«Azken hamar urteotan kontzientzia hartze bat izan dugu zientzialariok»

Mundu akademikoari edo osasungintzako profesionalei zuzendutako hogeitik gora artikulu eta lau liburu argitaratu ditu azken hamabost urteotan Iker Badiola zientzietan doktoreak (Ondarroa, Bizkaia, 1978). Minbizia da EHU Euskal Herriko Unibertsitateko Medikuntza eta Erizaintza Fakultateko irakasle horren ikerketa esparrua, eta oraingoan lan dibulgatibo bat plazaratu du: Cangrejo de Troya. Las bases celulares y moleculares del cancer al alcance de todos (Troiako karramarroa. Minbiziaren oinarri zelular eta molekularrak denen eskura). EHUren prentsa oharraren arabera, liburuak «modu errazean» erantzuten die minbiziarekin lotura duten hainbat galderari. Glyphos etxeak kaleratu du liburua, eta Ainhoa Caporossi artistaren irudiak dauzka. Horiek laudatu ditu Badiolak. Erositako liburu bakoitzeko, euro bat bideratuko dute «minbiziaren aurkako borrokara».

Nori zuzendua dago liburua?

Hasierako asmoa zen izenburuaren azpitituluan jartzea «interesa duen edonorentzat». Dibulgazio lan bat da, oro har; inondik ere ez da teknikoa, eta, hain zuzen, hori nahi nuen. Interesa duenak jakin ahal izango du zelulak oinarri hartuta zeintzuk diren gaixotasun honen mekanismoak eta jatorriak.

Zergatik erabaki duzu liburua orain osatzea? Zer dela-eta modu dibulgatiboan?

Alde batetik, ikertzaile naizen heinean, dibulgatzeko ardura puntu hori dago. Gizarteak inbertsio bat egin du eta egiten du nire formakuntzan, ikerketarako administrazioak ematen didan dirua zergetatik biltzen baita. Orduan, iruditzen zait gizarteari azaldu behar diogula zer egiten dugun. Eta, bestalde, pandemia honekin agerian geratu da zein garrantzitsua den gizarteak gutxiengo formakuntza bat edukitzea zientzia munduan. Euriborra zer den, edo sistema eragile bat zer den jakin dugun moduan, zergatik ezin dugu jakin metastasia zer den, zer eragiten duen, minbiziak zergatik hiltzen duen...?

Ondarroan bada Zientziaren Giltzak izeneko elkarte bat. Hilero eskaintzen du zientziari buruzko hitzaldi dibulgatibo bat, eta orain bost urte minbiziari buruzko hitzaldi bat ematera gonbidatu ninduten. Niretzat izugarrizko dekonstrukzio ariketa izan zen, aurrenekoz eman nuelako hitzaldi dibulgatibo bat. Lan asko eman zidan, baita argitasun handia ere, gai izan nintzelako zientzialari moduan neure buruari egiten ez nizkion galderak egiteko. Eta behartze prozesu horrek apur bat begiak zabaldu zizkidan dibulgatzeko behar horri dagokionez. Behin hori eginda eta lankide batzuekin hitz eginda, pentsatu nuen zergatik ezin nezakeen hitzaldikoa beste formatu batean eman; hau da, liburu formatuan. Zientzia dibulgazioko EHUko katedaren arduradun nagusi Juan Ignacio Perez Iglesiasekin hasi ginen aukerak, argitaletxeak-eta arakatzen, eta horrela, poliki-poliki mamitu dugu.

Gisa honetako lan dibulgatiboen hutsune bat dago medikuntzan?

Egon izan dela uste dut, baina geroz eta gutxiago. Izan ere, geroz eta dibulgatzaile gehiago dago, geroz eta puntako zientzialari gehiagok dibulgatzen dute. Uste dut arlo guztietan dagoela horrelako gauzaren behar bat. Esango nuke azken urteotan asko gehitu direla. Bost edo hamar urte atzera egiten baditugu, horrelako gauzak ez ziren hain ohikoak...

Molde honetako liburuek ospe txarra zuten komunitate zientifikoan?

Ez, ez da hori. Esango nuke zientzialarioi iruditzen zitzaigula ez zela gure beharra horrelako kontuetan sartzea, espezializatutako kazetarientzako lana zela.

Eta zer gertatu da ikuspuntua aldatzeko?

Azken hamar urteotan-edo kontzientzia hartze moduko bat izan dugu zientzialariok. Alde batetik, apur bat behartuta, merituetan-eta geroz eta gehiago onartzen direlako horrelako jarduerak.

Akademiak, hortaz, era honetako lanak hobesten ditu orain.

Bai, bai, hobetsi egiten ditu. Historia, orokorrean, pendularra izaten da. Batere ez izatetik gehiegi izatera heldu gara azkenaldian, bat-batean. Transferentziari bultzadatxo bat eman zaio, baina kontzientzia ere hartu da, eta gure lanak, gure jakintza erakusteko eta zabaltzeko ardura dugu.

Minbizia zergatik sortzen den edo metastasia zer den modu erraz batean azaldu al daiteke?

Ezagutzen ditudan irakurleei sarri askotan galdetzen diet, erabateko konfiantzarekin, esateko zein iritzi duten idatzi dudanaz. Batek esan zidan: «Gauza batekin gelditu naiz: gaixotasun hau izugarri konplexua da». Izan ere, minbizia ez du mekanismo bakar batek eragiten.

Dibulgatzerakoan, oreka mantendu behar da; hau da, ahalik eta errazen azaldu behar da, baina gehiegi sinplifikatu gabe. Oreka horri eutsiz eta edukiak guztiz hustu gabe, hori da ariketarik garrantzitsuena eta, beharbada, zailena. Ez dakit lortu dudan.

Nola egituratu duzu liburua?

Hasierako blokean, zazpi bat kapitulukoan, azaltzen dut zer den zelula bat, nola funtzionatzen duen, zeintzuk diren haren funtzioak. Ondoren, azaltzen da zelula horren funtzionamendu txarraren ondorioz nola sortzen den minbizia. Gero, esplikatzen dugu zer den metastasia, eta, azken zatian, egungo eta etorkizuneko tratamenduei egiten diegu lekua.

Zer da Troiako karramarro bat?

Nazioartean cancer hitzarekin ezagutzen da minbizia. Grezieratik dator, eta Hipokratesek aurkitu zuen gaixotasun bat da. Hark esaten zuenez, gaixo batzuen barrualdean sortzen zen karramarro itxurako egitura bat. Cancer deitu zion. Beste eritasun batzuen aldean, minbiziak badu ezaugarri oso garrantzitsu bat: geure barruko zelulak gaiztotzen direla, eta horiek egiten dutela gure gorputzaren kontra. Orduan, Troiako zaldiaren kondairari jarraituz, horretan zaldiak Troiako hiriaren barruko babesak puskatu zituen; hau da, barrutik sortu zen gaitza. Bi ideiak uztartu ditut izenbururako.