«Ortega garaitzeko, erresistentzia da bide bakarra»

Bigarren komandantea goitizenarekin, Dora Maria Tellez (Matagalpa, Nikaragua, 1955) eta Daniel Ortega Nikaraguako presidentea elkarrekin borrokatu ziren iraultza sandinistan, FSLN Nazio Askapenerako Fronte Sandinistan. 1979an, Somoza familiaren lau hamarkada baino gehiagoko diktadura amaiarazi zuten. Lehen gobernu ezkertiarraren ondoren, ordea, gerrillari ohia oposiziora igaro zen, «demokrazia» eta «justizia soziala» aldarrikatzeko. Ordutik, aurrez aurre daude Tellez eta Ortega —2007tik agintean dago—. «Nik hasierako bideari jarraitu nion; Ortegak, aldiz, beste bide bat hartu zuen, diktadurarakoa». Bada, 2021eko ekainean, Tellez eta beste 221 disidente espetxeratu zituzten, egotzita aberriari «traizio» egitea eta AEB Ameriketako Estatu Batuen interesetara makurtuta egotea. Urte bat eta erdi El Chipoteko ziega ilun batean igaro ostean, Washingtonera deportatu zuten otsailaren 9an. Halere, argi dauka: «Nikaraguara itzuliko naiz. Noiz? Ikusiko dut, baina garbi daukat itzuli egingo naizela». Iraultzako aroaz ez beste guztiaz aho bizarrik gabe solastatu da.

605 egunez espetxean egon ostean, nola zaude?

Ohiko bizimodura berriro egokitzen ari naiz. Ni eta gainerako preso politikoak egon garen kartzela horretan hiltzera kondenatuta geunden. Modu batera edo bestera piztu beharra dugu, eta horretan ari naiz. Oraintxe, migrazioaren inguruko kontu batzuk egiten ari naiz, baita mentalki berrindartzen ere. Lan bila ere ari naiz.

Zure herrialdetik deportatu ez ezik, Nikaraguako herritartasuna kendu ere egin dizute. Nola eragin dizu horrek?

Ortegak eta [presidenteorde Rosario] Murillok beren boterea erabili dute guri Nikaraguako herritartasuna legez kanpo kentzeko. Herritarren eskubideak kendu dizkigute, eta, egia esan, nikaraguar guztiei ebatsi dizkiete. Ezin didate herritartasuna kendu; aita nikaraguarra dut, eta herrialde horretan jaio nintzen. Ortegak konstituzionalki ezin dit herritartasuna kendu, legezko mugimendua eginda ere.

Zergatik eraman zintuztetenAEBetara?

Ortega eta Murillori galdetu beharko zenieke zergatik eraman gintuzten AEBetara, eta ez Kolonbiara, Costa Ricara, Txilera edo Mexikora. Gainera, [AEBetako presidente Joe] Bidenen administrazioaren arabera, Washingtonek ez zuen negoziatu Ortegaren gobernuarekin preso politikoon auziari buruz, eta ez zen inongo kontzesiorik egon. Prozedura guztiak beteta, hemen gaude, Washingtonen, bisa humanitarioa dugula.

Bakartze erregimena ezarri zizuten espetxean. Zer da hori, zehazki?

Guztiz bakartuta zaude ziega batean; gainerako ziegetan, berriz, gutxienez bi edo hiru preso zeuden. Ezin nuen beste presoekin hitz egin, funtzionarioekin izan ezik; haiek ematen zizkidaten janaria eta botikak. «Egun on» eta «eskerrik asko» besterik ez nien esaten. Isiltasunera kondenatutako zigorra ezarri zidaten.

Irakurtzea eta idaztea debekatua zenuenez, zer egiten zenuen?

Neure burua entretenitzeko borroka handia egin nuen, denborak ni hil ez nintzan. Esnatu ondoren ariketa fisikoa egiteko ohitura hartu nuen, baina arratsaldeko orduak eguneko unerik zailenak izaten ziren; nekearen zama handia izaten nuen. Pentsamenduaren zurrunbiloan murgilduta egon nintzen.

Elkarrizketa batean baino gehiagotan esan duzu El Chipote espetxean zeundeten emakumeak guztiz bakartuta egon zinetela; gizonezkoak, berriz, bi hilabetez egon ziren erregimen horretan. Zergatik bereizketa hori?

Batek daki. Argi dagoena zera da: salbuespen neurria ezarri digutela, hain zuzen, Unamos alderdi politiko bereko kide garen lau emakumeoi [Tellez, Suyen Barahona Unamosko presidentea, Ana Margarita Vigil alderdiko burua eta Tamara Davila alderdiko kidea]. Geure alderdiaren aurkako erabateko gorrotoa dute Ortegak eta Murillok; are, emakumeon aurka gisa horretako tortura ezartzeko plazera izan dute.

Preso egon zinen bitartean, zer izan zen gogorrena?

Momenturik gogorrena izan zen Hugo Torres [gerrillari sandinista ohia] hil zela jakin nuenean [2022ko otsailaren 12an]. Bizipen asko izan nituen harekin. Haren heriotzaren berri izan eta hurrengo asteak oso gogorrak egin zitzaizkidan. Modu batera edo bestera, dolua igaro nuen, eta egunerokoari aurre egin behar izan nion; bestela, espetxeak akabatu egingo ninduen.

Torturak jasan zenituen?

Bakartze erregimena tortura mota bat da. Presook enbarazu handia ginen erregimenarentzat, eta haietako askok ezin izan zituzten seme-alabak ikusi espetxetik atera baino hilabete lehenagora arte. Geure azalean orbainik geratu ez den arren, horrek ez du esan nahi torturatu ez gintuztenik.

Dagokion lekuan salatu duzu?

Giza eskubideen aldeko erakundeetan salatu dugu, baina Nikaraguan ez dugu justiziarako sarbiderik izan, ez baita existitzen. Espetxe zigorra ezarri ziguten epaileak erosi egin zituzten; sikario politikoak dira. Froga faltsuekin eta lekukorik eta defentsarik izan gabe kondenatu gintuzten, eta haiek asmatutako kontakizuna hedatu dute. Goitik beherako diktadura batez hitz egiten ari gara, hausturarik ez duena.

Tortura psikologikoak nolako ondorioak utzi dizkizu?

Lesio psikologiko eta emozional handia izan dut. Tortura zuria deitzen zaio horri. Itaunketa egiten zidatenean, galdetzaileei esaten nien torturatua izan nintzela; besteak beste, bakartze erregimenagatik. Presoari mina egiteko eta sufrimendua eragiteko asmoz ezartzen dituzte halako neurri ankerrak. Arazoak ditut ikusmenean, orekan eta oroimenean.

Zergatik uste duzu atera zaituztela espetxetik?

Erregimenak ezin izan zuelako jasan nazioartearen presioa. Guk gehiago eutsi genion, eta gertakari hura mugarria izan daiteke. Izan ere, erregimenak bere jokaera aldatu zuen guk erresistentziarako borroka irabazi genuelako. Espetxean egon garen 222 preso politikook ez gara inolaz ere Ortegaren aurrean belaunikatuko, eta ez dugu barkamena eskatuko.

2021eko ekainean, jakinaren gainean zeunden Poliziak atxilotuko zintuela. Burutik pasatu zitzaizun ihes egitea?

Ez. Halako egoera batean, bi aukera dituzu: erbestea edo klandestinitatea. Nire borondatez ez nintzen erbestera joango. AEBetan nago Nikaraguatik desterratu egin nindutelako; indarrez erbesteratu ninduten, nik ez bainuen halakorik hautatu, ezta klandestinitatea ere. Izan ere, egoera horretan, Ortega eta Murillo edozertarako gauza ziren gu deuseztatzeko, eta arriskuan jar zezakeen beste norbaiten bizitza. Horregatik guztiagatik, nire erabakia izan zen ihes ez egitea, eta prest nengoen espetxealdiari aurre egiteko, bai bainekien Ortegari garesti aterako zitzaiola 222 lagun atxilotzea eta espetxean sartzea.

Ortegak zer leporatzen dizu?

Pentsatzen dudana esateagatik zigortu naute. Twitterren gobernuaren aurka hedatu ziren hiru txio birtxiokatu izana egotzi zidaten, baita Europako Parlamentuan hitzaldi bat eman izana ere; saio horretan, zehazki, Ortega eta Murillo familiaren aurkako zigorrak ezartzeko eskaera egin nuen. Ortegak esan zuen nik Nikaraguako Estatuaren kontrako zigorrak eskatu nituela. Hori ez da egia. Ortegak eta Murilloren familiak ez dute ordezkatzen Nikaraguako Estatua; estatu monarkiko batean biziko balira bezala daude, eta ez estatu errepublikano batean. Eta nik, noski, horren berri eman nuen.

Zuk esandakoaz gain, Ortegak egotzi zizun, besteak beste, aberriari «traizio» egitea, konspirazioan aritzea eta AEBen mesedetan jardutea. Zer duzu esateko?

Horiek akusazio politikoak dira, eta ez judizialak. Ortegak egindako adierazpenei ez diet erreparatzen; ez nau inolaz ere kezkatzen. Ortegaren manera hori da.

Nikaraguako Gobernuaren aurkako protestek 2018an egin zuten eztanda. Zer jazo zen?

Gobernuaren aldetik sekulako diskriminazioa, umiliazioa eta bazterkeria jasan dute herriek. Horrez gain, zergak igo eta gizarte segurantzaren erreforma egin zuen, harik eta herritarrok lehertu ginen arte. Horraino iritsi ginen, eta hori da, hain justu, Nikaraguan gertatu zena. Kalera atera ginen, eta erregimenak ez zuen gure haserrea ulertu; are, eraso egin ziotela sentitu zuen, eta Ortegaren gobernuak politika zapaltzailea erabiliz erantzun zuen. Hirurehun pertsonatik gora hil zituen, baita mila gazte baino gehiago espetxeratu ere. Bost urteren ondoren, egoera berean gaude. Ortegak ez du gaitasunik izan krisi hau gainditzeko, erabat kontrakoa baizik; okertu egin du.

Bizi osoa daramazu borrokan. Kanpotik ere hala jarraituko duzu?

Zalantzarik gabe. Halere, Nikaraguara itzuliko naiz. Noiz? Ikusiko dut, baina garbi daukat bueltatu egingo naizela. Inork ezin dit eragotzi nire herrialdera itzultzea. Ortega gurekin jolasean ari da, gu AEBetan gera gaitezen eta Nikaraguari bizkarra eman diezaiogun. Oker dabil.

Herritar gisa, noiz berreskuratuko dituzu eskubideak?

Orain arte egin dugun moduan, gureari eutsiz. Ortega garaitzeko, erresistentzia da bide bakarra. Horrela atera gintuzten espetxetik, eta erresistentzia erabiliz jarraitzen badugu, Ortegak ez du beste aukerarik izango herritarron eskubideak eta askatasuna errespetatzea baino.

Nolakoa izan da iraultza sandinistaren bilakaera Nikaraguan, somozatarren diktaduraren aurkako borrokatik hasi eta gaur egungo egoeraraino?

Horretaz beste solasaldi batean hitz egin dezakegu. Ibilbide luzea izan duen iraultza da, eta elkarrizketak luze joko luke.

Hala eta guztiz ere, gutxienez azalduko zenuke nolatan sartu zinen Nazio Askapenerako Fronte Sandinistan?

Lehen esan dizudana. Aurreko galderekin alderatuta, oso bestelako itaunak dira. Historia luzea da, eta ezingo nuke hitz gutxitan azaldu.

Ez dago zure iraganari buruz galdetzeko aukerarik?

Bai, baina esan berri dizudana: ez genuke solasaldia amaituko. Egia esan, guztiz bestelako elkarrizketa izango genuke.

FSLN gerrillako emakume bakarra izan zinen, eta Bigarren komandante goitizenez egin zinen ezagun. Zer izan zen zuretzat gizonezkoen artean egotea?

Galdera horrek alderdi asko hartzen ditu kontuan; oso zabala da.

1970eko hamarkadaren amaieran, Ortegak eta biek elkarrekin aurre egin zenioten diktadurari. Orain, ordea, elkarrengandik guztiz aldenduta zaudete. Paradoxikotzat har daiteke hori?

Bada, ez da paradoxikotzat hartu behar. Nik hasierako bideari jarraitu nion; Ortegak, aldiz, beste bide bat hartu zuen, diktadurarakoa. Garai hartan, Ortegak eta biok bide bera izan genuen, baina, gero, bakoitzak bere bidea hartu zuen.

1990eko hamarkadan, Fronte Sandinista hautsi eta Unamos alderdia eratu zenuen. Zertan bereizten dira zuen mugimendua eta Ortegarena?

Unamos alderdi demokratikoa, berritzailea eta aurrerakoia da, justizia soziala helburu duena. Duela 27 urte sortu zen, eta Ortegari buruko min handia eragiten dio. Geure alderdia zokoratzen ahalegindu da, baina ez du inoiz lortu.

Zertan aldatu zara gerrillan sartu zinenetik hona?

Pertsona guztiok bilakaera bat izaten dugu. Izatez, pertsona bera naiz. Diktadura boteretik kentzeko helburuz borroka armatuan sartzea erabaki zuen pertsona bat naiz; baina, aldi berean, espetxealdiari aurre egin dion pertsona bera ere banaiz, beste diktadura bati kontra egin diona. Nire iraganarekin koherente sentitzen naiz, eta horrek nolabait asetzen nau.

Zeure burua non kokatzen duzu politikoki?

Ni emakume ezkertiarra naiz. Hori da nire posizio ideologikoa. Hori bai: ezkerrak, ezkerrak eta ezkerrak daude.

Eta nola ikusten duzu Latinoamerikako ezkerreko olatua?

Bilakaera bat izan du, eta ezkertiar autoritarismotik urruntzen ari da. Gaur egungo ezkerra demokraziarekin engaiatuta dago, eta hori lorpen oso handia izan da XXI. mende honetan.

Zer traza hartzen diozu Nikaraguaren geroari?

Diktadurarik gabeko etorkizun bat ikusten diot, demokrazia lortzeko trantsizio bat egingo baita. Gertu ikusten dut. Baikor nago.