Euskal Kultur Erakundeko (EKE) zuzendaria da Johañe Etxebest (Ligi, 1980), eta, besteak beste, kultur sorkuntzen hedatzea du xede zuzentzen duen erakundeak, Ibilki programaren bidez. Martxoaren 21eko Ipar Euskal Herriko Hitza-n argitaratu artikulu bat izan da elkarrizketaren abiapuntua, Ander Lipus aktoreak eta Pantxix Bidart kantariak salatu baitzuten, preseski, euskarazko obrei plaza guti eskaintzen zaizkiela. Etxebestek uste du kultur eskaintzak egitean kontuan hartu behar dela lurraldearen egoera soziolinguistikoa, euskal hiztunak %20 baitira.
Pantxix Bidartek eta Ander Lipusek salatu dute euskal sorkuntzari ateak zerratzen zaizkiola. EKE, besteak beste, hedapenaz axolatzen da.
Luna Negraren egoera berezia da, pertsona baten gauza baita, eta horretan sartzea konplikatua zait. Bestalde, hedapena harturik orokorki, iduri zait Lipusen argumentuari buruz badirela beste zenbait arrazoi. Batetik, Artedramaren obrak, eta haren Miñan; guk ere laguntzen dugu hedatzen eta herri batzuei pentsatu genuen, baina ohartu gara ez datekeela aski datarik, agian. Sarari edo Urruñari pentsatu genuen, baina, agian, ez dateke aisa egunen atzematea; bada alde baikor bat. Eszena handi horietarik aparte, halere, badira lekuak, non hedaturik den, non elkarteek baina herri ttipiek ere beren gain hartzen duten. Ibilki programan bagenuen harremana historikoki herri handiekin, baina herri ttipiagoetara ere zabaldu dugu: Hiriburu, Urruña, Ziburu, Azkaine, Sara, Uztaritze, Donapaleu, Maule ere bai... Holako lekuetara hedatzera entseatzen gara. Guk beste plaza zenbait xerkatzen ditugu, formatu berri eta ttipiagoekin, halako lekuetara egokitzeko. Iduri zait antzerkia hedaturik dela.
«Entseguak egin dira azpidatziekin eta azpidatzirik gabe, eta funtzionatu dutenak azpidatziekin eginak izan dira»
Eszena Nazionalean, euskarazko lanak azpidatzirik agertzen dira.
Eszena Nazionalean entseguak egin dira azpidatziekin eta gabe, eta funtzionatu dutenak azpidatziekin eginak izan dira; besteetara jende gutiago agertu da. Orduan, zer da helburua holako lekuetara joaten garelarik? Badakigu ez direla gure usaiazko lekuak. Beste publiko baten xerka joaten gara, edo euskararen presentzia indartzera holako leku instituzionalizatuetan? Behar dugu hautatu zer nahi dugun azkenean. Guri, EKEn, iduri zaigu holako lekuetan beste publiko baten xerka joaten garela, eta Eszena Nazionaleko publikoa ez da bortxaz guk ezagutzen dugun publikoa; oso berezia da, hiriko jende zenbaiten eremua. Iduri zaigu pieza batzuk hobeki martxan direla gela ttipixeagoetan, berrehun edo hirurehun leku dituztenetan. Pentsatzen dut Luhusokoa izugarri egokia dela eta jendea biltzen duela; Donapaleukoak eta Maulekoak ere bai, baina hor arrangura bada sos aldetik. Ez dut ukatzen akulturazio lan hori badela gela horietan eta kostaldeko gune anitzetan; kultur zerbitzuetan, frantsesak dira, eta ez dakite euskararik. Entseatzen gara euskarazko lanak proposatzera, horrendako egina da Ibilki, baina ez du beti funtzionatzen. Halere, orokorki, antzerki lan handiak hainbeste hedatuak ez badira ere formatu eta sos istorioengatik, formatu ttipiagoetan heltzen gara antzerkia hedatzera.
Gune handietan funtzionatu ez duenak ez ote du geroan funtzionatzen ahal borondate politikoaren ondorioz?
Zer da, azkenean? Borondate politikoa ala publikoarena? Heltzen garea publiko habororen konbentzitzera? Behar dugu beti gure lurraldearen egoera buruan ukan, %20 garela hiztunak; nahi badugu jende haboro bildu euskal kulturara eta antzerkira, medio bereziak atzeman behar ditugu beste jendea jinarazteko. Ni bikotean naiz euskara ez dakien batekin, eta, adibidez, Axut konpainiaren lana ikusteko, elebidunera joan ginen elkarrekin. Parada bat zen hark ere deskubri zezan Axuten lana. Iduri zait gure lurraldearen egoera hori kontuan hartu behar dela gure estrategian, euskal kulturari lotzeko eta baratxe-baratxe euskalduntzeko ere bai. Politikoki konprenitzen dut frantses kulturaren leku handi horietan inportantea dela euskal eskaintza agerraraztea. Iduri zait ari garela. Eszena Nazionaleko lehendakari berriak nahikundea badu euskal programazioaren sustatzeko: lagundu ditu koprodukzioan Axut, Maryse Urruti, Elirale dantzan... Ez da aski, baina entseatzen da sostengatzera. Pentsatzen dut Atabal aretoari, eta Malandaini, dantzan. Halako guneetan entseatzen dira euskal artistak ere laguntzen, zentzu batean; ez da oro beltz. EKE bitartekaritza lan horretan ari da; denbora behar da, eta ez da aisa.
Zer estrategia duzue hedapenean?
Hamar urte izanen dira Ibilki programa hedatzen dugula. Lehenago kostaldeko herri handietan zen haboroenik, eta jarraikitzen dugu Donibane Lohizune, Baiona eta horiekin. Baina entseatu gara Lapurdi barnealdeko herri zenbaitetara zabaltzera, bai eta Baxenabarrera eta Zuberoara ere, Maulera. Muga da herri horietan behar dela kultur zerbitzu bat edo norbait kultur programazioaz arduratzen dena, eta ez dira hainbeste herri horretarako gai direnak. Baina badira: Sara, Urruña, Donapaleu, Hendaia, Kanbo, Uztaritzen bultatuko dugu... Herriak identifikatzen ditugu, aholkularitza egiten, eta laguntzen ditugu gauzak garatzen. Herriak ez direlarik gai, badira elkarte indartsu zenbaitzuk; bereziki, barnealdean: Baipeletenea Larzabalen, Urzaiz Ortzaizen, Basaizea Baigorrin... Horiek ere bereziki sostengatzen ditugu programazioa hedatu nahi badute. Muga beti teknikoa da, espazioarena, baina nahia baldin bada programatzeko, entseatzen gara horien laguntzera.
«Muga beti teknikoa da, espazioarena, baina nahia baldin bada programatzeko, entseatzen gara herri eta elkarteak laguntzera»
Maskaradak, libertimenduak...; horiek ere zuen laguntza badute?
Maskaradak ez du sekula galdegin, eta ez du beharrik. Libertimenduetan normalki ez da, baina zenbaitzuek gogoetak eraman dituzte jantziei buruz; beraz, Baigurako libertimendua lagundu dugu arropa berrien pentsatzen eta egiten, ber gisan Uztaritzekoa, generoari buruzko gogoetak eramaten baitzituzten. Gero, ihauteriek badute autofinantzaketa, eta helburua hori da; eskea egiten dute beren zera biziarazteko, eta sano da. Badugu programa berezi bat pastoral eta kabalkadei egokiturik. Proposatu dugu abantzu bat egitea, sos beharrean baitira hastapenetan teknikan, arropa edo material erosteko. Ontsa iragaten bada, abantzu hori itzuliko dute; Gamere-Zihigako pastoralarekin egin genuen, eta berrituko dugu Barkoxeko pastoralarekin eta Irisarriko kabalkadarekin.
Dantzatik heldu zarenez, nola ikusten duzu dantzaren osagarria?
Galdera zabala da, eta badira salbuespen anitz. Bi adibide emateko, Baigurako libertimenduan Heletan, batetik, izugarriko lana eramanik izan da dantzari buruz, kalitatearen aldetik; irudi luke jauzi ematea industriala izaten ahal dela, kontsumitzen den gauza bat, baina hor ageri da kualitatiboki lan kolektibo bat eraman dela. Bigarren adibidea Zuberoan ikusi dugu, Berritzaren Maxk’aroa ikusgarriarekin eta lehen parteko gazteekin. Maila harrigarria da. Dantzari izugarri onak agertu dira, dantza landu dutenak; bada hor dinamika izugarri ona. Gero, Lapurdin bada berpizte bat: berriz errituei eta ihauteriei lotu dira, utziz amiñi bat turistendako ziren ikusgarri horiek. Geroago eta haboro ari dira herritarrendako edo berendako dantzan. Inportantea da azpimarratzea, beste zentzu bat ekartzen baitio dantzari ere. Orokorki, erran niro dantza ontsa doala Ipar Euskal Herrian. Erronka beti dugu euskara nola sarrarazi dantza kurtsoetara.
