik abiatu dela. «Taldeko kide bakoitzak aberastu du antzerkia, eta biziki interesgarria izan da, hainbat belaunalditako pertsonak elkarrekin ari garelako; gazteenak 16 urte ditu, eta zaharrenak, aldiz, 55».

Hain zuzen ere, inprobisazioetatik abiatu, eta Bizkaik idatzi du antzerkia. Lehen aldia du kabalkada batean antzerkia idaztea, baina beste antzerki bat idatzi zuen lehenago, lizeoko antzerki taldeko kideekin muntatutako Zirtzilak taldearekin. 2007an eman zuten lehen antzerkia, eta, urte bat berantago, Hiru Punttu konpainiaren Foxto Karrosan ari izan ziren. Taula zuzendaritzari dagokionez, berriz, Manex Fuchs etorri zaie, eta urte hastapenetik lagundu ditu. «Ez naiz arras taula zuzendari, denen artean adosten direlako gauzak, baina ene iritzia ematen dut, eta saiatzen naiz jokoaren ekintzari lotzen, espazio bat sortuz». Makeako kabalkadan jada aritua zen horrelako lanetan, eta Bizkairi «anitz gustatu» zitzaion forma hori: «labur, trinko, eta xixt». Hala, Aiherrako kabalkadak «gizarte jakin baten parodia» eskainiko du.

Bestalde, antzezleak «adierazgarritzat» dauka kabalkadak ugaritzearen «fenomeno» hori. «Argi eta garbi, jende gehien biltzen duen forma da kabalkada». Horretan zerbait «interesgarri» ikusten du, baina «beldur» bat duela aitortzen du: «Badira beste forma batzuk; libertimendua eta tobera, eta enetzat horiek dira forma herrikoiak. Beldur naiz kabalkadaren puzte horrek ez ote dituen forma horiek urtuko, edo itxuraldatuko». Jendea mugitzea eta kabalkadak antolatzea «ongi» iruditzen zaio, baina, Fuchsentzat, libertimenduek eta toberek eskaintzen duten espazio «libre» horietan da «euskal tradizioa»transmititzen.