ESLOVENIA
Eredua ezarri zuen
Jugoslaviako Federazioaren batasuna 1974ko konstituzioak pitzatu zuela erran ohi da. Deszentralizazioan sakondu zuen konstituzio hark, eta 1980ko hamarkadan Jugoslavian krisi ekonomiko larria sortu zenean, joera nazionalistak azkartu ziren. Esloveniak zuen bizi maila aberatsena, eta indar nazionalistak kexu agertu ziren zegokiena baino gehiago ordaintzen ziolakoan gobernu federalari. Horrekin batera, Kroazian eta Serbiako Kosovo probintzian etnien arteko liskarrak ugaritu ziren. Horren eraginez, Eslovenian independentismoak bi mezu nagusitan oinarritu zuen diskurtsoa: Jugoslavia zama ekonomiko bat zen, eta gatazka etnikoetan murgilaraz zezakeen Eslovenia.Hala, 1990eko apirilean alderdi independentisten koalizioak gehiengo osoa lortu, eta abendurako deitu zuten erreferendumera. Emaitza argia izan zen: %94ko parte hartzearekin, %88k babestu zuten independentzia. Jugoslaviako Gobernuak, baina, ez zuen onartu prozesua, eta Mendebaldea ere ez zegoen estatu independente bat onartzeko prest.
Independentzia aldarrikatu eta biharamunean bertan hasi zuen Jugoslaviako armadak Eslovenia kontrolpean hartzeko operazioa. Erasoaldi mugatu bat antolatu zuen, eta independentistek eustea lortu zuten. Hamar egunen buruan bukatu zen gerra, ehun hildako inguru utzi ondoren. Esloveniak lortu zuen EEE Europako Ekonomia Erkidegoa bitartekaritza batean inplikatzea, eta, praktikan, Jugoslaviak independentzia onartu zion. Urrirako erretiratu zituen indar guztiak, eta 1992an Esloveniako Errepublika nazioartean onartu zuten.
Estatu berriak Mendebaldean integratzeko pausoak hasi zituen orduan. Kapitalismoranzko erreforma independentzia aldarrikatu aitzinetik hasi zuen. 1993an Nazioarteko Diru Funtsari batu zitzaion, eta 2003an Esloveniako herritarrek erreferendum bidez erabaki zuten NATOn eta EB Europako Batasunean sartzea. 2007an, berriz, eurogunean sartu zen Eslovenia —lehenbiziko herrialde komunista ohia—. EBk integrazio eredutzat aurkeztu izan du Eslovenia, baina nazioarteko krisi ekonomikoaz geroztik errepublika gaztearen arazoak bistaratu dira: langabezia—1993an gorengo historikora ailegatu zen %15,5ekin; 2008an gutxiengo historikora %6rekin, eta gaur egun %12an dago—, sektore publikoaren murriztea—2012an eta 2013an protesta jendetsuak izan ziren austeritate politiken kontra— eta ustelkeria —Janez Jansa lehen ministro ohiari bi urteko espetxe zigorra ezarri zioten 2013an—.
KROAZIA
Lehenbiziko gerra handia
Esloveniak independentziarako bide zuzena zeramala ikusita, errepublika aberatsenetan bigarrena ere saiatu zen harekin joaten. Kroaziak, baina, bertzelako ezaugarriak zituen: Serbiaren ondoren biztanle gehien zeukan errepublika zen, kostalde luzea zuen, eta etnikoki ez zuen Esloveniaren homogeneotasunik; serbiarrak herritarren %12 ziren —%2 Eslovenian—, eta zenbait eremutan, gainera, gehiengoa.1990eko apirilean HDZ Kroaziako Batasun Demokratikoa eskuindar nazionalistak gehiengo osoz irabazi zituen hauteskundeak, Franjo Tudman liderraren erretorika nazionalista gogorrarekin. 1991ko maiatzean egin zuen erreferenduma Kroaziak: %83ko parte hartzearekin, %93 agertu ziren independentziaren alde, baina ordurako serbiarren eremuen gaineko kontrolik ez zuen Zagrebek.
Esloveniaren arrakastaren arrimura, Alemaniaren ekinbidez Kroaziak ere lortu zuen nazioartean onartua izatea. Jugoslaviak, baina, gerra irekiko operazio bat hasita erantzun zuen, 1991ko urrian. 1992an, NBE Nazio Batuen Erakundearen bitartekaritzarekin armada Kroaziatik erretiratu zen. Hortik aitzinera, gerra Kroaziaren eta haren barneko Krajinako Errepublika Serbiarraren artekoa izan zen. Mendebaldearen laguntza segurtatuta, Ekaitza operazioarekin Kroaziak Krajinako errepublika deuseztatu zuen, 1995ean.
Bakea ezarri ondoren, Kroaziak Esloveniaren pausoei jarraitu nahi zien, baina, hark ez bezala, 15.000 hildako inguru eta ehunka mila desplazatu eragin zituen gerra baten ondorioei aurre egin behar zien. 2003an eskatu zuen EBn sartzea, baina 2013ra arte ez zuen lortu. Gerra kriminal izateaz leporatutakoak atxilotzeko behar bertzeko ahalegina ez egitea leporatu zion EBk, eta Esloveniak EBrako eta NATOrako sarrera blokeatu zion, mugan zuten auzi bategatik. NATOn 2009an sartu zen. Azken hamarkadan Europako turismo gune nagusietako bat bihurtu da herrialdea. Ekonomia egoera zailean du, eta %16an dauka langabezia tasa. Muturreko joera nazionalistak azkarrak dira oraindik, eta Serbiarekiko harremanak ere maiz ozpintzen dira gerrako auziengatik. Iaz, Nazioarteko Justizia Auzitegiak ebatzi zuen ez Kroaziak, ez Serbiak ez zutela genozidio ekintzarik egin gerran.
MAZEDONIA
Izena, izateko traba
Mazedoniak 1991ko irailaren 8an egin zuen independentziarako erreferenduma: %75eko parte hartzearekin, %96 alde. Esloveniaren eta Kroaziaren kasuetan ez bezala, Mazedoniaren nahiak ez zuen sortu Jugoslaviaren bortxazko erantzunik. Hala ere, tentsio etnikoak piztu ziren, gutxiengo albaniarrak eskubide nazionalak onartzea aldarrikatu baitzuen. Tentsioa 2001ean lehertu zen; NLA Nazioa Askatzeko Armada matxinatu, eta hamar hilabeteko gatazkan 250 lagun inguru hil zituzten. Akordio batekin bukatu zen gatazka, baina tarteka liskar gogorrak izan dira: iaz, errate baterako, zortzi polizia eta hamalau gerrillari albaniar hil ziren borroka batean.Nazioartean, EBra eta NATOra hurbiltzeko ahalegina egin du Mazedoniak, baina beti traba berarekin egin du topo: Greziarekin. Greziak Mazedonia izeneko eskualdea du iparraldean, eta Jugoslavia ohiko errepublikari betoa paratzen dio izen berbera erabil ez dezan, Atenas beldur baita lurraldetasun gatazka bat sortuko ote dion. Mazedoniak ekonomia apala du —358 euroko batez bertzeko soldata, Europako txikienetan zortzigarrena—, eta iaztik egoera politiko ezegonkorrean murgilduta dago, Nikola Gruevski lehen ministroaren eta oposizioaren arteko liskarren ondorioz.
BOSNIA ETA HERZEGOVINA
Gerrak erabat suntsituta
Esloveniak eta Kroaziak independentziara egin ahala, tentsioa handitu zen Bosnian, osaera etnikoa are konplexuagoa baitzuen: %43 bosniakak ziren —musulman jatorridun eslaviarrak—, %31 serbiarrak eta %17 kroaziarrak. Gobernuak independentziarako erreferenduma egin zuen 1992ko martxoan, eta %64ko parte hartzearekin, %99k egin zuten alde—SDS Alderdi Demokratiko Serbiarrak boikoterako deia egin zuen—. Apirilean independentzia aldarrikatu zuen Bosniak, etaEEEk onartu egin zuen. Serbiarren miliziek setioa ezarri zioten Sarajevori, eta gerra hasi zen.Jugoslaviako gerra handiena eta bortitzena izan zen. Serbiarrek bosniaken aurka egindako gehiegikerien ondorioz Mendebaldeko iritzi publikoak gatazkaren inguruan zuen ikuspuntua aldatzen hasi zen, eta, horren eraginez, Mendebaldeak urrats bat gehiago egin zuen: militarki esku hartu, NATOren bidez. Bosniako serbiarren indarrei gibelera eginarazi zien NATOk, eta, urte bukaeran, hiru errepublika nagusietako presidenteak Daytonen (AEB) jarrarazi zituzten potentziek, statu quo berria ezartzeko.
Ordutik, Bosnia eta Herzegovina bi lurralde autonomotan banatuta dago, eta horien osaera etnikoa gerrako garbiketen ondorio da, hein handi batean. Alde batetik, bosniakek eta kroaziarrek federazio bat osatzen dute, lurraldearen %51 eta biztanleen %60 ingururekin; bertzetik, Serbiar Errepublika dago, lurraldearen %49 eta biztanleen %40rekin. Praktikan, Bosnia zatitutako herrialde bat da, eta zatiketa horrek eragina du politikan ere: bosniakek eta kroaziarrek EBn sartu nahi dute, baina serbiarrak mesfidati dira, eta sarri independentziarako erreferendum bat egiteko asmoa agertu izan dute. Bosniak otsailean egin zuen EBko kide izateko eskaera ofiziala. Arazo ekonomiko larriak dituen herrialdea da —Europako langabezia tasa handiena du, %42koa—.
MONTENEGRO
Independentzia baketsua
Montenegro Serbiarekin bat eginda borrokatu zen 1990eko gerretan, batasunaren alde. 2002ko martxoan batasunak Jugoslavia izena utzi, eta Serbiako eta Montenegroko Estatu Batasuna izena hartu zuen. Montenegroren independentzian pertsonaia batek izan du garrantzi erabakigarria: Milo Djukanovic gaur egungo lehen ministroak.1991tik hamasei urtean izan da lehen ministro, eta bertze lautan presidente. 1996an Slobodan Milosevic Serbiako presidentearekin zuen aliantza hautsi, eta Montenegron kapitalismoranzko erreformak bizkortzea sustatu zuen. 2006an deitu zuen independentziarako erreferendumera. EBk estatu berria onartzeko gutxienez %55eko langa ezarri zien baietzaren aldekoei, eta %86ko parte hartzearekin, %55,5ek babestu zuten independentzia. Serbiak ez zion trabarik paratu.
700.000 biztanle baino gutxiago dituen etnia aniztun herrialdea da Montenegro. Djukanovicek jarraitzen du lider sendoa izaten, eta Mendebaldean integratzeko bidean paratua du herrialdea: NATOk aliantza militarrean sartzea eskaini zion iazko abenduan, eta EBko kide izateko zerrendan dago. 2013an, Europako Parlamentuak Montenegrori eskatu zion «gehiago» egiteko «prentsa askatasunaren eta emakumeen eskubideen defentsan», eta «krimen antolatuaren eta ustelkeriaren aurka».
