Greziako Finantza ministro gisa merkatuak eta Brusela dardararazi eta hamar urtera, Giannis Varufakisek (Atenas, 1961) oraindik ere zeresana eman ohi du hitz egiten duen bakoitzean: Grezian bai, baina are gehiago handik kanpo. Katedraduna izateaz gain, alderdi berri bateko buruzagia ere bada, Mera25 izeneko alderdikoa hain zuzen, eta Essexen (Erresuma Batua) ikasle zenean defendatzen zuen gauza bera defendatzen du oraindik ere, nagusi den kapitalismoaren alternatiba bat alegia, noiz-eta alternatiba horren alde jada oso jende gutxik egiten duen garai honetan. Beharbada horrexegatik, erreferentziazko intelektual bihurtu da Europako ezkerrean.
Zure azken liburuan, tesi probokatzaile bat defendatu duzu: cloudalism edo hodeialismo delakoa kapitalismoa hiltzen ari dela. Zertan datza hori?
Nire tesia zera da: kapitala hainbesteraino gailendu da, ezen mutatzen ari baita, eta beste zerbait bihurtzen, nik hodeialismo esaten diodan hori. Birus oso indartsuekin gertatzen den horren antzekoa da: mutatu, eta hartua duen organismoa hil dezake azkenerako, ebolak hiltzen duen bezala. Hortaz, hodeialismoa kapitalismoa hiltzen ari da.
Baina zer da hodeialismoa?
Produkzio molde berri batean gaude: teknofeudalismoan. Horren eta kapitalismoaren artean alde nagusi bat dago: kapitalismoan, merkatuaren logikaren arabera egiten ziren truke guztiak, bai eskulanean eta bai enpresarien artean. Orain, plataforma digital batzuk ditugu, eta ez dira merkatuak, baina merkataritza harremanak gertatzen dira bertan, Amazon, Uber eta halakoetan, adibidez. Plataforma hori pertsona edo talde batena da, eta, beraz, haiena da merkatu osoa.
Baina hori ez al da betiko monopolio horietako bat?
Ez. Izan ere, kapitalismoan, inor ez zen merkatuaren jabe, monopolio bat egonik ere. Gainera, kapitalismoan, gauzak sortuz lortzen ziren mozkinak: fabrikak zeuden, langileak, zerbitzuak. Teknofeudalismoan, berriz, Jeff Bezosek eta enparauek, hodeialistek alegia, ezer ekoitzi gabe poltsikoratzen dute errenta, jauntxo feudalek egiten zuten bezalaxe. Eta guztiokin egiten dute hori, baita plataformetan gauzak saltzen dituzten kapitalistekin ere. Eta horrek aldatu egin du bizi garen mundua.
Eta nola borrokatu liteke teknofeudalismo hori?
Biziago borrokatu behar dugu. Ni antikapitalista naiz, baina hau kapitalismoa baino are okerragoa da. Borroka hau are zailagoa da, boterea are kontzentratuago baitago monopolioen kapitalismoan baino. Eztabaida pozoitua dago, eztabaida hori hodeialisten plataformetan bertan egiten baitugu. Esplotazio molde berriak daude. Batez ere gazteak daude esplotatuta, zeren horiek balioa sortzen baitute hodeialisten mesedetan, beren argazki, iruzkin eta abarren bidez, beren borondatez gainera. Doan lan egiten dute.
Eta zein da hodeialistak deuseztatzeko bidea?
Produkzio bide berri horiek sozializatu egin behar dira. Demagun Uber: haiek ez dute ez autorik, ez langilerik; gidariak eta kontsumitzaileak esplotatu besterik ez dute egiten. Ba, horren ordez, plataforma langileena izan liteke, edo instituzio publikoren batena. Ni neu ez nago hodeialismoaren beraren kontra, baina bai hura kontrolatzen dutenen kontra.
Enpresa horiek mundu osoan jarduten dute; beraz, zeinek izan behar luke borrokalekua? Europako Batasunak?
Bai, eta horregatik sartu dugu guk ekainaren 9ko hauteskundeetarako programan. Europak horixe du Akilesen orpoa. Mundu osoa dago hodeialisten mende, eta Europan gehiago sufritzen dugu, zeren, eduki, ez baitaukagu europar hodeialistarik. Ez dago Europako Googlerik, Teslarik edo Facebookik. Horregatik, gure kontinenteak porrot egin du; hutsalak gara, eta, teknologikoki, azpigaratuta gaude; politikoki, zatituta, eta estrategikoki, berriz, ba, ez gaude. Hodeialistak bi herrialdetan daude batez ere: Ameriketako Estatu Batuetan eta Txinan. Horregatik gaude beste gerra hotz batean. Europak men baizik ez dio egiten AEBek esaten diotenari, itsu-itsuan.
«Batez ere gazteak daude esplotatuta, horiek balioa sortzen baitute beren argazki, iruzkin eta abarrekin. Doan lan egiten dute»
Europa ezinean dabilela ikusita, ba al du zentzurik hauteskunde hauetan botoa emateak?
Bai. Agintzen dutenek sekulako mina egin diote Europari; horrexegatik, garaitu egin behar ditugu. Von der Leyen bota beharra dago. Porrot egindako genozida bat da, Batzordeko presidente batek izan behar lukeenaren figura trabestitu bat. Lortu behar dugu berriz hautatua ez izatea.
Denbora joan den honetan, zer irizten diezu 2008ko finantza krisiak ekarri zituen austeritate neurriei?
Hondamendi hutsa izan zen. Banku guztiek erreka jo zuten, Espainiakoek batez ere, baina Wall Streetek ere bai. Banku zentralek eta gure gobernuek bankarien aldeko sozialismo halako bat praktikatu zuten: 36 bilioi eman zizkieten, eta besteoi, berriz, austeritatea ezarri. Korporazio handiek poltsikoratu zituzten funts haiek, eta xahutu egin zituzten. Beretzat hartu, eta ez zituzten inbertitu. Bilioi horiek erabili balituzte gure ekonomia modu berde batean eraldatzeko eta enplegu berri berdeak sustatzeko, orain askoz hobeto egongo ginateke: beste Europa bat izango genuke. Horregatik, inbertsio falta hori dela medio, AEBen, Txinaren eta are Indiaren atzetik gabiltza orain.
Ba, datorren urterako, Bruselak nahitaezko austeritate neurriak ezarriko ditu berriz, baina, dioenez, malguago...
Bai, austeritate light moduko bat izango dugu. Ez atzera eta ez aurrera are gehiago gelditzeko bidea da hori. Hala, eskuin muturrak are indar handiagoa hartuko du; haren diskurtsoa beretzen du gero eskuinak, baita zentroak edo zentro-ezkerrak ere. Begira zer gertatzen ari den Europan: totalitarismorantz lerratzen ari da.
Pandemian, zuzenean herritarrei laguntzeko erabili zen erreskate funtsen parte bat, eta, horren ondorioz, inflazioa hasi zen berriz. Orain, berriz, ez atzera ez aurrera gaude: lehen baino zor handiagoa dugu, eta inbertsiorik ez dago. Ahaleginetan dabiltza asmatzeko nola eutsi euroari eta Europako Batasunari federatu gabe, nahiz eta horixe litzatekeen irtenbide logikoa.
Zer iruditzen zaizu Syrizaren bilakabidea?
Syriza ez da existitzen: hila da. Bere burua hil zuen erreferendumaren gau hartan [2015ean]. Orain ari gara ikusten horren emaitza. Ez du merezi haiei buruz hitz egitea ere. Ni alderditik joan nintzen, hain zuzen ere, ikusi nuelako jendeak asko sufrituko zuela hartu nahi zituzten neurri haiekin, are pobreagoak izatera kondenatuko zituztela.
Horiek horrela, nolako etorkizuna izango du ezkerrak Grezian?
Ez nago oso optimista. Alderdi Komunista autoritarioa da, eta ez da gai gazteen eredu izateko. Errespetatzen dut haren borroka [gerra zibilekoa] eta haren iragana. Baina gezur toxikoak zabaldu dituzte gure artean, Mera 25en, eta ez lukete horretarako eskubiderik izan behar. Gainerakoak, Pasok eta Syriza, bete-betean sartu dira troika mafioso batean [Demokrazia Berriarekin batera]. Horregatik sortu dugu alderdi hau.
«Faborez: Europan ez dago demokraziarik. Tarteka hauteskundeak antolatzen dituen oligarkia bat daukagu»
Zer ondorio izango ditu EBk Gazako gerraren eta palestinarren kausaren inguruan daukan jarrerak?
Ondorioak hementxe dira: arima galdu dugu. Berriz ere, genozidio baten konplizea da Europa, holokaustoan gertatu zen bezalaxe. Zoro batek baino ez lezake pentsa palestinarren genozidio honek gainetik kenduko digula holokaustoaren gainean izan genuen erantzukizuna. Munduko leku askotan, hala nola Hegoafrikan, Bangladeshen eta Brasilen, uste dute gaitz bat garela planetarentzat. Errudunak gara asoziazioz.
Europan halako debeku bat dago Israel kritikatzeko, eta, kritikatzen baduzu, Europako liderrek antisemitatzat jotzen zaituzte. Hori, Europaren logikaren eta arimaren kontrako krimen bat ez ezik, opari hutsa da antisemitentzat. Hala jokatuta, genozidioarekin lotzen ari dira judu herria, nahiz eta genozidioaren kontrako eragilerik heroikoenak judu batzuk diren.
Nire alderdiak kongresu bat antolatu nahi izan zuen Alemanian gai hori jorratzeko, eta debekatu egin zuten; niri ez zidaten utzi herrialdean sartzen ere. Nor atxilotu zuten kongresuan? Ba, kamarada bat, gazte judu bat, «Juduak genozidioaren kontra» zioen kartel bat zeramana. Galdetu zien: «Eta kartelean 'Juduak genozidioaren alde' jarriko balu, orduan ere atxilotuko nindukezue?». Orduan zer, eta joka hasi zitzaizkion.
Hortaz, Europako demokrazia ere higatzen ari da?
Faborez: Europan ez dago demokraziarik. Tarteka hauteskundeak antolatzen dituen oligarkia bat daukagu. Von der Leyen Israelera joan zen hango armadak Gaza suntsitu eta basamortu bihurtu baino lehen, eta herrialde hura akuilatu zuen eraso egin zezan. Inork ez dio botorik eman. Uste dut berriz ere hautatuko dutela Europako Batzordeko presidente, gure botorik gabe. Beharbada badugu demokrazia Espainian edo Grezian, baina Europan ez. Politika ekonomiko eta geoestrategikoak ez ditugu guk erabakitzen.
Konponbide bat izan daiteke alderdi paneuroparrak sortzea?
Gurea halakoxea da. Zaputza hartu nuen zenbait alderdi azkenean ez zirelako batu proiektura: adibidez, Podemos eta Die Linke. Gonbidatu genituen, eta parte hartu zuten negoziazio prozesuan. Esperantza handia neukan proiektuan. Baina, azken-azkenean, Podemos erretiratu egin zen. Onartu berria genuen Europarako itun berri berde bat egiteko proposamena. Uste dut barne desadostasunengatik erretiratu zirela, baita Die Linke ere. Orain, ez dago ezkerreko alternatiba bat Europa osokoa. Zentro erradikala eta eskuin muturra, beste aukerarik ez dago.
Zer jarrera duzu Ukrainako gerrari dagokionez?
Presio egin beharra dago bake prozesu bat has dadin NBE Nazio Batuen Erakundearen babesean. Arazoa da AEBek eta Errusiak helburu bera dutela, Zelenskik bezalaxe: gerra amaigabe bat. AEBentzat ona da, horrek Europa paretik kentzen duelako: NATO besterik ez da gelditzen. Europa osoak, Alemania barne, Washingtonera jotzen du agindu eske.
Berlingo sistema ekonomikoarenak egin du; izan ere, Errusiako gas merkea zuen oinarri. Orain, lehen halako hamar pagatzen dute AEBetako gasa ekartzeko, fracking-aren bidez aterea. Gainera, armak saltzeak ere mesede egiten dio Washingtoni. Era berean, Putinek ez du nahi gerra amaitzea, zeren, amaitzen denean, bere kargua koloka egongo baita: jendea kontu eske joango zaio, galdezka zergatik hil diren 100.000 gazte. Eta Zelenskirekin, beste hainbeste. Ez dago gerra amaitzeko pizgarririk.
Zer printzipioren arabera egin behar litzateke prozesu hori?
Mera 25ekook badugu proposamen bat: Errusiak 2022ko mugen barrura bueltatu beharko luke; Donbass desmilitarizatu egin behar da, alde bakoitzean 200 kilometroko tartea utzita; eta onartu behar litzateke han arazo bat dagoela bi komunitateren artean: bata errusiar hiztuna da, eta bestea ukrainarra, eta zeinek bere kontakizuna dauka.
Ipar Irlandan bezala konpon liteke, subiranotasun konpartituko erregimen baten pean, bermaturik bi komunitateek eskubide berberak izango dituztela, eta beto eskubidea, eta den-dena, nazioarteak bermatua. Krimea eta Errusiak 2014an hartu zuen lurraldea NBEren esku utziko lirateke, etorkizunean haren ingurukoak jorratzeko. Estatutu izoztu bat izango luke orduan, Ziprek bezala. Horrez gainera, Ukraina EBn sartu ahalko litzateke, baina NATOn ez: herrialde neutrala litzateke.
Hartara, Putinek modua izango luke garaipen gisa aurkezteko akordioa. Hartara, gutxienez ez litzateke jende gehiago hilko.
