Oasiko artzaina

Bujema Abdelfatah du benetako izena, baina Smaran inork ez dio esaten hola; Castro esaten diote, Fidel Castro gaztearen antza duela eta. Artzain analfabeto horrek egunero hitz bat ikasten zuen; beraz, berak dioen moduan, 30 hitz hilean; autodidakta da denean. Saharako lurren inbasioa zela-eta Marokoren kontrako gerra hasi zenean, Castro gerrillari egin zen, bere herriaren eskubideen alde borrokatzeko, Sahararen alde. Handik urte batzuetara, armak utzi zituen, eta, 1995ean, hezkuntza bereziko lehen zentroa jarri zuen Smara probintziako edo wilajah-eko errefuxiatuen eremu batean.

Duela 42 urtetik baino gehiagotik, errefuxiatuen esparruetan bizi dira erbesteratuak, 250.000 saharar inguru, jada luzaroegi dirauen gatazka bati konponbidea noiz emango zain —inongo potentziak ez du amaitu nahi, ordea, interes ekonomikoak direla medio—. Castroren zentroak errefuxiatuen eremuak bisitatzen dituztenen laguntzari esker funtzionatzen du: 68 pertsona hartzen ditu, 5-32 urte bitartekoak, eta denetariko desgaitasunak dituzte: adimen atzeratasun sakona, larria, moderatua eta arina dutenak daude, Downen sindromedunak, gorrak, autistak, eta urritasun fisikoak eta eskolako atzerapena dutenak.

Goizero, Castrok 07:30ean hasten du eguna: bere 4x4 zahar baino zaharragoa hartu, eta kanpamentua alderik alde zeharkatzen du, tokirik bazterrekoenetan daudelako iristeko zailtasun handiak dituzten ikasleak; ibilaldi horretan, lau ordutik gora ematen du. Eskoletan, 09:00etan hasten dute eguna, eta, horretarako, 10 hezitzaileren laguntza du. Haiek ematen diete gosaria, bazkaria eta askaria ikasleei; errefuxiatuen eremu bat dela kontuan izan da, oso garrantzitsuak dira otordu horiek, familia askok jatordu bakarra egiten baitute.

Taldean lan egiten dutenez, denek denetarik egiten dute, eta, astero, aldatu egiten dituzte rolak, zentroan helburu dutena lortzearren: desgaitasunak dituztenen autonomia, hartara beren kasa baliatzeko gai izan daitezen. Zentroko laneguna, berriz, bazkalostean amaitzen da, haurrak atzera beren haimetara eraman eta gero.

Castroren lana, baina, ez da hor amaitzen, arratsaldean osasun laguntza ematen baitie halakorik behar dutenei: horretarako, kontsulta moduko bat du, jendeak emandako botikekin osatua, eta bera arduratzen da horiek sailkatzeaz eta dosifikatzeaz, baldin eta Rabunira joan beharrik gabe moldatzerik badute —hantxe dago ospitalea—. Badu liburutegi bat ere, arratsaldez «publikoa» dena; Kataluniako bikote baten eztei oparia izan zen: errefuxiatuen eremua bisitatu ostean, erabaki zuten errefuxiatuentzako liburutegia osatzeko liburuak erosten inbertituko zutela ezkontzan bildutako dirua; izan ere, Castrok kontatu duenez, Che Guevararengandik ikasia du: «Hezkuntzak libre egingo gaitu».

Castroren bizimodua liburu eta botika artekoa da, betiere ahaleginean baitabil adin askotariko 68 neska-mutil horiei nola bihurtu hobexeagoa eta autonomoagoa egunerokoa. Zailtasunez beteriko bizimodua du, eta proiektu berdingabe batean dabil buru-belarri aspalditik; orain, jendearen laguntzari eta linea elektrikoari esker, aire giroturako aparatu bat jartzea lortu du eskola batean, hantxe pasatzen baitute uda. «Tenperatura jasanezinak izan ohi ditugu, baina ezin gara geratu horregatik, arazoak dituzten haurren autonomian pauso batzuk atzera eginaraziko bailizkiguke».

Baina, Castrok dioenez, kanpamentuetara argia eta beste hainbat «erosotasun» ekartzeak ez ditu aldatzen Saharako herriaren eskakizunak. «Nire ametsa zera da, proiektu honekin eta eskola honekin segitzea nire lurrean, gure lurrean, gure arbasoenean, zeinarengatik asko hil baitziren eta beste batzuk hiltzen ari baitira, hona itzuli eta hemen duinki bizi ahal izateko promesak nola urratzen ari diren ikusi bitartean».