Txakurrak oinutsik Katalunian ere?

Katalunian atera berri dituzte hizkuntzaren egoerari buruzko datuak. Albiste nagusia da ez dagoela aldaketa handirik, eta hori batzuentzat desastre hutsa da, eta beste batzuentzat, berriz, sekulako lorpena.

Bi hitzetan esateko, hauxe da panorama: herritar gehienek dakite katalanez hitz egiten, batez ere gazteek, biztanleen erdiek inguru egin ohi dute katalanez egunerokoan dezente edo asko, eta urritzen ari dira soilik katalanez edo soilik gaztelaniaz bizi direnak. Erabileraren inguruan, berriz, guretzat ezagunak diren hainbat kontu ikusten dira. Hain zuzen ere, ezagutzak gora egin arren, hori ez da automatikoki erabilera bihurtzen, eta katalanak presentzia txikiagoa du erabilera informalean. Beraz, katalanak hizkuntza gutxiagotua izaten jarraitzen du, baina eutsi egiten dio. Betiere, orain aurkeztu dituzten datuetan ez dira kontuan hartzen katalanaren beste lurraldeak, eta Katalunia da katalanaren egoera osasuntsuena duen herrialdea.

Mende honen hasieran gaztelaniaren parean egotetik beherakada handia jasan zuen katalanak, eta horren arrazoi nagusitzat etorkin asko iritsi izana eman da. Hain zuzen ere, 2000. urtetik milioi bat biztanle gehiago dago (gehienak beste herrialde batzuetatik etorriak). Migrazio fluxuak handiak izan dira, eta oraindik ere jarraitzen dute, krisi garaian apalaldia egon bazen ere. Horrenbesteko mugimendu demografikoak ezinbestean eragin handia izan du hizkuntz egoeran, are gehiago populazio horren zati bat oso mugikorra dela kontuan hartuta.

Hizkuntzaren kezka dutenen artean, batzuek edalontzia erdi beteta ikusten dute, eta beste batzuek, berriz, erdi hutsik. Erdi betea ikustearen alde egoerari eusteko ahalmena dago; izan ere, ehunka mila hiztun irabazi dira azken urteetan, erabilerak ere gora egin du oro har, eta katalana lehen hizkuntza gisa dutenak ere gehitzen doaz. Gaur egun, mende hasierako hiztun proportzioei eustea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula populazio gorakada kontuan hartuta. Batez ere eskolari esker eta helduei katalana irakasteko sare publiko zabalagatik lortu da hori.

Edalontzia erdi hutsik ikusteko arrazoiak ere badaude. Alegia, ez da lortu mende hasierako beherakadari buelta ematerik, eta are gutxiago 1960 inguruko migrazioen eraginari. Katalunian oso hedatua dago historian zehar etorkinen herria izan dela eta denak integratzen jakin duela dioen diskurtsoa. Azkenaldiko migrazioen intentsitateak, dena den, zalantzak plazaratzen ditu horri eusten jarraitu ahal izango ote zaion. Erabileraren kezka ere gero eta zabalduagoa da, batez ere biztanle gehien duten Bartzelona eta inguruko eskualdeetan. Eginahalak egin arren egoera egonkor baina desorekatuari eustea besterik ez dela lortzen ikustea etsigarria da askorentzat.

Euskal Herritik miresmenez eta inbidia puntuarekin begiratu izan diogu katalanaren egoerari. Datuak ezagututa eta alderdi ezkorrenari kasu eginez gero, tentazioa izan dezakegu pentsatzeko han ere larri dabiltzala. Kontuan izan behar dugu, dena den, goragoko kategoria batean ari direla jokatzen. Adibidez, Kataluniako eskualde guztiek Uemako kide izateko eskatzen den hiztun proportzioa baino handiagoa dute, eta gehien-gehienak %80tik gora daude. Kopuruetan ere oso gainetik daude: 5 milioitik gora dira katalandunak Katalunian, eta katalanaren beste herrialdeetan beste milioi batzuk gehiago. Gure erabilera datu baikorrenak %16 ingurura iristen dira, eta hangoa %50 da. Presentzia sozialaren adierazgarri, kontsumo handiena duten hedabideak katalanezkoak izan ohi dira, prentsa idatzian, telebistan eta irratian. Gure aldean, katalanezko ekoizpen eta kontsumo handia dago liburuetan, antzerkian eta musikan. Bertako administrazio publikoan ere hizkuntza nagusia katalana da.

Dena den, katalana euskara baino egoera hobean egonda ere, prozesu luzea eta konplexua da hizkuntza gutxiagotu bat aurrera ateratzea, herritar gehienek jakin arren zaila delako erabileran eragitea. Eskoletan eta administrazio publikoan politika ausartak izan arren azken hamarkadetan, gobernuetako politikarien hizkuntza ohiturak eredugarriak izanda ere eta agintariek eta hizkuntzaren aldeko gizarte mugimenduek sintonia ona izan arren aspalditik, nekeza da hizkuntza hegemonikoari gaina hartzea.

Katalunian lan handia egin da immigrazioaren inguruan azken bi hamarkadetan. Itun nazionala egin zuten aspaldi, eta haren ondorioz harrera legea garatu da bertako hizkuntzari garrantzi handia emanda (nahitaez katalan ikastaroa egin behar dute etorkinek erregularizazio prozesuan). Sozialki ere katalana guztion hizkuntza komuna dela dioen diskurtsoa zabaldu da gizartean. Kataluniako eta Euskal Herriko immigrazio tasak oso desberdinak dira orain arte, baina gainerako hizkuntza politikekin batera arlo honi dagokiona bereziki indartu egin beharko da.

Ez da nahikoa, dirudienez, hizkuntza biziberritzeko Katalunian lantzen dituzten guztiak landuta ere. Orduan, Katalunian ere txakurrak oinutsik? Bai, baina nahi genituzke euskararentzat antzeko datuak, eta badugu zer ikasia handik.