Nola egin Ipar Euskal Herrian botere politiko gehiagoko erakunde berri bat lortzeko? Galdera horri erantzun beharko diote bilakaera instituzionalean jauzi bat egitea desio dutenek heldu den hilabeteetan. Garairik garai maila anitzetako instituzio proposamenak egin dituzte, eta gogoeta horri ekin beharko diote orain ere. Gaur-gaurkoz, Euskal Hirigune Elkargoaren bilakaera bultzatzea izan liteke aukerarik errealenetako bat. Bide horretan, Lyongo metropoliaren eredua da ereduetako bat.
Gaur egungoa ulertzeko, komeni da hamar bat urte gibelera egitea. 2012an, estatus bereziko lurralde kolektibitate baten alde egin zuen Hautetsien Kontseiluak. Ipar Euskal Herrirako xede zuten erakundeak Pirinio Atlantikoetako Departamenduaren hein berekoa izan beharko zuela ebatzi zuten, haren peko izan gabe. Horrez gain, beste zortzi eskumen gehigarri adostu zituzten: etxebizitza, garraioa, laborantza, turismoa, ekonomia, kultura, euskara eta mugaz gaindiko harremanak. Azkenik, erakunde horren biltzarra sufragio unibertsalaren bidez hautatu beharko zela erabaki zuten.
Ipar Euskal Herriko hautetsien gehiengoa agertu zen proiektuaren alde, eta baita ekonomia alorreko ganberak ere. Mobilizazio andana egin zituzten Parisi eskatzeko lurralde kolektibitatearen sorrera onar zezala. Baina Manuel Valls sozialista buru zuen Frantziako Gobernuak ez zuen ontzat eman.
2017ko urtarrilean sortu zen Euskal Hirigune Elkargoa, Ipar Euskal Herriko 158 herriak biltzen dituen mankomunitatea. Herriko etxeen eskumenak ditu, eta departamenduaren azpiko mailan da.
Azkenerako, Notre legea baliatuta, hirigune elkargo bat sortzea proposatu zuen Frantziako Estatuak, Pirinio Atlantikoetako prefetaren bidez. Besterik ezean, ontzat eman zuen gehiengoak, nahiz eta ez izan hasieran markatutako irizpideen araberakoa, hainbeste urtez igurikatu instituzio aitortza lortzeko bidea zelakoan. 2017ko urtarrilean sortu zen Euskal Hirigune Elkargoa, Ipar Euskal Herriko 158 herriak biltzen dituen mankomunitatea. Herriko etxeen eskumenak ditu, eta departamenduaren azpiko mailan da.
Horrek erabat baldintzatzen du hemendik aitzina batzuek gogo luketen instituzio bilakaera. Hala uste du behintzat Batera plataformak. Horregatik jo dute Lyongo eredua aztertzera.
Frantziako Legeak arautua
Frantziako Estatuko administrazioan lau tokiko erakunde zehazten ditu legeak: herriko etxeak, mankomunitateak —herri, hirigune ala hirialde elkargoak izan daitezke neurriaren arabera—, departamenduak eta eskualdeak. Bakoitzaren irizpideak eta eskumenak Frantziako Legeak zehazten ditu, eta lurralde guzietan berdinak dira.
Baina konstituzioaren 72. artikuluak aukera ematen du koadro horretatik ateratzen diren estatus bereziko lurralde elkargoak sortzeko. Sei dira gaur egun: Guyana, Martinika, Mayotte, Korsika, Paris hiriburua eta Lyongo metropolia. Frantziako Asanbleak onartutako lege bat behar da estatus bereziko lurralde elkargo bat sortzeko. Ipar Euskal Herrirako ere halako erabakia beharko litzateke.
Departamendua baino gehiago
Frantziako hego-ekialdeko hiria da Lyon. Hirialde elkargo bat zuten ingurune horretan, inguruko 58 herriak biltzen zituena; 1,4 milioi biztanleko eremua da. 2015ean, estatus bereziko lurralde kolektibitate bilakatu zen, hirialde elkargoaz gain ordu arte eremu horretan Rodanoko Departamenduak zituen eskumenak bere eginez. Departamendua eta hirialde elkargoa desagertu, eta Lyongo metropolia sortu zuten.
Metropoliko biltzarrean 150 hautetsi daude, hamar talde politikotan banatuak —232 daude gaur egun Euskal Hirigune Elkargoan—. Sufragio unibertsalaren bidez hautatuak dira. Hori da erakundearen biltzar erabakitzailea. Batzorde iraunkor bat du alboan, 66 hautetsikoa, biltzarrak emandako delegazioak kudeatzen dituena. Azkenik, auzapezen batzarra dago, «elkar aditze eta koherentzia» instantzia.
Parisen adostasuna eskatuko du horrek guztiak: Frantziako Gobernuarena lehenik, eta Asanblearena ondoren. Baina Ipar Euskal Herrian jokatuko da lehen partida
Gobernantza aldetik, auzapezen batzarraren esku da metropoliko koherentziaren paktua prestatzea, eta metropoliko biltzarrak bozkatzen du ondoren. Horretan oinarritzen dira lurralde proiektua adosteko. Metropoliko biltzarraren eta herrien arteko oreka bilatzen dutela horrela. Horrez gain, auzapezak biltzen dituen hamar lurralde eremu eta garapen kontseilu bat ere badituzte, agintaldian aholkurako iritzia ematen dutenak.
Euskal Hirigune Elkargoaren bilakaera inspiratu lezake eredu horrek, gaur egungoa indartu eta arintzearekin batera, lurraldeen oreka atxikitzeko balio lezakeelako. Ipar Euskal Herrian Pirinio Atlantikoetako Departamendua desagertu eta haren eskumenak bereganatu litzake, orain baino botere politiko gehiago lortzeko. Eta eskumen gehigarri batzuk ere negoziatu litezke, Akitania Berria eskualdearenak adibidez. Parisen adostasuna eskatuko du horrek guztiak: Frantziako Gobernuarena lehenik, eta Asanblearena ondoren. Baina Ipar Euskal Herrian jokatuko da lehen partida, instituzio proiektua adostu eta haren aldeko gehiengoa lortzea izanen baita lehen erronka. Hori da Parisekin indar harremana abiatzeko lehen baldintza.
