«Joera aldatzen ari da: ikusle gehienek istorioak nahi dituzte»

Abendua lan askoko hilabetea izaten da Jabier Baraiazarrarentzat (Bilbo, 1961). Bilbao Mendi Film Festival antolatzen dute, eta hasterako guzti-guztia lotuta ikustea gustatzen zaio bilbotarrari. Urtetik urtera jauzi handia egiten du jaialdiak, eta jada nazioarteko beste jaialdi batzuen pare jarri da Bilbokoa (jaialdia Gasteizen sortu zen). Aurtengoa ostiralean hasi eta abenduaren 20an bukatuko da. Iraganaz, oraina eta etorkizunaz hitz egin du zuzendariak.

Noiz jaio zen Mendi Film Festibala?

2008an ekin genion jaialdiari, nahiz eta aurretik makina bat buelta eman genizkion ideiari. Nik ez nuen ezagutu, baina gure aurrekoak —Juanjo San Sebastian, Jose Carlos Tamayo edo Javi Aldama, esaterako—, 1976an jada Bilbotik Donostiara joaten ziren garai hartan bertan egiten zen jaialdi batera. Zazpi urtez egin zuten jaialdi hura, eta arrastoa utzi zuen belaunaldi batean baino gehiagotan. Tamalez, arrakastak jota, ito egin zen. Harrezkero, mendizaleok ahotan izaten genuen gai bat zen jaialdiarena, halako zerbait falta zela. Gasteizko Eduardo Martinezekin harremana egin nuen, Pou anaien bitartez. Lagun baten enpresaren inaugurazioan, garagardo batzuk tarteko, jaialdia abian jartzea pentsatu genuen.

Baina, hasi, Gasteizen hasi zenuten.

Bai, han egin genuen lan urtez. Gerora, tokiko erakundeen egoera ekonomiko txarraren ondorioz, aurrekontuak asko murriztu zizkiguten. Aurrera egiteko arazo larriak genituela ikusita, mugitzen eta galdetzen hasi ginen. Une batean jaialdia kinka larrian izan zen, eta Bilbora etorri ginen aurkeztera. 2012tik aurrera Bilbon egin dugu.

Zein izaten da zuzendari baten eginkizuna horrelako jaialdi batean?

Zuzendariaren lana oso zabala da. Oraintxe bertan, lantaldean gabiltzanok eginkizun bat baino gehiago ditugu. Hemen denok denetik egiten dugu: bulegoak prestatu, informatika kontuak… Zorte handia dugu, taldean gauza asko egiten dakien jende asko daukagulako. Oso talde txikia gara, eta denetik egin beharra tokatzen zaigu. Hala ere, galderara itzulita, zuzendari baten lana jaialdi bakoitzaren planifikazioan oinarritzen da. Nire lan handiena filmak biltzea da: zuzendariekin hitz egin, beste jaialdiekin harremanak izan… Orain, nahiz eta aurtengo jaialdia gainean daukagun, ni jada datorren urteko jaialdiari begira jarrita nago. Zer ukitu, zein kolore eman nahi diogun, gaiak…

Noiz hasten zarete jaialdia prestatzen?

Gaur egun daukagun egoera ez da nahi genukeena. Guri bi urteko tartearekin lan egitea gustatuko litzaiguke, baina hori ezinezkoa da gaur egun. Urtetik urtera egin behar izaten dugu, bai errepaso gisa, baita babesleekiko harremanak egonkortze aldera ere. Oso harreman ona daukagu guztiekin. Beraiek jarraitzeko asmoa duten arren, urtero berritzeko beharra ikusten dugu, eta horrek lan handia ematen du. Batzarrak prestatu behar dira, memoriak berritu, eta aurreko urteko balorazio orokorra egin. Aurrekontuaren arabera jokatu behar dugu, eta hori urtetik urtera berrituz joaten gara. Horrek itolarria sortzen digu, ez baitakigu aurrekontuak bermerik izango duen. Berme hori ez izateak tentsioa sortzen du lan taldean eta gauzak atzeratu egiten dira.

Zer-nolako lantaldea da?

Aurten hasi gara taldea profesionalizatzen. Orain arteko zazpi urteetan ia musu truk egin dugu lan; orain, ordea, jaialdiak hartu duen neurriarekin, urrats hori egitera behartu gaitu. Lan kontratuak egiten hasi gara, ez urte osorako, baina bai aldi baterako lanetarako. Gutxieneko egonkortasun bat nahiko genuke, baina badakigu oso zaila dela. Ez dugu bost urteko bermerik nahi, baina bai, behintzat, bi urtekoa. Berme horrek segurtasun handia emango lioke gure proiektuari. Denera, gutxi gorabehera, hemezortzi lagun ari gara lanean. Zortzi lagun daude liberatuta, eta beste hamar, lanean baina liberatu gabe.

Jaialdiari begira jarrita, esan al dezakegu filmetan ikusgarritasunarenaldeko apustua egiten dela barne bidaien kaltetan?

Joera aldatzen ari da azken urteetan. Ikusle gehienek istorioak ikusi eta entzun nahi dituzte. Ikusgarritasun hitza oso hitz polita da. Ikusgarritasuna oso ondo dago, eta, azken urteetan,oso ikusgarriak diren filma labur asko jaso ditugu; baina jendea aspertzen hasia dago. Jendeak uste dugun baino gehiago maite du hausnarketa. Ikusgarriak izan diren film gehienetan, ikusleen iritzia berbera izaten da: «Oso ikusgarria izan da, baina ez du ezer kontatu». Alde onak baditu: teknika berriak ikusten dituzu, kamera berrien erabilera, gauza berriak azaltzen dira… Baina guk oso argi daukagu: sarrera ordaintzen duten guztiek zerbait eraman behar dute etxera.

Zein da zuengana iristen diren filmen joera? Egoeraren baten salaketa egitea, ikusgarritasuna lantzea…

Denetik izaten dugu. Aukeraketa egitea oso zaila izaten da. Askotan, izugarrizko filmak kanpoan gelditzen dira, eta hori mingarria da. Horrelakoetan, gauzen balioa kontuan hartzen dugu, guk ere badakigulako gauzak egiteak zenbat balio duen. Denetik sartzen saiatzen gara: punta-puntako mendiko jarduerak, istorioak kontatzen dituztenak, baita egoera ezberdinak salatzen dituztenak ere. Aurten, esaterako, salaketa egiten duten hiru film nahiko berezi ditugu. Batek, [K2 and The Invisible Footmen], Baltistango (Pakistan) zamaketari indigenen bizitza kontatzen du. Zuzendaria, Iara Lee (Brasil, 1966) aktibista da,eta horrelako film asko egin izan ditu, Saharan, Sirian... Gehienetan, giza eskubideen urraketak salatzen ditu. Ikusi genuenean,harrituta gelditu ginen, orain arte inork ez duelako horrelako ezer erakutsi. Egun berean, ordea, Ueli Steck alpinistaren 82 Summits ere eskainiko dugu. Kontrasteekin asko jolasten dugu, eta horrek ere badu bere ikusgarritasuna.

Gauzak kontatzeko modua asko aldatzen al da herrialdearen arabera?

Erabat. Alde aldia dago, zinema komertzialean gertatzen den moduan. Oso joera ezberdinak daude. Ameriketako Estatu Batuak, esaterako, gainerakoen guztiz ezberdinak dira. Ikaragarriak dira haien kalitatea eta istorioak kontatzeko erraztasuna. Oso erraz iristen dira jendearengana. Orain,film laburragoak egiten ere hasi dira, 10-15 minutukoak. Europan, berriz, hiru herrialde nabarmenduko nituzke: batetik, Erresuma Batukoak, estatu batuarrekin harreman kultural handikoak, eta hori nabari da; bestetik, frantziarrak, ezberdinak; eta azkenaldian oso indartsu datoz poloniarrak, zineman oso onak, film laburrak asko jorratzen dituztenak, modu zoragarrian. Polonian, jaialdi mordoa dituzte, eta, gainera, mendiarekin zerikusirik ez duten zuzendariek mendiko filmak egiten dituzte.

Nola aukeratzen dituzue filmak?

Munduko filmen zerrenda osoa kontrolpean izaten saiatzen gara. Ezinbestekoa da ekoizleekin eta zuzendariekin harremana izatea: zer proiektu dituzten, zer prestatzen ari diren... Arlo horretan, hasiera gogorra izan zen. Inork ez gintuen ezagutzen, eta errespetua erakutsi behar genien, nor ginen, zer egin behar genuen… Filmak taldeak aukeratzen ditugu. Aurten, guztira, 250 film ikusi ditugu. Lehen, nik bakarrik aukeratzen nituen; baina, gaur egun, hiru edo lau pertsonaren artean banatzen ditugu. Horretarako, irizpideak argi izaten ditugu.

Zuen filmen kasuan, zinemagileak mendizaleak dira edo mendizaleak zinemagile bihurtu dira?

Edo baita mendiko filmak egiten dituzten zinemagileak ere, mendizale izan gabe. Hori AEBetan gertatzen da, batez ere. Zinemagile gehienak mendizaleak dira, gero eta gehiago; Europan, ordea, ez da horrela izaten.

Orain urte batzuk, diaporamen loraldia izan genuen Euskal Herrian. Mendizaleak herriz herri ibiltzen ziren, haien espedizioen eta jardueren berri ematen ikus-entzunezkoekin. Hori desagertzen ari al da?

Gizartea asko zabaldu da. Bidaiatzeko aukera gehiago dago orain, lehen diru asko behar izaten zen. Gaur egun, ordea, jendeak aurreztu egiten du eta, okerrenera, mailegua eskatzen du mendira joateko. Munduko edozein tokitara joaten da jendea, Patagoniara, Kanadara, Antartikara… Kamera txiki batekin, denetik egiteko aukera dago gaur egun. Lehen, jendea harrituta gelditzen zen irudi haiek ikustean, garai bateko ipuin kontalarien modura. Gaur egun, oso zaila da jakin-mina piztea. Jendeak azkar batean galdetzen dizu zer erakutsi behar duzun, zer kontatu behar duzun. Betiko espedizioen egiturari buruzko gauzek ez dute arretarik pizten.

Mendi Film jaialdi espezializatua da. Lortu al duzue mendizalea ez den ikuslea ere erakartzea?

Bai, erabat. Iaz, % 30eko igoera izan genuen. Hasi ginenetik, berriz, 5.000 ikusle gehiago izan ditugu, eta hori ezin da mendizaleekin bakarrik lortu. Edozein saiotan ikusten dugu zein motatako jende ezberdina joaten den, bai adinean, bai maila sozialean… Uste dut dokumentalak, genero gisa, gero eta harrera hobea duela. Gainera, istorioak oso erakargarriak dira.

Filmen zerrenda oso luzea da, gai askori buruzkoak dira... Aurtengo ekitalditik zein nabarmenduko zenituzke?

Filmak baino gehiago, emakumeen presentzia nabarmenduko nuke. Ez zaigu gustatzen emakumeena azpimarratzea, baina oraingo honetanbeharrezkoa da. Betidanik, mendia gizonezkoen esparru gisa ikusi izan dugu, eta, ziurrenik,horrela izan da. Emakumeek begirada ezberdin bat daukate, eta aurtengoan nabaria izango da. Aintzat hartzekoa izango da Eliza Kubarska zuzendari poloniarraren K2 Touching The Sky filma. Zuzendaria bera alpinista da, eta bere buruarekin egindako hausnarketa oso interesgarria da. Bilbotik etorriko da Itxaso Diaz, Higi filmarekin. Egindako lana oso interesgarria da, eta ikuspuntu ezberdin bat ekarriko digu. Ikusi beharreko beste bat Dominica da, Aitor Gisasolaren eta Fredi Paiaren lana. Emakume artzainen historian oinarritua dago, eta zer esana emango duelakoan nago.

Urte askotako eskarmentua daukazu. Nork harritu zaitu gehien?

Emakume batek: Bernadette McDonaldek (Kanada, 1951). Garai batean Banff-eko (Kanada) mendi jaialdiko zuzendaria izan zen,hemezortzi urtean. Munduan,erreferentzia bihurtu zuen. Izugarrizko sentiberatasuna dauka eta, aldi berean, izugarrizko indarra. Ezagutzen nuen haren ibilbidea, baina bera ezagutu nuenean areagotu egin zen harekiko miresmena. Oso handia da mendiaz daukan jakinduria. Harengandik ikasi ditut jaialdiei buruz dakizkidan gauza garrantzitsuenak.

Zer eskatzen diezu beste jaialdiei filmak ikustera joaten zarenean?

Batetik, produkziorik onenak ikustea; lantaldea osatu duten protagonista batzuk tokian bertan egotea; horiek ezagutzeko aukera izatea; eta antolakuntzak zer harrera egiten dien bisitariei. Nire ustez, horiek dira ardatzak. Filmen kalitatea aipatzean, filmak erakusten dituen agertoki horietan kalitatea bermatzea ere garrantzitsua izaten da.

Ikastaroak dira aurtengo berrikuntzetako bat. Jendeak eskatutako zerbait izan al da?

Oso gai bitxia da. Jaialdia hasi ginenetik, horren falta zegoela esaten zigun jendeak. Aurtengoak mendira begira egin ditugu. Eskaera bada, baina, gero, ateratzen direnean, jendea ez da animatzen. Aztertu beharreko zerbait da. Ez dakigu zergatik den. Agian, egun aproposenak ez direlako, planteamendua ez delako ona, ez garelako iristen…

Bermatuta al dago jaialdiaren etorkizuna?

Bai, hala uste dut. Taldea oso gogotsu dabil, nahiz eta urte barruan krisi asko izaten ditugun, kar-kar. Gero, ordea, jaialdia iristen denean, egindako lanaren fruituak ikustean, dena ahazten zaigu.

Zein dira Javier Baraiazarraren hurrengo proiektuak?

Bat eta bakarra: Bilboko Mendi Film jaialdia. Oso argi daukat. Ilusio handia egiten dit 2017koak. Hamargarren urteurrena izango da, eta, horretarako, egonkortasuna izatea gustatuko litzaidake. Ordurako, ahal den guztia profesionalizatu nahiko nuke. Hurrengo erronkak dira lantalde finko bat sortzea jaialdiaren inguruan, eta orain nazioartean daukagun oihartzuna zabaltzea.