Filosofian doktore eta agregatua da Aurélien Berlan (Paris, 1976). Liburu andana badu idatzirik. Azkenetan: Terre et Liberté. La quête d’autonomie contre le fantasme de délivrance (La lenteur, 2021). Euskaraz: Lurra eta Askatasuna. Autonomiaren bilaketa libratzearen ameskeriaren kontra. Duela dozena bat urte, filosofo lanaz gain, erabaki zuen baserri batean bizitzea lagun batzuekin janari eta egun guzietako beharrei beren baitarik buru egiteko. Espekulazioaren kontrako kolektiboek jabegoaz mintzatzera gomitatu dute otsailaren 16an eta 17an. Atharratzen, Izturitzen eta Baionan emanen ditu hitzaldiak.
Zerk ekarri zintuen zure bizian bizigaiak zuhaurrek egin eta ondoko lan intelektuala uztartzera?
Gaztetatik lan intelektualak, gogoetak gutiziatu naute, eta, aldi berean, betidanik xintxuketan aritu naiz edo eskulanetan. Arrazoi batek baino gehiagok bizibide materialaren eta lan intelektualaren arteko oreka baten bilatzera akuilatu naute. Oreka hori galdua nuen ikasketetan sartuz geroztik; ez nuen gehiago deus egiten eskuekin, eta dena buruko lana zen. Gero, ez nintzen modelismoan hasiko; horregatik, bizitzeko doiak nihaurrek egitearena jin da.
Kontzientzia hartze bati lotua zen orduan?
2000. urteen hastapenean, nituen engaiamendu altermundialisten bidez ulertu nuen gure bizimoldea beste batzuei eginaraztean oinarritua zela. Batzuetan etxe ondoan ziren batzuei, baina gero eta gehiago munduaren beste puntan ziren jende batzuei. Ohartu nintzen jaten nuena, supermerkatuan erosten nuen oro —arropak eta beste— baldintza ezin itsusiagoetan ekoitziak zirela, bai egileentzat, bai naturarentzat. Ardura, etxetik mila kilometrotan eginak ziren, eta ez nintzen ohartzen ere. Ikusi nuen hori ez bagenuen galdekatzen zerbait gisaz naturaren eta jendearen zapalkuntzan parte hartzen genuela. Ez zezakeen bat egin nuen etikarekin.
Beregaintasun material hori, buruaren eta gogoeten hazkurri ere izan zaizu?
Filosofiak beti liluratu nau. Formakuntza horretan dut. Baina beti kritikoa izan naiz goratik mintzo den filosofiarekin; kontzeptu abstraktuen goratasunetik ari dena, esaldi hanpurutsuekin. Horregatik, giza zientziei buruz joan naiz, eta tesia soziologiari buruz egin dut. Ohartu nintzen filosofia, hitzen definitzeko arte hori, biziki interesgarria dela, baina bizio bat baduela: mundutik aparte egotea hodei batean, orokortasun batzuetan geldituz. Intelektual askoren arazo bezala ikusi nuen hori, eta lurrari lotu gogoetak atera nahi bagenituen eskuak lurrean sartu behar zirela. Ez nuen nahi bere buruari gezurka ari den ele ederreko filosofia bat egin.
Jabegoaren aipatzera gomit zara Euskal Herrira. Jabego kontzeptuaren bilakaera duzu aipatuko?
Horretaz haratago, jabegoarekin dugun harremanaz gogoetaraziko dut jendea. Hain zuzen, ez nuke elasturi handiko orokortasunetan egon nahi. Jabegoaren parean bi alde badira jendeetan. Kritikoak direnak eta erraten dutenak: «Jabegoa eskandalu bat da, zapalkuntza da, eta hori bukatu behar da!. Deus ez da jabe izatea baino sorddesagorik». Hainbestetaraino, non batzuetan debekatzen baita ene liburua,ene etxea edo ene laguna erratea; jabekeria bailitzateke. Jabetza kritikatzeko arrazoirik bada, baina hein horretaraino joatea abstraktuegia da. Denek badugu guhaurren bizilekuaren beharra. Bizitzeko, ezinbestez gauzak gureganatu behar ditugu: sagar bat jaten dudalarik, eneganatzen dut. Gure etxe bat, babesleku bat, munduko tormentetarik gerizatzeko egongia bat beharrezkoa dugu denek. Ez da horretan kokaturik egon behar, baina behar horren ukatzea zentzu komunetik eta herri klaseetatik moztea da.
Eta beste aldeko jendeak zer dio?
Kritika horren parean, bada beste jende bat diskurtso arrunt tetelea, ideologikoa, eskuinekoa, kontserbadorea duena, eta erraten duena: «Jabegoa sakratua da, ez da hunki behar». Gisa horretan, multinazionalen, miliardunen jabegoa justifikatzen dute. Jabegoa ez da sakratua. Milioiak hunkitzen eta 25 etxe baditu norbaitek, ez da gehiago nork bere egongiaren beharrari lotua. Nork bere etxea ukaitea, leku bat eta bakarrean errotua izatea eta bizitzea baita. Eta ez espekulatzea zernahi bigarren egoitzekin. Jabegoaren kritika, gaur egun, arrazoizkoa da, ezen jabego forma bat —jabego burges modernoa—, merkantzia jabegoa, Napoleon kodeak du finkatu, 1804an, eta herritar gehienen desjabetzeko mekanismo bat izan da. Gauza hori ikusten da Euskal Herrian, eta beste eskualde batzuetan: jende batzuk beren etxetik kanporatuak dira jabeak saldu nahi duelako, eta hor bizi zirenek ez baitezakete merkatuak inposatu prezioa paga.
«Jabegoaren kritika, gaur egun, arrazoizkoa da, ezen jabego forma bat —jabego burges modernoa—, merkantzia jabegoa, Napoleon kodeak du finkatu, 1804an, eta herritar gehienen desjabetzeko mekanismo bat izan da»
Halako desjabetzeari nola egin dakioke buru? Beste bizimolde kolektibo batzuk bilatuz, zuk bezala? Legea aldaraztea bilatuz?
Legea aldatu behar litzateke, segur. Jabego pribatua sakratu egitea, mugarik gabeko eskubide absolutu bezala uztea zentzugabea da. Nola aldatu, ez dakit. Engaiatzen diren jendeek dute erabakiko. Bizkitartean, badira lege horien saihesteko moldeak. Adibidez, forma juridiko batzuen bidez, hala nola bizilagun kooperatibak, erabilpen jabegoak, dotazio funtsak... Anitz molde badira erabilpen jabegoak sortzeko, zeinei esker etxea edo funtsa merkatutik atera daitekeen; beraz, espekulaziotik. Funtsak ez dira berriz salduak izaten ahal; beraz, utziak dira ez merkatu logika batekin, baizik eta erabilpen logikarekin. Gizataldeek ezagutu zituzten lehen antolaketetan plantan eman ziren jabego formekin berriz bat egiteko bideak dira. Gaur egun, egiazko jabea da funtsa sal dezakeena, eta ez erabiltzen duena; hori gauza arrunt berria da jabetzaren historian. Biziki luzaz funtsaren jabegoa erabiltzen zuenarena egon zen horra arte.
Alta, bizitegiak negozio produktuak bilakatu dira?
Bat-bedera bere etxearen jabe izatearekin ez dut arazorik. Arazoa dira, bere etxeaz gain, diru egiteko beste bizitegiak erosten dituztenak Baionan edo nik dakita non; Airbnb bezalakoen bidez alokatzen dituztenak. Onartezina da hori. Bilatu behar dira moldeak, zergen bidez-edo, halakorik ez dezaten egin. Hori eginez Baionatik jende batzuk kanporatzen baitituzte eta Baiona gune turistiko bilakatzen baitute, eta ez gehiago Euskal Herriko hiri bat.
