Emily Lau Wai-hing (1952), Alderdi Demokratikoko lider beteranoa eta kazetari ohia, Hong Kongeko altzairuzko damatzat hartua izan da. 1991ko hauteskundeetan, zuzeneko sufragioz aukeratutako lehen emakumezko diputatua izan zen, eta demokraziaren aldekoa. Far Eastern Economic Review aldizkarian, auzitan jarri zituen Erresuma Batuaren eta Txinaren arteko negoziazioak, eta «bost milioi lagunetik gora diktadura komunista baten esku uztea» leporatu zion Margaret Thatcherri. Segurtasun nazionaleko bi legeak gorabehera, Pekinek ez du lortu Emily Lauren ahotsa isiltzerik.
Hong Kongeko administrazio eskualde bereziaren 27. urteurrenean, uztailean, inork ez zuen aipatu ere egin segurtasun nazionaleko lehen legea. Nola deskribatuko zenuke Hong Kongeko gaur egungo egoera politikoa?
Oso tristea da. Nire lagun eta alderdikide asko espetxean daude; haietako batzuek hiru edo lau urte daramatzate barruan. Batzuk hiru urte egon dira preso, nahiz eta ez dituzten erruduntzat jo. Haien familiak eta lagunak oso atsekabetuta daude. Gainera, gizarte zibila jota dago; izan ere, komunikabide ugari eta zenbait kazetari atzerrira joan dira, beste batzuk espetxean daude, eta beste asko ez dira informatzera ausartzen, atxilotuak izateko beldurrez. Min ematen dit ikusteak Hong Kong jada ez dela garai batean bezain askea eta segurua. Lehen, jendeak erabateko askatasuna zuen: elkartzeko askatasuna, manifestatzeko askatasuna, prentsa askatasuna… Badirudi orain askatasun horietako asko desagertu egin direla.
Joan den martxoan, segurtasun nazionalerako beste lege bat sartu zuten indarrean. Aldaketarik nabaritu duzu ordutik?
Aldarrikapen asko Oinarrizko Legean jasota zeuden, gure konstituzio txikian, eta lehenago promulgatu behar genuen, baina urte askoan ez genuen halakorik egin, jendea beldur zelako. Ez zait gaizki iruditzen konstituzioan jasotakoa indarrean jartzen saiatzea, baina horretarako jendeari galdetu behar zaio, eta ados jarri; baina oso azkar egin zuten dena… Legea tramitatzen ari zirela, gogoan dut BBCk prozesu hari buruzko erreportaje bat egin zuela eta elkarrizketatu egin nindutela; kalera ere joan ziren jendea elkarrizketatzera, baina inork ez zuen hitzik egin nahi. Hong Kong ez zen horrelakoa; lehen, jendeak gauza asko zuen esateko, baina orain ez: funtsean, hitz egiteko beldur dira. Eta hori autozentsura da: nork bere burua zentsuratzen du, arazorik ez izateko. Ikaragarria da.
Zure ustez, noiz hautsi zuen Pekinek herrialde bat, bi sistema printzipioa?
Tira… Ni zurekin hizketan ari naiz orain. Egia balitz jende guztia hitz egiteko beldur dela, ez nukeen zurekin hitz egingo. Ez dut uste Txina kontinentalean horrelako elkarrizketarik egin daitekeenik, ezinezkoa da. Beraz, hemen oraindik badugu aukera han egin ezin diren gauza batzuk egiteko. Dena dela, aldea gero eta txikiagoa da. Batzuen ustez, 2019. urtea izan zen mugarria. Urte hartan, kaosa eta indarkeria izan zen nagusi, jendea kalera atera baitzen estradizio legearen aurka protesta egitera. Lege haren bidez, agintariek Txina kontinentalera bidal zezaketen jendea, han epaitzeko, eta beldurrak airean zeuden guztiak.
Ez naiz inoiz jarrera horren aldekoa izan. Herritar batzuk, Pekinen aldekoak barne, oso izututa zeuden, eta hemengo gobernuak ezin izan zuen ezer egin. Batzuk Pekinera joan ziren, eta zerbait egin zezatela eskatu; pentsa, armada bidaltzeko ere eskatu zieten, baina ez zuten bidali. Horren ordez, Segurtasun Nazionaleko Legea inposatu ziguten, eta huraxe izan zen mugarria.
Aterkien Iraultzan hasi al zen guztia?
Mugimendu hartan, aste luzez hartu genituen kaleak, eta gazte asko atera zen kalera, baina, azkenean, ez genuen ezer lortu. Susmoa dut jende askok ez zekiela askorik Txinaren historiari eta Alderdi Komunistari buruz, batez ere gazteek; oso baikorrak eta proaktiboak izan ziren, eta hori ondo dago, baina ez zuten gure iraganaren berri.
Urte askoan, bai 1997 aurretik eta bai ondoren, askatasuna, giza eskubideak, segurtasun pertsonala eta zuzenbide estatua izan zituzten Hong Kongekoek. Gauza horiek guztiak gozatu eta baloratu genituen. Aldizkako hauteskundeak dituzten herrialde askok baino askatasun handiagoa genuen. Baina hori guztia ez zitzaigun berez etorri: gure alderdiaren eta milioika herritarren ahaleginei esker lortu genuen. Ez genuen demokrazia eskuratu, baina gauza horiek guztiak lortu genituen; alegia, demokraziaren ezaugarriak lortu genituen.
Guk bagenekien zein ziren mugak, baina gazteek ez: uste zuten irabazteko aukera zutela. Eta gauzak oso gaizki irten zirenean, jakina, batzuk atxilotu egin zituzten, eta beste batzuek atzerrira egin zuten ihes; eta, gero, guri bota ziguten errua. Ni oraindik hemen nago, Segurtasun Nazionaleko Poliziak noiz atxilotuko zain. Badakit zer den posible eta zer ez. Litekeena da haiek nirekin ados ez egotea, eta ez zait gaizki iruditzen, baina ez ligukete errua guri egotzi behar, eta arazoa guk eragin genuela leporatu. Haiek oso gazteak ziren; uste dut ez zutela historiaz askorik irakurri, eta pentsatu zuten zerua zela muga bakarra.
«Urte askoan, bai 1997 aurretik eta bai ondoren, askatasuna, giza eskubideak, segurtasun pertsonala eta zuzenbide estatua izan zituzten Hong Kongekoek»
Baina gauzak aldatzea nahi zenuelako sartu zinen politikan…
Bai, kazetaria nintzen, eta 1991n egin ziren lehen aldiz barrutikako hauteskundeak; beraz, kazetaritza uztea eta politikan sartzea erabaki nuen. Zuzeneko hauteskundeetara aurkeztu nintzen, baina legegintzaldiko kide gehienak ez zituen jendeak hautatu. Beraz, hasiera-hasieratik, bagenekien mugak zeudela. Gure helburua sufragio unibertsalaren alde lan egitea zen. Urrun ikusi arren, Oinarrizko Legean jasota zegoen, eta horrek esan nahi zuen bagenuela lortzeko aukera. Hortaz, helburu horren alde borrokatu ginen, baina baita askatasunaren, segurtasunaren eta zuzenbide estatuaren alde ere.
Baduzu legegilea zinen garaiko oroitzapen bereziren bat?
1994aren hasieran, Chris Patten Hong Kongeko azken gobernadore britainiarra agintean zegoenean, aukera izan nuen lege proiektu bat aurkezteko. Sufragio unibertsalaren aldeko lege proiektu bat zen. Batzordean aurkezteko aukera eman zidaten, eta aurkeztu nuen, baina atzera bota zuten, boto batengatik. Banekien ez zutela onartuko, baina, hala ere, lur jota geratu nintzen. Saiatu egin ginen behintzat, eta horixe izan zen sufragio unibertsala lortzetik hurbilen egon garen garaia. Pattenek ere ez zuen babestu nire proiektua, hark bere lege proiektua baitzuen, eta ez zuen sufragio unibertsal osorik nahi. Aurkezpenaren aurretik, deitu egin zidan: «Emily, egingo al dugu tratu bat?». «Zer tratu?», galdetu nion. «Babestuko zenuke nire lege proiektua?», galdetu zidan. «Bai, baina zeren truke?», esan nion. Baina hutsaren truke zen. Beraz, «ezta pentsatu ere!», erantzun nion. Dena dela, azkenean, haren lege proiektuak irabazi zuen, boto baten aldearekin. «Orain badakizu zer den boto batengatik galtzea», esan zidan.
Damurik baduzu zure ibilbide politikoan, edo zerbait beste era batera egingo zenuke orain?
Ez, egia esan ez: ahalik ondoena egin nuela uste dut. Noski, eztabaidak izan genituen gobernu zentralarekin sufragio unibertsalari buruz eta erreforma politikoari buruz, Txinako presidente Hu Jintaok [2003-2013] hala eskatuta. Hain zuzen ere, gure alderdiarekin harremanetan jartzeko esan zien Hong Kongeko zenbaiti: presidenteari gutun bat bidaltzeko eskatu ziguten, erreforma politiko bati buruz zer iritzi genuen jakin nahi zuela eta; eta halaxe egin genuen. Garai hartan, Txinako funtzionarioekin bildu ginen hemen, eta eztabaidan aritu ginen. Azkenean, erreforma politikoen sorta bat aurkeztu zuten, baina asmo apalekoa iruditu zitzaigunez, ez genuen onartu nahi izan. Geroago, zuzenketak egin genizkion, eta onartu egin zuten. Hori aurrerapausoa izan zen.
Nolanahi ere, askok ez ziguten inoiz barkatu Gobernu Zentralaren Bitarteko Bulegora sartu izana, Mendebaldeko Distrituan dagoen eraikin horretara. Oso haserre zeuden bulegoan sartu ginelako, baina, egiaz, ez ginen bakarrak izan: beste zenbait taldek ere hartu zuten parte negoziazioetan, baina, jakina, Alderdi Demokratikoa zenez helburu nagusia, gutaz soilik gogoratzen dira, besteak ez dituzte gogoan. Negoziazioen alde egon izan naiz beti, eta badakit politikan oso garrantzitsua dela ados jartzea: beti ezin duzu dena zure alde izan. Beraz, ez dut inoiz esango hanka sartu nuela, eta ez dut inoiz esango: «Ez dut inoiz negoziatuko, ez dut inoiz hitz egingo». Azken finean, horixe da demokrazia: eztabaidatzea, negoziatzea, konpromisoak hartzea eta beste eragileekin bat etortzea.
Zer iruditzen zaizu orain Hong Kongeko Gobernua, eta Pekingo gobernuarekin duen harremana?
Orain Pekingo gobernuak hartzen ditu erabaki gehienak: ez dio axola hemen nork agintzen duen, hemengo gobernuak Pekinek dioena bete beharko baitu. Ez dakit frustratuta dauden edo ez, ez baitut haiekin hitz egin, baina frustratuta daudela esango nuke: Pekingo gobernuaren aginduak betetzen direla ziurtatu nahi dute, ez besterik. Orain, egoera baretu egin da, eta ez dut uste segurtasun nazionala arrisku larrian dagoenik. Horregatik, gobernu zentralak doitu egin beharko luke Hong Kongekin duen politika: ez dadila hain gogorra izan eta ez dezala hain kontrol zorrotza ezarri. Jendeari arnasa libreago hartzen utzi beharko liokete, manifestazioak egiten, kalera irteten, eta 2019a baino lehen egiten genituen zenbait gauza egiten. Horrela, lehengo Hong Kong berreskuratuko genuke: askea, segurua eta zoriontsua.
Baduzu hala egingo duten esperantzarik?
Ez dakit. Jakina, askok diote ez dutela halako ezer onartuko, baina nik neureari eutsi behar diot, ez dakit besteek zer iritzi duten. Uste dut Hong Kongeko asko bat datozela nirekin, baina ez dira esatera ausartzen; izan ere, susmoa dute, zerbait esanez gero, arazoak izango dituztela, negozioak baldin badituzte bereziki. Nire iritziz, esan dudana esatea ez da Segurtasun Nazionaleko Legea haustea. Hauxe besterik ez dut eskatu: ‘herrialde bat, bi sistema’ printzipioaren barruan dauden gauza guztiak egin ditzatela, eta lehen egin genitzakeen gauzak egiten utz diezagutela.
Eta zer iritzi duzu azken urteetan nazioarteko komunitateak Hong Kongen izan duen garrantziaz?
Gobernua anbibalente samarra da gai horretan: alde batetik, beti hitz egiten dute atzerriko interferentziaz, eta ez dute nahi Hong Kongekoak atzerriko indarrekin elkartzerik; beste aldetik, ordea, atzerritarrak etor daitezen nahi dute, negozioak egitera, turismoa egitera edo ikastera. Alegia, nahi dute atzerritarrekin negozioak egitea, baina ez dute nahi haiek politikan eragiterik. Beste behin, uste dut gobernuak ez lukeela hain politika zorrotzik ezarri behar, bestela Hong Kongekoak beldurtu egiten baitira atzerritarrekin harremana izatean. Jendea izututa badago, atzerritar asko eta asko ez dira etorriko. Zertara etorriko dira hona, jendea, beldurraren beldurrez, ez bada ausartzen atzerritarrekin hitz egitera?
Ni, berriz, enbaxadetako ospakizunetara joaten naiz enbaxada bakoitzaren jaiegun nazionalean, eta argazkiak ateratzen ditut kontsulekin. Jende askok ez du halakorik egiten, eta errespetatzen dut haien erabakia, baina ni joan egiten naiz. Horrek ez du esan nahi inoiz ez dudala arazorik izango; sekula inork ez dit esan: «Emily, egin nahi duzuna: ez duzu arazorik izango». Baina, nire ustez, egokia zer iruditzen zaigun, horixe egin behar dugu oraindik, eta nork bere gain hartu ondorioak.
«Azken finean, horixe da demokrazia: eztabaidatzea, negoziatzea, konpromisoak hartzea eta beste eragileekin bat etortzea»
Zure ustez, badago aukerarik lehen zenuten askatasuna —erdizka bederen— berriz ezartzeko?
Ez dut esango zalantzarik gabe lortuko dugunik, ez; baina ahalegina egingo dugu, behintzat. Geure buruari eta hurrengo belaunaldiei zor diegu gure esku dagoen guztia egitea. Egiten ari garena Konstituzioaren barruan dago, ez dugu legerik hautsi. Horregatik, saiatu egingo gara, zaila izan arren. Ni oraindik hemen nago, ez dut ihes egin Hong Kongetik, eta oraindik atzerritarrekin hitz egiten dut; beraz, gure esku dagoen guztia egingo dugu.
Baina 2047tik aurrera Txinaren parte izango zarete.
Dagoeneko bagara Txinaren parte.
Bai, jakina, baina eskualde autonomoa zarete. Zer iritzi duzu 2047ra arteko trantsizioari buruz?
Ni ez naiz hemen egongo 2047an, urrunegi dago. Goazen pixkanaka, hitz egin dezagun datozen lauzpabost urteez, baina ez 2047az.
