«Kultur arloan, bakoitzak baluke zerbait egiteko»

Joan den ostiralean utzi zuen Pantxoa Etxegoinek (Jatsu, Baxenabarre, 1960) Euskal Kultur Erakundearen zuzendaritza, Uztaritzeko Lota Jauregian (Lapurdi). Azken lanen burutzen ari zela, EKEren eta ibilbideaz puntu baten egiteko baliatu ditu azken lan egunak.

Ibilbide luzea egin duzu.

Azken egunak ditut hemen! Azken 24 urteetan egon naiz EKEren zuzendari gisa, baina sorreran ere hor nintzen, 1990ean, beste anitzekin batera. Biziaren erdia hemen pasatu dut. Hona arribatu nintzelarik lekuko bat eman zidaten, eta orain nik transmitituko diot Joanes Etxebesteri.

Nola laburbilduko zenuke?

EKEren sorrera ekintza politikoa izan zen, eta, geroztik, ahal bezain ontsa eta umiltasunez entseatu gara gauzak egiten, hurbiletik, jendearekin. Arartekolaritza lanetan aritu gara. Elkarteak egituratzeko lan handia egina du. Euskal Kultur Erakundea da, horrela bataiatua izan zen, baina, ikusiz 24 urtez egin duguna, nik uste dut Euskal Kultur Eragilea garela.

Zertan eragin duzue?

Ezin ditut arlo guztiak aipatu. Ikaragarriko lana egin dugu ahozko ondarearen inguruan. Alde numerikoa ere garatu dugu. Mintzoak.eus plataforma aipa dezaket, adibidez; horretan sartu ditugu lekukotasunak. Horrez gain, erakusketak garatu ditugu, batzuetan guhaurrek sortuak osoki. Artistak elkarri lotu, proiektuak lotu... Mugaz gaindiko harremanak azkartu ditugu. Proiektuak sortu ditugu.

Bistan dena, elkarteak laguntzen ditugu ekonomikoki, baina ez bakarrik: aholkuak ere ematen ditugu, formakuntzak proposatzen... Kultura ez da bakarrik dirua. Gisa guziez gure diru laguntzak ez dira mugagabeak.

Nola ikusten duzu egungo egoera?

Euskal kultura ez du bakarrik EKEk okupatu behar. Euskal kulturak eskubide komunetan sartu behar luke; badelarik euskal antzerki bat, bistan dena, EKEk lagundu behar du, baina beste politika publikoek ere bai.

Zer leku dute amateurrek?

Euskal kulturak garrantzi handia du, eta horretan sartzen dira amateurrak eta profesionalak. Ikusiz egungo egoera, beharko dugu pentsatu bakoitzak badugula zerbait egiteko; bakoitzak garraiatzen dugu euskal kultura hizkuntzaren bidez, kantuaren bidez, dantzaren bidez, margoaren bidez... Euskal Herrian herri kultura hori biziki azkarra dugu: herrietan jendeak parte hartzen du, ez da bakarrik ikusle; Ipar Euskal Herrian bada ohidura hori. Eta behar da zerbait egin kultura ez dadin izan kontsumitzeko zerbait bakarrik, jendeak parte har dezan eta biziaraz dezan.

Kultura da egunerokoan bizitzen dugun hori, eta plazera ematen diguna, besteekin partekatuz. Horretarako, esperimentatu behar dugu, gauzak entseatu. Gero, gure aldetik, gaur egun, ene ustez, gako nagusia da partaidetzak izatea: osagarritasuna atzeman behar da.

Zer partaide?

Izaten ahal dira irakasleak, erakundeak, liburutegiak, elkarteak, ikerlariak edo beste. Erakundea ez litzateke fitsik bakarrik. Partaidetzan egin behar du lan.

Gero, gu egitura berezia gara; elkarte bat gara, eta gobernantza horren barnean badira euskal kulturaren ordezkariak, baina baita ere erakundeak: frantses estatua, eskualdea, departamendua, Hirigune Elkargoa, Eusko Jaurlaritza eta Nafarroako Gobernua. Eta gainean ditugun botere publiko horiek dute finkatu behar zer politika publiko nahi duten euskal kulturaren alde, eta gurekin batean hori landu. Guk ez dugu eskumenik politika publiko horien finkatzeko. Behin finkatu, eta guk obratzen ditugu, eta lan ardatzak finkatzen.

Justuki, Frantziako Kultura Ministerioaren menpe zarete. Ez da kontrajarria?

Bai, menpe gara, baina, kasu, partaide bat da bakarrik. Hastapenetik ukan dugu hemengo herri anitzen sostengua, eta horiekin ere ari gara.

EKE sortu zenetik, hainbat bihurgune izan dira: azkena, Hirigune Elkargoaren sorrera. Zer funtzio du bakoitzak? Zer norabide finkatu da?

Hirigunearen sortzea aldaketa handi bat izan da. 2018an hartu du kulturaren eskumena, eskumen partekatua dena. Gaur egun badu eskumen hori, fakultatiboa zena. Erantzukizun politikoa dute. Orain, behar dute argi utzi non emanen dituzten lehentasunak; behar dute politika publikoa argitu. Ez dugu lehian ari izan behar, baizik eta osagarritasunean.

Hiru urteren buruan, ez da oraino finkatua, beraz.

Ez, egitekoa da. Hastapenean zurrumurruak izan ziren, EKE sartuko zela Hirigunean, baina ez da hala. Guk baditugu gure gaitasunak, eta beharko dugu lana banatu, elkarlanean. Egia da gaur egun irakurgarritasun falta bat badela alde horretatik.

Anartean, zuek urte guziez proiektuak diruztatzen dituzue oraindik. Zer irizpideren arabera egiten duzue?

Aurten 101 proiektu lagunduko ditugu. Beraz, lehenik elkarteak laguntzen ditugu, eta, bigarrenik, gure proiektuak diruztatzen ditugu. Proiektuz proiektu, ikusten dugu nola lagundu. Bistan dena, hautuak egin behar dira; ezin ditugu denak lagundu berek nahi bezala. Dirua aipatzen delarik, beti gauza bera da: ez duzu denei plazer egiten ahal. Gu entseatzen gara lurraldeka ikusten: adibidez, Alduden (Baxenabarre), hiru urtetarik egiten dute proiektu bat, Oskorri kantatuz bezalako programa bat; horrelako zerbait biziki garrantzitsua da, adibidez. Gero, profesionalak ere badirelarik, ikusten dugu nola errotuak diren lurraldean; zer lan egiten duten ingurukoekin, eskolekin...

Euskaraz.

Guk laguntzen dugu euskal kultura. Baina izan dira proiektu batzuk, egia errateko, bi hizkuntzetan egin ditugunak, baina euskara ere barne zen. Euskaltasun batera joan behar dute gauzek.

Nola baloratzen duzu ibilbidea? Zein dira erronkak?

Harro naiz; jende zoragarria ezagutu dut. Uste dut EKE etxe bat dela, zaindu behar dena; uste dut baliagarriak garela. Gero, ez dugu beti dena bikain egin, baina hemen egun guziez lagun bat egiten duzu, eta etsai bat, eta horrela da zerbaitetan ari baitzara. Ez baduzu deus egiten, trankil zara. Erronka gisa, ondarearena sakondu beharko dugu, eta hezkuntza artistikoa ere bai, transmisioa bermatua izan dadin.