Oihana Azkorbebeitia (Abadiño, Bizkaia, 1981) albaitaria da ofizioz, eta mendi lasterkaria afizioz. Bi semeren ama da, eta txikitatik ibili da mendian. «Gure familian, asteburuko plana izaten zen mendira joatea, astea borobiltzeko oparia». Abadiñarrak 18 urte daramatza korrika, asfaltoan lehenengo, mendian ondoren. «Hasi nintzenean oso emakume gutxi aritzen ginen mendian korrika. Pozgarria da ikustea gaur egun askoz gehiago garela».
Lur Basterretxeari (Elorrio, Bizkaia, 1979) ere txikitatik datorkio mendizaletasuna. Irakaslea da lanbidez, eta, mendi lasterketetan aritzeaz gain, alpinismoan eta mendiko eskian ere aritzen da. «Mendiko eskiko lasterketa asko bikoteka izaten dira, eta ez da erraza emakumeak aurkitzea. Europako mendietan antolatzen den Regil zeharkaldian, esaterako, urteren batean emakumezkoen bikote bakarra atera izan da proban», azaldu du.
Irati Anda (Gasteiz, 1982) Euskal Herriko emakume eskalatzaile ezagunenetako bat da. 6 bat urte zituela igo zen lehenengoz Gorbeiara, gurasoen bizkarrean. Ikastolako mendi taldean izan zuen lehen kontaktua eskaladarekin, eta 2005ean Euskal Herriko txapelketa irabazi zuen. «Egun hartan eskalada serio hartzea erabaki nuen, gehiago entrenatzea, eta orduan hasi zen nire obsesioa», gogoratu du.
«Argal egotea alde geneukala uste genuen, eta behar baino gutxiago jaten nuen, eta, ondorioz, ez nintzen ondo osatzen. Oso bolada txarra pasatu nuen. Lesioengatik utzi nion lehiatzeari»
IRATI ANDAEskalatzailea
Mayi Mujika (Legazpi, Gipuzkoa, 1988), mahaiko gazteena, Legazpin jaio, Urretxun hazi eta Elgoibarren (Gipuzkoa) bizi da duela hamabost urtetik. Txikitatik izan da kirolaria, eta, mendian hasi aurretik, 11 urte egin zituen futbolean, baita bizikletan ere. Bikotekidearekin eta lagunekin Goierriko Bi Haundiak proba egiteko ilusioa piztu zitzaion arte. Esan, eta egin. 2017an bete zuen ametsa. Ordutik mendi lasterketekin «katigatu» eta bete-betean dabil, eta mendiko duatloi eta orientazio probetan ere lehiatzen da. «Orain ez nuke nire bizitza mendirik gabe ulertuko. Lehiatu edo ez, baina mendia oso garrantzitsua da niretzat. Mendiak askatasuna ematen dit», nabarmendu du.
Garai batean baino emakume gehiago ibiltzen dira orain mendian; hala ere, zergatik dira oraindik hain gutxi gizonezkoen aldean? Emakume askori beldurra ematen diela uste du Basterretxeak, eta erakundeek ez dutela emakumezkoen parte hartzea sustatzen. «Irakaslea naiz, eta saiatzen naiz ikasleei hori transmititzen. Neskei esaten diet kirola egiteko, mendira joateko, bakarrik ere bai, gai direla, ez dutela mutilen laguntzarik behar», azaldu du. Azkorbebeitiari emakume askok harrituta galdetzen diote bakarrik joaten ote den mendira. «Bai, noski! Zergatik ez? Beste mila gauza bakarrik egin ditzakegu, eta mendira bakarrik joateko ere gai gara! Eta zerbait gertatuz gero? Ba moldatuko naiz, beste edozein moldatuko litzatekeen bezala! Emakumezkoen arazoa da askotan ez dugula geure buruan sinesten».
Kontziliazioaz ere aritu da abadiñarra, ama den heinean. Aitortu du ez dela erraza seme-alabak izatea eta aldi berean probak prestatzea. «Umeak oso ondo egoten dira aitarekin ere, baina ama beti da ama, eta lotura hori askatzea kosta egiten zaigu askotan. Oro har, gizonezkoentzat askoz errazagoa da kirola eta etxeko erritmoa uztartzea», Azkorbebeitiaren iritziz.
Lehiaren alde on eta txarrak
Azken urteetan puri-purian dago mendi lasterketen inguruko eztabaida. Lehia mendira eramateak mendizaletasunaren oinarrizko printzipio eta balioak urratzen dituela uste dute askok. Azkorbebeitia bat dator zenbait kritikarekin: «Ni beti bizi izan naiz naturari eta mendiari lotuta, eta mendi lasterketetara pauso naturala eman nuela uste dut. Baina jende asko modagatik hasi dela ikusten dut, edo asfaltoan aspertu delako. Entrenatzera doazenean, adibidez, erlojuari begira joaten dira, edo musika entzuten. Ez dute ingurura begiratzen, ez dituzte mendizaleak agurtzen. Nik ez dut mendia horrela ulertzen».
«Zenbat eta gogokogehiago, orduan eta hobeto. Baina horrek presioa eta antsietatea ere eragin ditzake, kontuz ibili beharreko kontua da»
OIHANA AZKORBEBEITIAMendi korrikalaria
Lau emakumeak bat datoz arazoa ez dagoela lehian, lehiatzeko moduan baizik. Are gehiago, lehiak emakume asko ahaldundu egin dituela uste dute. «Lehiak asko lagundu dit neure burua ezagutzen, pertsona gisa hazten eta bizitza errealerako prestatzen», azaldu du Andak. «Denok gara lehiakorrak, nire ustez, ezetz esan arren. Bizitza bera lehiakorra da, eta lehiari bizkarra ematea bizitzari bizkarra ematea da. Baina lehiak eskuetatik ihes egiten badigu, obsesioak sortzen dira, eta adi egon behar dugu», esan du eskalatzaile gasteiztarrak. Uste berekoa da Mujika ere: «Lehia denean daukagu; bizitza lehia da, eta hori eramaten ikasi behar dugu. Lehiak alde on asko dauzka, nire ustez: prestakuntza, motibazioa. Bizitzarako irakaspen handiak ere ematen ditu: sufritzen jakitea eta gainditzeko gaitasuna, esaterako».
Argal egotea, sare sozialak...
Lehiaren onurak aipatu dituzten arren, serioegi hartzeak arriskuak ere badituela uste dute lau kirolariek. Andak, esaterako, onartu du «gorputzari eta buruari egur gehiegi» ematen zaiela. «Akats hori egin nuen. Ez nuen atsedenik hartzen, eta estresaren ondorioz lesioak izaten hasi nintzen». Babesleak, txapelketak eta bekak; bost bat urte egin zituen profesional gisa, oso serio entrenatzen. «Argal egotea alde geneukala uste genuen, eta behar baino gutxiago jaten nuen, eta, ondorioz, ez nintzen ondo osatzen. Oso bolada txarra pasatu nuen. Lesioengatik utzi nion lehiatzeari», aitortu du. Kirola osasuntsua dela esan ohi da, baina Andak argi dauka errendimenduko kirola ez dela osasuntsua. «Ni nekatuta bizi nintzen, eta hori seinale da zerbait gaizki ari nintzela egiten. Errendimenduko eta goi mailako kirola ez da sanoa».
Sare sozialei buruz, laurak bat datoz gauza askotan ez dutela lagundu. Mujikak ez dauka sare sozialik, baina aitortu du badakiela hori ez dela ohikoena. «Gaur egun jende guztiak erabiltzen ditu, denborak, lortutako garaipenak edo bestelako edozer erakusteko». Azkorbebeitiak ere igarri du sare sozialen eragina. «Zenbat eta gogokogehiago, orduan eta hobeto. Baina horrek presioa eta antsietatea ere eragin ditzake, kontuz ibili beharreko kontua da». Babesle eta marka askok ere emaitzei baino askoz gehiago erreparatzen diete egun sare sozialei, eta, ondorioz, kirolari askok itxurakeria jartzen dute edozeren gainetik.
«[Mendi gidari izateko prestakuntzan] Irakasle batek adarra jotzen zidan, neska bakarra nintzelako. ‘Neskatila polita, irribarretsua’ eta halakoak esaten zizkidan. Nire gaitasuna zalantzan jartzen zuen»
LUR BASTERRETXEAMendiko eskiatzailea
Lehiaketak eta kirola muturrera eramateak ondorio fisikoak ere badauzka, emakumezkoen kasuan hilerokoa galtzea, esaterako. Lau emakumeok ez dute halako gorabeherarik izan, baina adierazi dute amenorrea oso ohikoa dela emakume kirolarien artean. «Oso kontu larria da, eta kezkagarriena da emakume askok normalizatu ere egiten dutela hilekorik gabe geratzea. Are gehiago, askok uste dute lehia betean aritzeko hilekoa galtzea normala edo hobea dela, eta ez da horrela», esan du Azkorbebeitiak. «Hilekorik gabe geratzeak esan nahi du zure gorputzak gabeziak dauzkala, eta hilekoa eteten du gabezia horiek osatzeko», gehitu du.
Gizonen eta emakumeen arteko aldeaz ere aritu dira. Solaskideen ustez, gizonezkoak, oro har, gehiago dira fisiologikoki —indarrari dagokionez, esaterako—, baina «buruz, psikologikoki, emakumeak indartsuagoak» dira askotan. Proba luzeetan, adibidez, alde psikologikoaren faktorea jokoan sartzen denean, emakumeak eta gizonezkoak parekatu egiten dira; horren adibide, mendi lasterketa luze askotan emakumeak bete-betean aritzen dira sailkapen orokorrean. «Orientazio proba batzuk oso luzeak izaten dira, hainbat egunetakoak, eta oso gogorrak. Halakoetan oso garrantzitsua da buruaren indarra, eta emakumeok dohaina daukagu halakoei eusteko», esan du Mujikak. Azken urteetan urretxuarra bikain ibili da lasterketa luzeetan. Iaz, esaterako, Goierriko Bi Haundiak proba irabazi zuen (92 kilometro, 6.000 metro metatu). Argi dauka gorputzak baino gehiago laguntzen diola buruak. «Burugogorra naiz, eta sufritzeko gaitasuna daukat. Zegama-Aizkorri batean txakalaldiak jo ninduen, eta pentsatu nuen: 'Kito. Urbian geratuko naiz, kaña bat eta pintxo bat hartu, eta etxera'», esan du barrez. Azkenean, azken ahalegina egin, eta helmugaraino iritsi zen.
Loreak, kamisetak eta beste
Kirolean emakumeekikoak askoz gehiago «zaintzen» direla uste duten arren, matxismoa egon badagoela adierazi dute. «Probaren batean gertatu zaigu lehenengo bost mutilek izatea saria eta, aldiz, lehen hiru emakumeak bakarrik igotzea podiumera», azaldu du Basterretxeak.
Lasterketetan oparitzen dituzten arropak ere gizonezkoentzakoak direla ohar egin du Mujikak, eta xehetasun txiki bat dirudien arren hor ere matxismoa dagoela. «Unisex esaten dute, baina ez, gizonezkoen kamisetak dira, eta guk emakumezkoenak nahi ditugu». Azkorbebeitiak, berriz, beste adibide hau ekarri du gogora: «Lasterketaren batean, emakumezkooi lore sortak eman zizkiguten podiumean. Gizonezkoei ez».
Andak ere bereizkeria hori jasan izan du sarietan. Portugalgo master proba batean 900 euroko saria zegoen gizonezkoentzat; emakumezkoentzat, berriz, 700 eurokoa. «Publikoki salatu nuen, sare sozialetan, eta antolakuntzakoek salaketa kentzeko eskatu zidaten. Kendu nuen, baina sariak ez zituzten aldatu».
«Orientazio proba batzuk oso luzeak eta gogorrak dira. Halakoetan oso garrantzitsua da buruaren indarra, eta emakumeok dohaina daukagu halakoei eusteko»
MAYI MUJIKAMendi korrikalaria
Gizonek emakumeak tratatzeko modua ere badaezpadakoa da askotan, lau solaskideen esanetan. Cangas Mountain lasterketan lehiatu berri da Mujika, Asturiasen, eta hangoak kontatu ditu: «Lasterketaren azken zatian, herrira iristen ari nintzela, mutil bati aurrea hartu nion. Halako batean nire izena esan zuten bozgorailutik, eta helmugara iristeko 100 metro falta zirenean, mutil hark esprinta jo zuen. Ez nion garrantzirik eman, baina argi zegoen ez zuela ni haren aurretik sartzerik nahi» esan du barrez.
Basterretxeak ere jasan du antzekorik. Mendiko gidari titulua ateratzen hasi zenean, emakume bakarra zen taldean. «Irakasle batek adarra jotzen zidan, neska bakarra nintzelako. ‘Neskatila polita, irribarretsua’, eta halakoak esaten zizkidan. Nire gaitasuna zalantzan jartzen zuen. Lehenengo ikasturtea amaitu nuenean, utzi egin nuen, gogaituta erabat. Handik urte batzuetara amaitu nuen prestakuntza. Zorionez, gauzak zertxobait aldatu direla ikusi nuen», esan du.
Bizitakoak bizita, lau emakumeak pozik daude, mendiak gauza asko eman dizkielako, lagunak batez ere, eta indarra, bizitzako gauza asko gainditzeko. Laurek argi dute emakumeak gora bidean doazela mendian, baina bidean daudela oraindik. Argi dute, halaber, mendian jarraitu nahi dutela, lehian zein ez, baina mendian. Irene Sarrionandia jarri dute adibide, 76 urterekin mendiaz erabat gozatzen diharduen emakume indartsua. «Hemendik urte batzuetara Ireneren moduan baldin bagaude, ondo gauden seinale izango da!». Irribarrez amaitu dute solasaldia, eta, aretoko argiak itzali bitartean, kontu kontari jarraitu dute, mendirako dauzkaten planen inguruan.
