Aurrerapauso batzuk eman arren, sardiniera galzorian dago oraindik

2019tik, Ogliastra probintziako Orthulle herri menditsuko denda eta tabernen izenak sardinieraren bertako aldaeran daude idatzita. Hala ere, duela hilabete batzuk, lehen aldiz auzitegi batek, Oristanokoak, ordezkaritza bat ireki zuen sardinieraz.

Duela urtebetetik, RAI Italiako irrati publikoak hedatu egin du sardinierazko programazioa, eta egunean ordubete aritzen da sardinieraz RadioTre katean, eta astean ordu erdi eskualdeko telebistan. Gainera, 2019an, ekimen pribatuz baina finantzaketa publikoari esker, EjaTv katea sortu zuten, saioak nagusiki sardinieraz eta neurri batean tokiko beste hizkuntza batzuetan ematen dituena, hala nola tabarchinoz—Genovako dialekto bat, hego-mendebaldeko bi uharte txikitan erabiltzen dena— eta Algheroko katalanez.

Gainera, helduentzako gero eta ikastaro gehiago daude, eta itzultzaile automatiko batzuk sortu dituzte, baita sare sozial zenbaiten sardinierazko bertsioak ere.

Baina, arrakastekin eta aurrerapenekin batera, porrotak eta atzerapenak datoz.

Italiako erakundeek sardinieraren kontrako jarrera dute, eta Eskualde Autonomoak ere, sarritan, ez du asko laguntzen, interes handiagoa baitu egitasmo sinbolikoetan. Horren erakusgarri, ekainean, sardinierak uharteko eskoletan lehendik ere duen presentzia txikiak kolpe latza hartu zuen: Cagliariko gobernuak esleitutako 900.000 euroen erdiak soilik erabiliko dira ikasleen ikastaroetarako, eta gainerako dirua, berriz, beste tailer eta jarduera batzuetarako izango da.

Bien bitartean, Italiako Gobernuak Sardinian dituen tokiko ordezkariek galarazi egin dute kale eta plazen izenak aldatzea, udalerri askok hala eskatu duten arren.

Espazio publikoan, politikan, komunikabideetan, lanean eta hezkuntzan, sardinieraren presentzia oso txikia da oraindik ere; gero eta mugatuago dago familien arteko eta lagunarteko harremanetara, eta, asko jota, egitasmo folklorikoetara.

Teorian, sardiniar hiztunen komunitatea —milioi bat hiztun— Italiako gutxiengo linguistiko aitortuetan sendoena da. Sardiniera, ordea, ez dago bere onenean inondik ere, eta erakundeen babesa ez da nahikoa. 2003an jadanik, Unescok adierazi zuen galzorian zegoela hizkuntza, belaunaldien arteko transmisioa ia erabat etena zela eta.

2007an egindako ikerketa soziolinguistiko baten arabera (Le lingue dei sardi), biztanleen %68k tokiko aldaeretako bat hitz egiten dute, edo gutxienez ulertzen, baina haurren %13k baino ez dute halakorik ama hizkuntza gisa. Gainera, herrietan daukate presentziarik handiena; italiera, aldiz, hiri handietan nagusitzen da, goiko eta erdiko klase sozialetan, emakumeen artean eta goi mailako hezkuntza duten herritarren artean.

Istat Italiako Estatistika Institutuak 2017an egindako ikerketa batek, gainera, atzeranzko joera berretsi zuen: orain, familian ere, biztanleen %15ek soilik erabiltzen dute sardiniera edo uharteko beste hizkuntzaren bat; %31k italierarekin batera erabiltzen dute, eta %52k estatuko hizkuntzan bakarrik hitz egiten dute. Eremu publikoan, izugarria da italieraren nagusitasuna: %87k erabiltzen dute italiera, eta %3k sardiniera edo uharteko beste hizkuntzaren bat.

Sardiniar gehienentzat, beren nortasuna oso lotua dago beren hizkuntzari, baina bereziki XVIII. mendetik izan den diglosiak ahuldu egin du hizkuntza hori, argi eta garbi.

Harekin batera beste hizkuntza batzuk ere bazeudenean, XI. mendetik XV. mendearen hasiera arte, sardiniera izan zen uhartea gobernatzen zuten lau erresuma indigenen (Giudicati) administrazio eta kultura hizkuntza.

1410ean, ordea, Aragoik eta Kataluniak eta gero Espainiak menderatzean, eliteak katalanez eta gaztelaniaz hasi ziren. Sardiniar gehienek euren hizkuntzan hitz egiten jarraitu zuten, baina, bereziki, 1720an hasi zen galtzen erabilera, Piemonte nagusitzen hasi zenean —eta, aurrerago, Italiako Estatua—. Savoiatarrak jardunean aritu ziren italiera inposatu eta sardiniera desagerrarazteko, eta, horretarako, lotura bat sortu zuten estatuko hizkuntzaren, modernizazioaren eta ongizatearen artean, eta aurreiritzi bat sortu zuten oraindik ere bizirik dirauten tokiko hizkuntzen kontra.

Sardiniarren defentsa mugimenduek, 1990eko hamarkadatik, aurrerapauso batzuk lortu dituzte esparru legegilean; baina, ez dagoenez mundu osoan onartu eta aitortu den hizkuntza horren bertsio estandar bakar bat, are zailagoa da eragoztea lehen milurtekoaren azken mendeetan italieratik bereizita eratutako hizkuntza neolatindar horren galera.