«Hutsaltasun intelektuala da komunikazio bide izan nahi izatea eta tresna politiko gisa ardurarik ez sentitzea»

Kantagintza utzi zuenetik, bere Tarragonako mahastiei eta Senegalen daukan fundazioari emana bizi izan da Lluis Llach (Girona, 1948), hedabideetatik urrun. Orain ere han beharko zukeen: «Idazteko asmoa neukan, hura funtzionarazi. Baina honek hankaz gora jarri dit guztia, eta ikusten duzu, orain puta publiko bat naiz».

Hau irailaren 27ko hauteskundeak dira: Gironako zerrendaburua da Junts Pel Si hautagaitza subiranista bateratuan, eta, hasieran behintzat, parlamentari izatea egokituko zaio. Plaza zailenetan abestu duenarentzat ere, eremu berria da: «Ezohiko garaiak bizi ditugu, eta orain da jokatzeko unea».

Herri kulturako beste hainbat erreferente ere badaude Junts Pel Si zerrendan, baina postu sinbolikoagoetan, amaieran adibidez. Zuk, aldiz, zerrendaburu joatea erabaki duzu. Nolatan?

Tira, nik neurez amaieran nahiago nukeen, baina estutu ninduten, eta gutxi pentsatu nuen [barrez]. Egia da badiodala erreparoa eta izua halako gauzetan parte hartzeari, baina sarri esaten da garai paregabean dagoela Katalunia; eta zinez uste dut aukera berezia daukagula orain herriak burujabetzarako bere desira adieraz dezan. Beraz, hementxe nago, aldez aurretik nire gabezien berri emanda, eta abisatuta independente bat naizela; diziplinak, nire kasuan, konbentzimenduaren ondorioz etorri behar duela, sekula ez inposizioaren ondorioz. Hori onartuta, lehen postura katapultatu ninduten, eta geroztik ez naiz gelditu. Baina pozik nago.

Ezkerraren erreferentea izan zara beti, baita Kataluniatik kanpo ere. Asko harritu egingo ziren zu Junts Pel Sin ikustean, nagusiki eskuineko alderdi batek eta alderdi sozialdemokrata batek osatutako zerrendan; eta hori, kontuan izanda ezker independentista bere aldetik aurkeztuko dela. Zergatik ez zara CUPekin aurkeztu?

Nik beti esan izan diet Junts Pel Sikoei oin bat hemen daukadala eta beste bat CUPen. Baina prozesu honetan aztertu beharra neukan non nintzen baliagarriago, eta, egiazki, uste dut zerrenda nagusian joan behar dudala. Dena den, hautagaitza honetan ere denetik dago, eta transbertsalitate hori beharrezkoa da herrialde bat ordezkatu nahi badugu. Ezinezkoa da herrialde bat egitea haren sektore batzuk baztertuta. Ezin dugu esan: «Ezkerreko jendearekin bakarrik egingo dugu». Ez horixe: herrialde bat askoz konplexuagoa da sektore ideologiko bakar bat baino. Horregatik da Junts Pel Si praktika ona.

Alderdietatik kanpoko erreferenteok izango zarete, ziurrenik, kohesio lan hori egiten duzuenak.

Kataluniako errealitateari buruzko ikuspegi distortsionatu bat hedatu da; Euskal Herrian ez dakit, baina Madrilen bai. Prozesu hau lau erok hasi zutela uste dute. Mas jartzen dute, interesatzen zaielako hura etsai nagusitzat izatea, eta esaten dute erokeria horren atzetik doala herri ergela, artaldearen moduan. Baina arlo pertsonalean bizi izan duguna justu aurkakoa da: estatua da esan izan diguna «Autonomia estatutua? Ezta pentsatu ere. Itun fiskala? Ez horixe. Zuek, nazio? Hau barregura». Orain, Wertek dio eskolak «espainolizatu» nahi dizkigula. Nola deitu behar zaio horri, terrorismo kulturala ez bada?

2010eko manifestazio handiaren aurretik, Montillak ere ohartarazi zuen Madrilen «katalanen atsekabeaz», eta oso solemneki gainera. Orduan hasi zen gauza oso bitxi bat, eta jarraitu zuen 2012an, 2013an, 2014an... Europan ez da sekula halako manifestaziorik egon; AEBetan, Martin Luther Kingen «I have a dream» hark 250.000-500.000 lagun batu omen zituen; eta hemen, iazko Diadan, 1,8 milioi ziren. Jende horrek aurrean hartzen du klase politikoa! Batzuk, benetan sinesten dutelako; eta besteak, igotzen ez badira atzean geratzen direlako. Begira PSCri: pena ematen dit, lagun asko ditudalako bertan, baina ezerezean geratu da prozesutik kanpo ibiltzeagatik. Garai batean herrialdeko alderdi transbertsalena zen, eta orain haren funtzio bakarra PSOE Katalunian ordezkatzea da.

Politikariak ibili dira sukalde lanetan, baina ikusi behar dena da honen guztiaren emaitza herri mobilizazio erraldoi bat dela. Ez dakigu zenbat garen, eta horregatik zenbatu nahi dugu geure burua, eta Espainiako Estatuak izua dio horri. Ez zenbakiei: paniko demokratikoa dauka. Horregatik gaude hemen, eta nik babesten dut prozesua badakidalako ez duela pertsona edo alderdi bakar batek agintzen, gizarteak baizik. Eta gizarte horri ahotsa emateko nago.

Kultur munduan eztabaida eragiten duen auzia izan ohi da artearen eta politikaren arteko harremana. Artistak aski inplikatzen direla uste duzu?

Gai horrekin oso fatxa naiz ni. Neure buruari zalantzan jartzen uzten ez diodan baieztapen bat egiten dut, nahiz eta badakidan bizitzan beti jarri behar direla zalantzan printzipioak: komunikazio bide izan nahi izatea —artistikoa edo ez— eta tresna politiko gisa ardurarik ez sentitzea, hasteko, hutsaltasun intelektuala da; eta, horren ostean, iruzurra. Nahi dituzun maitasun kantu guztiak idatz ditzakezu; izugarria da zenbat balio etiko-politiko dauden haietan. Emakumea plazer objektu gisa tratatzen duten abesti horiek guztiak L'estaca baino politikoagoak dira, jendearen pentsaeran eta balioetan barruratzen direlako. Eta beste hamaika adibide aipa nitzake: garaipenarekiko suhartasun kultural hori, norabait heltzeko eman behar duzun ukondo kolpea...

Hori guztia aztertuta dago, eta erabiltzen da. Lehen, diskoetxe handiek botere handia zutenean, zentsura egiten zuten. Izan ere, nor iristen da 14-15 urteko jendearengana, eta nork jartzen dizkie balio jakin batzuk buruan, azkenean sinets dezaten sistemaren arabera sinetsi behar dutena? Ez da izango telebistako konferentzia batean hizketan ari den soziologoa; ez. Musikatxoa egiten dugunok izango gara. Bitarteko artistiko, kultural edo komunikatiboa izan nahi izatea eta purua zarela pentsatzea egundoko lohikeria intelektuala da. Izorratzen badizu ere, konprometituta zaude derrigorrean. Bestela, arren [bidetik kentzeko keinua egiten du eskuarekin], ez ezazu lanik egin. Badago saiatzen den jendea, absentismoa jarrera ideologiko bat ez balitz bezala. Baina ez dago irtenbiderik: izate politikoak gara. Gizakia izatez da hala, baina gainera komunikaziorako bide bat baldin bada, haren eduki politikoa ukatzea... Hutsaltasuna, antzerki testu batean edo abesti batean, ez al da politikoa? Mesedez. Hutsaltasuna alienaziorako arma masibo bat da.

Dena den, beldurra eman behar du pentsatzeak indar politiko handiagoek —alderdiek, esaterako— zure lana erabil dezaketela. Podemosek, esaterako, baliatu izan du L'estaca bere ekitaldietan.

Ez nau mintzen; Podemos ez da nire etsaia. Bera Espainian egiten ari da gu, nolabait, Katalunian egiten ari garena. Erreparo guztiekin, baina «Estatu honek ez du funtzionatzen» esateko modu bat da Podemos; eta egia da. Gertatzen dena da Katalunian badaukagula bestelako kohesio sozial bat, eta horrek modua ematen digula beste bide azkarrago, errazago eta eraginkorrago bat hartzeko: burujabetza nazionala lortzea. Ez baitugu uste Espainiako Estatua bere burua birziklatzeko eta eguneratzeko gai izango denik; bera ederki dago bere XIX. mendean ostatu hartuta, eta bere buruarekin gustura asko, gainera. Eta Podemos hortik dabil, nekez espazio bat irabazi nahian; ea lortzen duen. Nik adiskidetzat dauzkat, nahiz eta Katalunian bide bitxi samarra hartu duten: kanpaina honetan, guk proposatzen duguna egitea proposatu dute, baina Estatuaren baimenarekin. Eta Via Crucis ugari daude, baina haiena oso luzea da.

Jende askorengana heltzeko tresna zara. Nolako esperientziak izan dituzu prozesua Kataluniatik kanpo edo subiranismoarekin harremanik ez duen jendeari azaltzen saiatu izan zarenean?

Oso zaila da, Espainiako Estatuan isiltasun zaratatsu bat datorrelako eragile intelektual izan beharko luketenen aldetik. Non daude pentsalariak? Baten bat badago, baina ezkerreko jendea? Nola izan zaitezke ezkertiarra eta autodeterminazioaren aurka egon? Abeslarien, idazleen, bere burua aurrerakoitzat duen jende horren isiltasuna oso ozen entzuten da. Iruzur intelektuala egiten dute esaten dutenean hau guztia gizon baten erokeria dela. Mesedez: bozkatzea debekatu digute eta! Botoa emateko eskubidea guk aldarrikatzen dugu, ez Masek. Eta hark baietz dio, besteak beste, ez dituelako hauteskundeak galdu nahi.

Nondik dator isiltasun hori?

Izutik, pentsatzen dut. Zu kazetaria zara, eta egunkari handiek diotenaren aurkako iritzia ematen baduzu, non egingo duzu lan? Berdin abeslariekin. Zuei egunkaria ez ixteko abestera joaten nintzenean, pertsona bakarra topatzen nuen bazter guztietan: Enrique Morente. Zein arrisku hartzen genuen? Gainerako guztiek gaizki begiratzea. Baina zein da kulturarekin, adimenarekin eta komunikazioarekin lan egin nahi duen norbaiten funtzioa? Zalantzan jartzea, berriz zalantzan jartzea; bere burua, sistema, bizi den gizartea; etenik gabe. Bestela, zer? Etikarik gabeko estetika hutsa? Isiltasun hori eritasun baten termometroa da, Espainiako intelektualen kuestionamendurako exijentzia maila adierazten du. Espainiako demokraziak ikusi duen lurralde arazo larriena auzitan jartzen duten hauteskundeetara helduko gara, eta ez da eztabaidarik egon irainez besterik. Hango intelektualetako zenbatek erantzun diote Felipe Gonzalezen gutunari? Ezta batek ere. Jarduera intelektualaren kalitateak frogatzen du herrialde baten kalitatea bera, eta herrialde hau gaixorik dago.

Ez dizu pentsarazten, Espainia urduri jarrita, zerbait ongi egiten ari zareten seinale dela?

Abeslaria nintzenean eta kantatzea debekatzen zigutenean, nik beti esaten nion managerrari: «Bikain ipini digute oraintxe». Dena den, kontuz ibili behar da; izan ere, honen guztiaren atzean badago oso gaizki pasatu duen gizarte bat. Katalunia oparoa dela esan ohi den arren, langabezia izugarria dago. Eta energia pobreziaren aurkako lege bat egiten saiatu izan garenean, Konstituzio Auzitegira eraman digute; berdin bankuei zerga berezi bat ipini nahi izan genienean gizarte auzietarako baliabide gehiago izateko. Suntsipen arma gisa darabilte Konstituzio Auzitegia: helegite bat baino ez dute ipini behar, eta edozein arau gelditzen da bertan behera. Gero, arrazoia ematen dizute, baina ordurako ezin izan duzu ezer konpondu; eta horren guztiaren atzean sufrimendua dago. Horregatik nahi dugu askok burujabetza nazionala, gero burujabetza soziala egiteko. Bestela, zertarako estatu bat? Aurrekoaren defektu berberak errepikatzeko? Ez. Espainiako Estatua ez da eredu ona, eta ez dugu halako beste bat egin nahi. Estatuak justifikazio bakarra du: herritarrari zerbitzua ematea. Bestela, botere gehiegikeria da, beti.