«Lehen helburua ez da ondarea gordetzea, salbatzea baizik»

Euskal mendizaletasunak norbaiti zerbait zor badio, kazetaritzaren ikuspuntutik batez ere, Antxon Iturrizari zor dio. Oroz gain, mendizale; baina, mendia maitatzeaz gain, idazlea, kazetaria eta ikertzailea da Iturriza (Donostia, 1948), eta mendiarekin zerikusia duten arlo askotan lanean aritu da. Orain, gainera, EMMOA Euskal Mendizaletasunaren Museoa proiektuaren sustatzaileetako bat ere bada. Proiektua zaharra bada ere —Euskal Mendizale Federazioa sortu zenean, 1924an, estatutuetan jaso zuten halako zerbait sortzeko aukera—, argi izpiak ikusteko bidezidor asko igaro behar izan dituen egitasmoa da. Euskal Herriko mendizaletasunaren memoria ez galtzeko ahalegina da, eta kasu batzuetan beranduegi iritsi dela salatu du Iturrizak.

Azken urteetan saiakera batzuk egin eta gero, azkenean, badirudi baietz, EMMOA gauzatuko dela. Hala al da?

Bai, nahiz eta ez den batere erraza izan gai honi forma ematea. Forma emateko, lehenik, izenari buruzko eztabaida izan genuen, prozesua luzea izan denez, askotan izena bera ere kokagunearekin lotuta zegoelako. Lekuak bertan behera geratuz joan diren neurrian, izenak ere desagertuz joan baitira. Azkenean, guztientzat baliagarria izango den izen bat jartzea erabaki genuen. Beste arazo bat zera zen: ea legezko zer forma eman honi guztiari, elkartea, fundazioa... Gai horiei buruz dakitenek onena fundazioa sortzea zela gomendatu ziguten. Horrela sortu genituen izena eta legezko izaera.

Oraingoa, beraz, atzera bueltarik gabeko ahalegina izango al da?

Ez dakit zenbatgarren saiakera izango den, baina, bai, orain badirudi baietz. Lehen aukera Elgetan [Gipuzkoa] egitea zen. Mendizaleontzat leku mitikoa da, gainera. Baina han izandako arazo batzuk medio, proiektuak ez zuen aurrera egin Elgetan. Gero, Aretxabaletan [Gipuzkoa] saiatu ginen, Urkulu inguruan dagoen baserri batean, baina ez zen leku egokia. Arantzazun [Oñati, Gipuzkoa], fraideen laguntzarekin, leku bat eskaini ziguten, baina hura konpontzeko aurrekontua oso garestia zen.

Nola lortu nahi zenuten dirua?

Mezenas bat, dirua jarriko zuen norbait, aurkitzea zen asmoa; baina, krisiaren eraginez, ez zen azaldu.

Elgeta, Aretxabaleta, Arantzazu...

Durangon [Bizkaia] dorretxe bat eskaini ziguten, baina Euskal Herrian askotan gertatzen den moduan, politikariak ez ziren ados jarri. Garai kritikoa izan zen guretzat. Erdibidean geratu ginen: ez zegoen aukerarik museoak aurrera egiteko, eta kide batzuek egitasmoan parte hartzeari utzi zioten.

Aranzadi agertu zen arte.

Antxon Bandresi eskainitako omenaldi batean bat egin zuten Joseba Ugalde Euskal Mendizale Federazioko presidenteak eta Juantxo Agirre Mauleon Aranzadiko idazkari nagusiak. Gaiari buruz hitz egin zuten. Juantxok txartel bat eman zion Josebari, eta Josebak, gure egoeraren berri zuenez, niri eman zidan. Durangoko aukera bertan behera gelditu zenean, Aranzadira jo genuen. Harrera beroa egin ziguten. Haiek ere egoitza baten bila zebiltzan, eta, behingoz, garai on batean iritsi garela iruditzen zait. Aranzadik egoitza berria izango du Donostiako Intxaurrondo auzoan, eta guk lekutxo bat edukiko dugu han, dokumentazio zentroa antolatzeko. Orain Zorroagan gaude.

Erakundeek zer jarrera izan dute bide honetan guztian?

Eusko Jaurlaritzak, esaterako, ez du ezer jakin nahi izan museoaz. Dirudienez, Euskal Herrian dauden museoekin nahikoa omen da, eta museo horiek behar duten mantentze lanekin proiektua ez da bideragarria.

Zein izan dira arrazoiak asmo hau lehenago aurrera ez ateratzeko?

Orain arte ez dugulako gure historia baloratu. Horretaz konturatu konturatu nintzen gure historia ikertzen hasitakoan. Orduan jabetu nintzen leku askotara berandu iritsi nintzela. Esaterako, ezin izan nuen Andres Espinosaren moduko mendizale bat elkarrizketatu [Zornotza, 1903-1985]. Xebe Peñari ozta-ozta egin ahal izan nion. Beti pentsatu izan dut: «Hauek duela hamabost urte harrapatu izan bagenitu...». Baina orduan ez ginen nahiko azkar ibili haien lekukotasuna jasotzeko desagertu baino lehen. Historikoki, horixe izan da Euskal Herriaren akats handienetariko bat.

Zein izango da EMMOAren egitura?

Orain ari gara egitura inprobisatzen. Hasteko, fundatzaileak daude. Batzuk aldatzen ari dira. Proiektuaren hasierako batzuk badaude, eta berri batzuk sartzen ari dira. Durangokoa pasatu eta gero, museoa oso zaila izango zenez, aurrerago egin zitekeen museo baten egituran lanean hasi ginen. Eztabaida hasi zen, eta guk argi genuen: museoa ez bada izango, izan dadila behintzat dokumentazio zentro bat. Jaso dezagun informazioa, agiriak, objektuak, marrazkiak... eta dena prozesa dezagun. Gero, etxea egin behar badugu, egingo dugu.

Nork kudeatuko du?

Talde lanean oinarrituko gara. Denetik dugu jada bertan. Erabakiak hartzeko talde bat bada, eta Txomin Uriarte bitarteko lehendakaria da. Bestalde, arlo ezberdinetako teknikariak ere izango ditugu. Denak lagunak dira: argazkilariak, artxibozainak, liburuzainak, abokatuak, webgunearen kudeatzailea... Guztiek musu truk lan egingo dute. Bakoitzak bere lantaldea izango du. Eta, gero, jakina, garrantzitsuenak daude: mendizaleak.

Zer-nolako erabilera izango du?

Museo hitza izenean bakarrik gelditu da. Ez du ohiko museoen erabilera izango. Bere zentzua ezberdina izango da. Asmoa zera da: guk daukagun ondarea jendearen eskuetan jartzea, jendeak erabil dezan. Edozeinek izango du informazio guztia eskuragarri. Liburutegia, esaterako, zabalik egongo da, Aranzadikoekin batera kudeatuta. Hasieran behintzat ez dugu pentsatu ere egin bisita gidatuak egitea. Hain urrun ikusten dugu…

Zer behar du horrelako asmo batek erakargarria izateko?

Gure ondarea, mendizaleen ondarea. Mendizaleak izango dira kooperazio lanetan izango ditugunak. Haiek elikatuko dute, azken finean, EMMOA. Guk orain arte ez dugu ezer, mendizaleek emandakoa baino ez. Horregatik da garrantzitsua gure proiektua leku askotara zabaltzea. Lehen helburua ez da gordetzea izango, salbatzea baizik. Honi izen bat jarri beharko banio, argi daukat: Erreskate operazioa. Gauza asko galtzear daude, eta, horretara ere berandu iritsiz gero, alferrik izango da.

Zein objektu berreskuratuedo ekarriko zenuke gustura EMMOAra?

Martin Zabaletak, 1980. urtean Everesten zegoela, poloniarren eskuetatik jaso zuen arrosario famatua. Geroztik, haren amaren esku dago, eta edozein lekutara joaten zela,beti gainean eramaten zuen. Telebistara joaten zenean ere, soinean izaten zuen beti. Mendiarekin lotura handirik ez izan arren, oso balio handia duen gauza bat da. Objektua baino gehiago, garai historiko baten mugarria izan zelako.

1980an Everestera egindako espedizio hark zer ekarri zuen?

Garai baten bukaera eta beste baten hasiera izan zen, belaunaldien aldaketa ekarri zuena. Jende talde baten bilakaera izan zen, Santa Barbaran edo Atxarten eskalatzen hasi, eta Everesteko gailurra ukitzera iritsi arte. Liburuak idazten ari nintzela jabetu nintzen. Orduan amaitu ziren espedizio astunak.

Zure ibilbideko bi albiste aipatu beharko bazenitu, zein aipatuko zenituzke?

Onena, 1980an Martin Zabaletak Everesteko gailurra zapaldu zuenean. Historikoa izan zen, festa nazional baten antzekoa. Orduan guztiok ospatu genuen egindako balentria. Txarrena, berriz, Felix Iñurrategiren heriotza. Oso kolpe gogorra izan zen. Orduan ere, lehen Zabaletarekin esan dudan moduan, beste garai bat amaitu zen. Bi anaiek hamalau zortzimilakoak batera amaitu izan balituzte, ikono handi bat izango lirateke.

Mendizalea, idazlea, ikerlaria... izan zara urte askoan. Izugarri aldatu al dira mendiko kontuak azken urteetan?

Galderari buelta emango nioke. Eta bizitzak zenbat buelta eman ditu? Gaur egungoak ez du zerikusirik ordukoarekin. Funtsean, hasierako motibazioak berdin jarraitzen du, hori ez da aldatu. Moduak aldatu dira, eta motibaziorako moduak. Ez onerako eta ez txarrerako. Materiala ere asko aldatu da, hori bai.

Zeren falta nabari duzu mendian?

Faltan, ezer ez. Hala ere, niretzat ezinezkoa da mendia lehia moduan hartzea; korrika, esaterako. Ez dut ezer mendi korrikalarien aurka, e! Momentuak dastatzekoak direla iruditzen zait, eta nahiz eta mendi lasterkariek korrika gozatzen duzuen, uste dut momentuek beren denbora behar dutela. Alde handiena hori da: jende gehiago ibiltzen dela mendian korrika oinez baino.

Zergatik egiten dira hain espedizio gutxi gaur egun?

Garaiak izaten dira, gauza guztietan gertatzen den moduan. Orain urte batzuk, 2000. urtearen inguruan, Himalaiaren garaia izan zen. Urtero izaten ziren espedizioak. Beti izango dira espedizioak, baina gaur egungo krisiak ere zerikusi handia du kopuruaren jaitsieran. Lehengoekin alderatuta espedizioen aurrekontuak asko merkatu badira ere, zaila da gaur egun espedizio bat antolatzea.