1789an George Washingtonek presidente kargua hartu zuenetik, AEB Ameriketako Estatu Batuetan presidente bakar batek egin ditu bi agintaldi baino gehiago: Franklin Delano Rooseveltek (1932-1945). Hori aldatu nahi duela iragarri du herrialdeko gaur egungo presidente Donald Trumpek. Etxe Zuriko maizterrak behin baino gehiagotan adierazi du zortzi urte baino gehiago egin nahi dituela presidente gisa, ezarri nahi dituen aldaketak egiteko tarte hori «oso txikia» dela argudiatuta. Bere aurreneko agintaldian (2017-2021), aukera horri atea ireki zion lehenbizi; eta joan den igandean, urrats bat harago egin zuen. AEBetako NBC telebista kateari eman zion elkarrizketan esan zuen hirugarren agintaldi baterako ideia ez zela «txantxa bat». Trumpen nahiak, hala ere, arazo bat du: AEBetako Konstituzioak debekatu egin du presidenteek bi legegintzaldi baino gehiago egitea. Trumpek, ordea, esan zuen «hainbat formula» dituela esku artean hirugarren legegintzaldi batez presidente izateko.
2028ko hauteskundeetara aurkez daiteke?
Etxe Zuriko maizterra, legalki, ezingo litzateke aurkeztu 2028ko AEBetako presidentetzarako hauteskundeetara. Izan ere, herrialdeko konstituzioaren 22. eranskinaren arabera, herritarrek ezin dute presidente bera bitan baino gehiagotan aukeratu. Norbait hiru legealditan presidente ezin dela izan ulertu izan da azken hamarkadetan, baina, Trumpen taldearen iritziz, beste era batera interpreta daiteke, testuak «herritarrek hirugarren aldiz aukeratzea» galarazten baitu soilik.
AEBetako Konstituzioa indarrean sartu zenean, 1789an, ez zitzaien mugarik zehazten presidenteen legealdiei; Washington bi legealdiren ostean berriz aurkeztu ez izana, baina, tradizio gisa hartu zuten herrialdeko politikariek eta herritarrek, presidenteen lana bi agintalditara mugatuz. Rooseveltek tradizio horren aurka egin zuen, eta bozak lau aldiz irabazi zituen. Roosevelten hamahiru urteko agintaldiaren ostean, egintzat jotzen zena AEBetako Konstituzioan idatzita uztea erabaki zuten. 1947an konstituzioaren 22. eranskina onartu zuen AEBetako Ordezkarien Ganberak, eta 1951n sartu zen indarrean. Horiek horrela, hiru urte barru hauteskundeetara aurkeztu ahal izateko konstituzioa aldatu beharko luke Etxe Zuriko maizterrak.
Konstituzioa alda dezake?
Herrialdeko konstituzioa aldatzeko, Trumpek AEBetako Ordezkarien Ganberaren eta Senatuaren bi herenen oniritzia beharko luke, batetik. Gaur-gaurkoz, Alderdi Errepublikanoa urrun dago kopuru horietatik. Senatuak dituen ehun eserlekuetatik 53 daude errepublikanoen esku, eta 435 ordezkarietatik 218 dira Alderdi Errepublikanoko kideak. Are gehiago, ganberetako bi herenak kontrolpean izanda ere, Trumpek ezingo luke konstituzioa aldatu.
Bestetik, AEBek egitura federala dutenez, herrialdea osatzen duten estatu gehienen onespena behar da zenbait neurri onartzeko. Konstituzioa aldatzeko, adibidez, estatuen hiru laurdenek egon behar dute ados; hau da, 50 estatutik 38k egin beharko lukete, gutxienez, aldaketaren alde. Gaur egun, Alderdi Errepublikanoak 28 estatutan agintzen du.
Konstituzioa aldatu gabe presidente izan daiteke?
Trumpek hirugarren legealdi bat egiteko gakoak, ostera, ez du zertan bozetan egon. Edo, ez behintzat, bera hautagai izanda. Trumpek iragan igandean ohartarazi zuen «hainbat era daudela» agintea berriro hartzeko. 2028tik aurrera Etxe Zurian segitu ahal izateko, beste norbaitek izan beharko luke presidentea, karguan egun gutxi batzuk soilik egingo lituzkeen arren.
Trumpek gaur egungo presidenteorde J.D. Vance jarri zuen adibide gisa, 2028an Vance presidenteorde gisa aurkeztu daitekeela esanez. AEBetako zuzenbidearen arabera, presidentea hiltzen bada, kargua uzten badu edo Senatuak kargutik kentzen badu, presidenteordeak hartzen du haren lekua. Hortaz, 2028an Alderdi Errepublikanoak hauteskundeak irabaziko balitu, behin kargua hartuta, Vancek presidente kargua utzi ahalko luke. Horrela, presidenteordea balitz, Trumpek automatikoki hartuko luke haren lekua. Izan ere, AEBetako Konstituzioaren 22. eranskina «hautatua» izateaz mintzatzen da, eta ez presidente izateaz.
AEBetako zenbait hedabidek kaleratu dutenez, baina, Trumpek baliatu nahiko lukeen zirrikitu hori ere itxita dago. Izan ere, AEBetako Konstituzioaren hamabigarren eranskinak jasotzen duenez, «konstituzioaren arabera presidente kargurako ezgai den pertsona batek ezin izango du lehendakariordearen kargua bete». Eranskin hori ─edo 22. eranskina─ aldatzeko, hala ere, AEBetako Konstituzioaren erreforma bat onartu beharko lukete Ordezkarien Ganberak eta Senatuak; eta horretarako bi herenek —bi ganberetan— onartu beharko lukete aldaketa. Errepublikanoak oso urruti daude bi heren horietatik.
