«Frantziako Estatuak ez du inoiz jakin nola deskolonizatu»

Mickael Forrest (Lifou, Kaledonia Berria, 1979) «nekatuta» dago, astebete baitarama munduaren itzulia egiten Kaledonia Berriaren egoeraren berri emateko. Ozeaniako uharteditik New Yorkera (AEB) joan da lehenik, NBE Nazio Batuen Erakundera, eta handik Frantziara bidaiatu du; gero, Euskal Herrira bisita egin du.

Forrest politikari okupatua ere bada, eta horren erakusle da denbora tarte mugatua eman behar izan duela hitzordurako; baita elkarrizketa ia guztia sakelako telefonoari begira pasatu izana ere, nahiz eta horrek ez duen aldaketarik eragin haren arretarako gaitasunean. Bi gauza batera egiteko gai da, frogatu duenez.

Euskal Herria birako etapa bat izan da, elkartasuna helarazi dieten indarrekin elkartzen aritu baita; besteak beste, EH Bildurekin. Forrestek lasaitasuna helarazten du Kaledonia Berriaren egoeraz mintzatzean, eta zalantzarik eta pausarik egin gabe mintzatzen da independentisten estrategiaz, helburuez eta etorriko denaz.

Iragan igandeko galdeketa, Frantziako Estatuaren jarrera, ekonomia, geopolitika... BERRIArekin hainbat auziz hitz egiteko tartea izan du Kaledonia Berriko mugimendu independentistako politikari garrantzitsuenetako batek. Izan ere, Forrest FLNKS Askatasun Nazionalerako Fronte Sozialista Kanaka aliantza independentistaren zuzendaritzako kide eta nazioarteko harremanen arduraduna da; baita UC Kaledoniar Batasuna alderdiko bigarren presidenteordea ere. Gainera, Kaledonia Berriko Gobernuan kulturaren sektoreaz eta gazteriaz arduratzen da, eta turismoa nazioartean sustatzeaz, besteak beste.

Zergatik ez duzue hirugarren erreferendumean parte hartu?

Osasun egoeragatik. Konfinamendu egokituan gaude abenduaren 19ra [bihar] arte: murrizketak ditugu zirkulazioan, etxeratze agindua eta 30 lagun baino gehiago elkartzeko debekua.

Horrez gain, dolu kanakaren auzia ere badago. 278 hildako baino gehiago izan ditugu, eta gure familiek ezin izan dute dolua egin praktika kultural kanakak eskatzen duen modura; herrietan, hirietan eta haranetan gertatu da.

Hortaz, elementu multzo batek behartu gaitu Frantziako Estatuari galdeketa atzeratzeko proposamena egitera; hori iragan irailaren erdia eta urri erdia bitartean izan zen. Urriaren 12an, estatuak baieztatu egin zuen datari eutsiko ziola, justu erreferenduma baino hilabete lehenago. Orduan erabaki genuen galdeketan ez parte hartzea sustatzea.

Egia da %43ko parte hartzea porrot bat izan dela estatuarentzat eta Frantziaren aldekoentzat. Baina batez ere garaipen politiko bat izan da guretzat, gure lerro politikoa mantentzen badugu. Hau da: ez ditugula emaitzak onartzen, eta salatu egiten dugula hirugarren galdeketa horri eutsi izana.

Doluaren auzia aipatu duzu. Kanak kulturan nolakoa da prozesu hori? Zertan da desberdina Europakoekin konparatuta?

Kanak kulturan prozesu jakin bat egin behar dugu familiaren ikuspuntutik. Amaren parteko osabek garrantzi handia dute horretan, hildakoaren odolaren erantzukizuna dutelako. Amak ekartzen du norbanakoa, eta haren odola haren osaba sabelkideen odola da. Horri begirako lan bat egin behar dugu. Horrez gain, familiekin eta klan aliatuekin prozesu bat ere egin beharra dago.

Batez beste hilabete bat behar dugu dolu prozesu hori egiteko gure praktika kulturalen bitartez; ohidura keinuekin, klan aliatuen babesa helarazteko edo jasotzeko. Lan hori modu naturalean egin behar da, osabei hildakoaren puskak ematen zaizkien arte.

Galdeketara itzulita: arrakastatsutzat jo duzu zuen estrategia.

Bai, noski. %57 dago baiezkoarentzat [abstentzioaren kopurua da]. Baina kontua ez da hori, kontua da [deskolonizazioa gidatzen duen] Noumeako Akordioko gure lankideek ez dutela errespetatu prozesua, ez dutela errespetatu herrialdea ez zegoela galdeketa bat egiteko moduan. Subiranotasun osoa nahi duen herri baten autodeterminazioaz ari gara.

Horregatik izan ginen iragan astean New Yorken [NBEren], deskolonizaziorako komite berezian, egoera kolonial hori salatzeko eta argitzeko han ditugun babesek nola jarrai dezaketen gu laguntzen. Batez ere, tutoretza potentziaren [Frantziaren] eskubideez eta betebeharrez deskolonizazioaren auzian.

Kaledonia Berria deskolonizatu behar diren herrialdeen NBEren zerrendan dago. Trantsizio eperako bide orriak dio Frantziak zerrenda horretatik ateratzeko eskaria egin dezakeela. Halakorik egingo duela uste duzu?

Ez. Gainera, iragan abenduaren 9an NBEren Batzar Orokorrak onarturiko ebazpenak indarra eman dio gure estrategiari, bozketarekin zerikusia duen herriak ez baitu astirik izan abenduaren 12ko ekintza prestatzeko. Gure NBEko aliatuak ohartu daitezke FLNKSk zuela metodo ona, herri osoa egon behar zelako prestatuta bozketarako.

Eta orain, zer?

Berehalako auzi prozedurak eskatu ditugu jada Frantziako Estatu Kontseiluan; horrek bide eman zigun [independentziaren aurkakoen kanpainako] bideoklip arrazistak erretiratzeko. Hortaz, lan horretan jarraituko dugu hainbat mailatan.

Maila nazionalean eta eskualde Pazifikoan ere lanean jarraituko dugu, herrialde eta gobernuz kanpoko erakunde askoren babesa izan baitugu. Adibidez, Melanesiako Ezten Taldearekin [Papua Ginea Berriak, Fijik, Vanuatuk, Salomon Uharteek eta FLNKSk osatzen dute] eta Pazifikoko Sindikatuen Elkartearekin eta Pazifikoko Gazteen Kontseiluarekin; horiek gure aldeko jarrera ofiziala hartu dute.

Nazioartean ere bai, EH Bilduko legebiltzarkideek egin duten modura; oroitarazten dut [Emmanuel] Macron [Frantziako] presidenteari gutun bat bidali diotela, eta esan dizkizudan elementuak aipatzen dituzte horretan: herrialdeko osasun egoera eta egoera soziala ez zirela egokiak.

Frantziako Gobernuarekin zenituzten elkarrizketak hautsitzat jo dituzue, eta presidentetzarako bozak egin arte ez zarete mahai berean berriz elkartuko; hau da, gutxienez datorren apirilera arte. Hirugarren erreferenduma berriz egiteko eskatuko duzue negoziazio horietan?

Orain astia dugu auziaz gogoetatzeko, eta horretaz gure militanteekin eztabaidatzeko. Horrekin batera, hipotesi guztiak lantzeko gure perspektibei begira.

Orduan ez duzue ezer erabaki galdeketaz?

Agian erreferendum bidez egin daiteke, agian negoziazioen bidez egin daiteke. Argi dagoena da ez dugula hirugarren itunik adostuko. [1988ko] Matignongo Akordioa egon da; geroago, [1998ko] Noumeakoa, baina hirugarrenik ez. Gure borrokaren historia delako, eta mundializazioaren garaian erantzukizun geopolitikoak hartu behar ditugulako.

Frantziak arazo asko ditu etxean: migratzaileak, terroristak, brexit-a... Guk beste auzi batzuk ditugu Pazifikoan, eta bi egutegi horiek bat egiten dute Kanakyn herrialde aske eta demokratiko baten etorrerarekin.

Zein da Noumeako Akordioaren egoera?

Ez da amaitu, itunaren azken legealdia 2024an bukatzen baita, Kongresurako bozekin. Badugu denbora. Orain, baina, gure kurtsorea subiranotasun osoari buruzko elkarrizketak dira, eta bide hori atzera-bueltarik gabekoa da.

Subiranotasun osoa izan dezakezue independentziarik gabe?

Hitz jokoaren araberakoa da, eta NBEren deskolonizazioaren definizioaren araberakoa. Definizio juridikoa alde batera utzita, guk maila politikoan gai izan behar dugu gure aferak gure kabuz kudeatzeko.

Aldaketarik sumatu duzue Edouard Philipperen gobernuaren [2017-2020] eta Jean Castexenaren jarreren artean?

Bai. Guk eskatu genuen iragan apirilean hirugarren erreferenduma egiteko, eta oinarri genuen Edouard Philippek adierazitakoa: galdeketa hori ezin zela egin aurtengo irailaren eta datorren urtekoaren artean. Hortik aurrera, Castexen gobernuak beste modu batera jokatu du; bere erantzukizuna da gertaturikoa, eta %43ko parte hartzeak indarra eman dio gure ikuspuntuari.

Frantziako Estatuari neutrala izatea dagokio prozesuan. Bete al du funtzio hori?

Neutraltasunik ikusi duzu zuk?

Ez dagokit erantzutea.

Frantziako Estatua potentzia kolonial bat da, eta ez du inoiz jakin nola deskolonizatu. Itsasoz Haraindiko ministro ohi batek horixe esan zuen 2013an, Victorin Lurelek [2012an izan zuen kargu hori]. Gaixotasun frantses bat da. Bere erantzukizuna da. Horregatik gaude hemen: elkartasun harremanak indartzeko guri babesa helarazi diguten herriekin.

Datorren urteko negoziazioetan Kaledonia Berriarentzako proiektu bat aurkeztuko duzue.

Lau hilabete barru presidente eta gobernu berria izango dute Frantzian, eta horrekin hitz egingo dugu, subiranotasun osoa oinarri hartuta. Ez da izango atzera-bueltarik.

Proiektuaz ari zara. 2018an eta 2019an ekarri dugun proiektua 2014tik landu duguna da. 341 tribuen itzulia egin dugu; elizak, sindikatuak, emakumeak eta gazteak kontsultatu ditugu; enpresak ere bai... Sakoneko dinamika bat da.

Parisekin izango dituzuen negoziazioetako helburua da Kaledonia Berria Frantziatik ateratzea?

Azken helburua da gure herriaren historiarekiko zintzoak izatea. 50-60 urte dira gure herri ak bozkatzeko eskubidea duela. Herri gaztea da, demokrazian bizi dena, bere ahultasunekin eta bere abantailekin.

Baina berriz diot: marrazten ari den munduko ordena berriarekiko zintzoak izan behar dugu. Egia da Pazifikoak rol garrantzitsua duela ordena horretan. Pazifikoko uharte gisa, joritasuna eman behar dugu, herritarrak hobeki bizi daitezen. Bere balio kulturalekiko fidel eta elkartasunez.

Frantziako Estatuak diru asko bidaltzen du urtero Kaledonia Berrira. Hori gabe, uhartedia nola bilaka daiteke bideragarria?

Egun, desberdintasun sozial handiak ditugu, eta hori gertatu da garapena prisma kolonialetik egin delako. Adibiderik harrigarriena barne produktu gordina da: Pazifikoko handiena dugu, mila miliar CFP franko baino handiagoa biztanle bakoitzeko. Biderka ezazu 120rekin ikusteko zenbat den eurotan...

Paraleloki, bestelako diskriminazioak ere baditugu: lanpostuak lortzeko eta etxebizitzak eskuratzeko, adibidez; finean, aberastasuna partekatzeko. Milaka familia bizi dira pobrezia mailaren azpitik, eta hori onartezina da guretzat. Horregatik, gehiengo independentista duen gobernuak eta Kongresuko gehiengo ozeaniarrak [independentistek eta Wallis eta Futunako komunitatea ordezkatzen duen Ozeaniako Esnaldia alderdiak osatzen dute] berehalako neurriak onartuko ditugu egiazko oreka bat aurkitzeko eta aberastasuna partekatzeko.

Kaledonia Berriak toki garrantzitsua du geopolitikoki. Etorkizunean, zer pisu izan behar lukete Frantziak eta Txinak?

Frantzia NBEren Segurtasun Kontseiluko kide iraunkorretako bat da. Ikusi dugu Afrikan, Ekialde Hurbilean eta beste hainbat tokitan zer ergelkeria egin dituen... Ez dugu potentzia militar edo ekonomiko bat izateko bokaziorik; sinpleki, subiranotasun osorako gure eskubidea erabili nahi dugu.

Hortik aurrera, herrialdeko aberastasunetan oinarrituko gara, ekonomia berde eta urdinetan, eta, noski, nikelean, gure herrialdea eraikitzen jarraitzeko egiazko ikuspegi batekin. Batez ere, ikuspegi melanesiar batekin.

Noumeako Akordioaz geroztik gehiengo independentista duen lehen gobernuan zaude. Zer moduz doa esperientzia?

Bai, ongi doa. Horretan parte hartzeko aukera dut; erantzukizun handia da, eta herri guztien kontsigna da. Lan egin behar da, zailtasunak dauden arren. Zailtasunik ez bada, horrek esan nahi du lur azpian dagoela.

Frantzian presidentetzarako bozak egingo dituzte lau hilabete barru. Independentistok hautagairen bat babestuko duzue?

Ez.

Ezer espero duzue bozetatik?

Serioski... Frantziaren barne aferak dira. Gu Frantziatik ateratzeko prozesu batean gaude. Gobernua ezkerrekoa, zentrokoa ala eskuinekoa den... hori frantsesen arazoa da.

Gobernu berriaz espero duguna da aurkituko ditugula moduak eta ahotsak herrialdea ateratzeko subiranotasun osorantz. Horregatik izan ginen New Yorken, eta mahai gainean jarri genuen bitartekaritza eskari bat. Frantziak aldatu egin du Noumeako Akordiotik ateratzeko zuen ikuspuntua.

Badakizue noiz jasoko duzuen eskari horren erantzuna?

Uste dut ez direla horren aldekoak, frantsesei ez baitzaie gustatzen beren aferetan sartzea. Baina hori egitera behartuta ikusi dugu geure burua. Juridikoki, [NBEren] komiteak proposaturiko neurri tekniko guztiek eragin diezagukete: kasurako, 2014tik egin dituzten bisita misioak eta behaketa elektoralerakoak.

Bitartekaritza eskaria da modu tekniko bat komitea gehiago inplikatzeko Noumeako Akordiotik ateratzeko fase kritiko honetan.