«Nahiago dut munstroak fisikoki ikustea zineman»

Umetako ipuin gustukoa film bilakatu du. Ez nolanahiko filma, gainera. XIX. mendearen lehen erdia. Lehenengo Gerra Karlista da. Arabako landako herrixka bat. Itxura lakar eta zekeneko errementariaren (Kandido Urangak jokatua) bila dator Diputazioko komisarioa (Ramon Agirre). Deabruak azalduko dira han eta hemen, pertsonaia bakoitzarenak eta besterenak —Eneko Sagardoik antzeztuko du deabruetako bat—. Patxi errementaria ipuinean oinarrituriko Errementari filma Sitgesko Zinema Jaialdian estreinatu zuen Paul Urkijok (Gasteiz, 1984), duela bi aste inguru. Donostiako Fantasiazko eta Beldurrezko Zinema Astean aurkeztuko dute gaur, Antzoki Zaharrean (19:30).«Gure ideia da ahalik eta jaialdi gehienetan mugitzea nazioartean, eta gero aurkeztuko dugu hemengo zinema aretoetan». Udaberrian ikusi ahal izango da areto komertzialetan.

Infernua uste baino gertuago daukagu?

Nik uste dut infernua existitzen dela, gure parte delako; bai deabruak, bai edozein izaki fantastiko gure parte dira. Infernua egoera psikologiko bat da. Une batean gaizki bazaude, hori infernua izan liteke; edo damuren bat baduzu, hori infernua izan liteke. Kristau mitologian hori da infernua, zerbaiti beldurra edukitzea, zu gaizki ari zarelako. Zerbait kulturala da, baina baita gure parte ere.

Bai deabrua eta bai infernua bera oso modu fisiko errealean hezurmamitu dituzu. Zineman irudi horiek metaforizatzeko joera izan da gehiago...

Irudi errealista horiek erreferentzia klasikoetatik atera ditut, Erdi Aroko pintura eta grabatuetatik. Egia da zineman joera egon dela deabrua eta infernua metaforizatzeko: psikologizatzeko eta estilizatzeko. Baina, era berean, egia da lehen zinemagileek gai horiek jorratzean ikonografia klasikoa erabiltzen zutela. Eta badaude adibideak; Melies [George] adibidez. Edo Segundo de Chomon zuzendari espainiarra.

1980etako zinema molde baten estetika ere hartu duzu...

Nik txikitan ikusi dudan zinema hori izan da, 1980ko hamarkadako zinema fantastiko hori. Horrek eragin dit gehien: Ray Harryhausen, Jim Henson, Ridley Scott...

Zuk ez zenuen izan tentaziorik deabrua metaforizatzeko?

Ez. Niri fantasia gustatzen zait. Munstroak gustatzen zaizkit, eta nahiago dut munstroak fisikoki ikustea zineman.

Noiz ezagutu zenuen Patxi errementaria ipuina?

Ez dut gogoratzen zehazki. Etxean genuen. Lau anaietan txikiena naiz ni. Etxean zegoen ipuina.

Noiz izan zenuen lehen bulkada istorio hura film bilakatzeko?

Beti izan nuen buruan bueltaka ideia. Istorio horretako pertsonaiak eta sinbologia beti iruditu izan zaizkit oso boteretsuak film batera eraman eta garatzeko.

Ipuina aldean daramazu gaur (atzo) ere. Filma ikusita, buruan zenuen bilakaera gauzaturik ikusi duzu?

Bai, txikitan ipuinean ikusi eta zirrara sortzen zidaten elementuak ahalik eta fidelen mantentzen saiatu naiz.

Deabruaz eta infernuaz diharduzu, baina atzean maitasun istorio bat dago.

Gai unibertsal batzuk daude filmean: mendekua, gaizkia, altxor baten bilaketa... eta maitasuna ere bai, jakina. Pertsonen arteko istorio bat kontatzen baduzu, beti aterako dira halako gaiak. Gure bizitzako dramaren gai unibertsalak dira, guztiok partekatzen ditugunak.

Euskal mitologiara jo duzu, Jose Migel Barandiaranek berreskuratutako istorioa baita. Errealitatea irakurtzeko tresnak ematen ditu mitologiak?

Bai, berez mitologia bera tresna bat da errealitatea ulertzeko. Beti izan da horrela. Mitologiak gizakion dramak jorratzen ditu. Mitologian beti aurkituko dugu pertsonaiaren bat gure egoera bera bizi duena, eta metaforikoki bertan ikus dezakegu bizi dugunaren isla bat. Pertsonaia fantastiko horietatik asko ikas liteke; zenbait gauza ulertu eta beste zenbait saihestu.

Zinemaren munduan gehiago ezagutu duzu infernutik ala maitasunetik?

Tira, maitasunak ere badauzka bere infernuak, baita zinemarekiko maitasunak ere. Bata bestearen eskutik doa sarri. Zerbait asko maite duzunean sakrifizioak egin behar dituzu. Horrek mina sor dezake. Zinemaren munduan barneratzea abentura bat da, apustu handi bat, eta ni oso gustura nago oraingoz emaitzarekin.

Oraintsu estreinatu da euskarazko beste film bat ere: Handia. Hura ere Lehenengo Gerra Karlistaren irudiekin hasten da.

Istorio dramatiko bat kontatzen duzunean, guda garaiak oso interesgarriak izaten dira; karlisten gerra aldaketen garaia izan zen. Eta estetikoki ere oso erakargarria da. Kointzidentzia izan da bi filmak garai horretan giroturik egotea.

Ez da asko jorratu den garaia euskal zineman.

Ez, Julio Medemen Vacas da apurretako bat, akaso. Bisualki oso garai boteretsua iruditzen zait niri. Bi proiektuak garai horretan kokaturik daude: Handia-n, pertsonaia bera garai horretakoa zelako; eta Errementari-n, nik istorioa hor kokatzea erabaki nuelako, duela sei urte proiektuarekin lanean hasi nintzenean. Handia ikusteko aukera izan dut, eta film izugarri ederra iruditu zait.

Zergatik txertatu zenuen zurea XIX. mende horretan eta Arabako landa eremuan?

Historikoki egoera dramatiko bat dago: Gerra Karlista. Eta, ideologikoki, garai oso interesgarria da deabruari edo sineskeriei buruz hitz egiteko. Pentsamolde ilustratua sartzen ari zen Frantziatik, eta talka egin zuen pentsamolde tradizional eta landatarrago batekin. Hor gauza asko nahasten dira, baina garai oso egokia ikusten nuen sineskerien inguruko istorio bat egiteko, ipuin rural gotiko bat eratzeko.

Aipatu duzu ez dela izango euskal mitologia eta folklorea landuko duzun azken aldia. Zer darabilzu buruan?

Euskal folklorea eta mitologia ikaragarri maite ditut, nire parte dira. Azaldu egin nahi dut nire kulturari diodan maitasun hori, eta uste dut oso boteretsua dela jendeari erakusteko.

Antzinako Arabako euskaran filmatzea ere maitasun horren adierazgarri da?

Arabarra naiz, eta jakin nuen herri batzuetan oraindik ere hitz egiten dutela arabar euskalki berezi hori. Argi nuen euskara zahar batean filmatu behar nuela, XIX. mendekoa ahal zela. Koldo Zuazo filologoarekin elkartu ginen aurrena. Haren laguntzarekin, Gorka Lazkanok, filmaren euskara landu eta zaindu duenak, eta biok euskalki hori birsortu egin dugu, neurri batean. Baina beti saiatuz ulergarria izan zedin. Ni oso harro sentitzen naiz; gure kulturarentzako aberasgarria delako, eta, bestetik, filmari oso kutsu berezia ematen diolako.