Newroz

«Hilkor guztiek argi berarekin egiten zuten distira udaberria heldutakoan, Newroz, kurduen Urte Berria iritsitakoan. Zaharrek zioten antigoaleko garaietatik ohitura zela Kurdistango txoko guztietan, herri bakoitzean, hiri bakoitzean, haran bakoitzean, mendietan... eguzkiak bere handitasuna ezartzen zuenean berriz ere, inork ez zuela etxean geratu behar... gizon-emakumeek, zaharrek eta gazteek, zelaietara jotzen zuten Newroz ospatzeko, berriz argi ematen zien eguzkiaren ohoretan». Hala dakar Mem eta Zin epopeia kurduak, 2010ean Txalaparta argitaletxearentzat egin genuen itzulpenean.

Ehmede Xanik idatzi zuen, XVII. mendearen amaieran, eta Romeo eta Julietaren bertsioa da, gizarte-estatus desberdineko gazte biren maitasun-tragedia kontatzen baitu. Mem-u-Zin, literatura balio handiko lantzat ez ezik, abertzaletasun kurduaren abiapuntu gisa ere hartu ohi da. Tribuen arteko banaketa salatzen du Xanik, eta kurduen batasuna aldarrikatzen. Eta Euskal Herrian Kurdistanekiko antzekotasuna azaldu dudan bakoitzean, hori ulertzeko abiapuntu bikaina ematen du lehen kapituluan: «Egileak zergatik idazten duen kurdueraz». Hara zer dioen Xanik: «Gure hizkuntza hautatu dut, orain arteko ohitura arabieraz, persieraz edo turkieraz idaztea izan bada ere, ez dezaten esan kurduak ezjakinak direla, herri guztiek liburuak dauzkatela kurduek izan ezik». Zelan ez oroitu Etxeparez? «Bertze jendek uste zuten / ezin eskriba zaiteien / orai dute forogatu enganatu zirela /euskara jalgi hadi plazara». Ez dugu aurkituko venezuelarrik esaten zergatik idazten duen espainieraz, palestinarrik esaten zergatik idazten duen arabieraz. Baina ehun aldiz elkartasun handiagoa dauka gose greban den palestinar presoak ekintza berean hilabete baino gehiago daroaten Selma Irmak eta Faysal Sariyildiz diputatu espetxeratuek baino. Joan den asteko Gazako bonbardaketen —beharrezko— salaketak min ematen die urrian ustez arma kimikoz hildako gerrillarien senideei, oraindik ere gorpu eske.

Europatik Txina eta Indiara arteko eremu zabalean ospatzen dute Newroz udaberria iristean, bai kurduek bai beste hainbat irandar zein turkiar herrik: persiarrek, azerbaijandarrek, balutxeek eta abarrek suaren gainean egiten dute jauzi, eguzkiaren sinbolo, islama iritsi aurretik gurtzen zen eguzkiaren sinbolo. Oraindik ere hala sinesten dute jazidi erlijioko kurduek, eta islama azaleko berniza da besteentzat, bai Mem eta Zin baso ardo batekin hasten zuten garaian, bai gaur egun feudalismoari ihesi parez pare borrokan diharduten emakume gerrillarien artean. Egongo da zer kritikatua Kurdistango mugimenduan, baina mundu egitasmo nazional gutxi daude hain loturik emakumearen askapenarekin.

Kurdu zintzoak, kurdu gaiztoak dokumentala egin zuen Kevin McKiernan estatubatuarrak, AEBen joko bikoitza salatzeko: Saddam Husseinek hildako kurduak zintzoak dira Washingtonentzat, baina NATOko kideTurkiak zapaltzen dituenak, terroristak. 24 urte bete ziren herenegun Halabjako bonbardaketa kimikoa izan zenetik. Bost mila zibil, haur zein heldu, hil ziren sagar usaineko gasetan. Baina ezkerrak antzeko memoria hautakorra du: palestinar matxinoak berdin zaizkio zintzo, Hamas Iranekin dagoelarik zein Baxar Al-Assaden aurka lerratuta. Kurduak, aldiz, Turkian soilik dira zintzo, NATOren aurka badaude. Teherango bizardunek urkatzen dituztenak Israelen aliatu dira, prentsa integristak esan eta Latinoamerikak errepikatzen duenez. Irakeko kurduak AEBetara salduak omen («nik ere nahiago nuke suitzarrek edo norvegiarrek askatzea, baina AEBak baino ez ziren etorri»). Sirian, matxinadaren urteurrena oroitarazi berri dute. Haren aurrekariaQamishli hiri kurduan dago, 2004an: Irakeko kurduen arrakastaren poza tiroka zapaldu zuten, gaur legez, Al-Assaden indarrek.

Qamishliko biktimak gogorarazi dituzte. Eta geroztik egondako sarraskietakoak. Ez dira hiru hil joan, eta inori ez zaizkio axola Roboskin Turkiak hildako haur eta nerabeak, 30 pertsonatik gora. Diyarbakirren armenierazko eskolak ireki ditu udalak asteon, Turkian lehen aldiz, Kurdistango mugimenduak gainontzeko herriekin duen begirunearen adierazle. Trukean, Kurdistango hiriburuan gaur ospatzekoa zuten Newroz eguna debekatu die gobernuak, duela hogei urte legez. Orduan lau mila herri suntsitu, ehunka mila desplazatu eta egungo tragediaren hazia erein zuten. Ez dadila berriz gertatu.