Gidatzeko beste modu bat

Badira urte batzuk ardura postuetan dauden gizon gorbatadunen argazkietan aldaketa txikiak gertatu direla, andrazkoak ere hasi baitira postu horiek hartzen. Gipuzkoan begi bistakoa da aldaketa. Esaterako, Eider Mendoza Gipuzkoako diputatu nagusiak, Amagoia Mujika BERRIA egunkariko zuzendariak, Idurre Eskisabel Euskalgintzaren Kontseiluko idazkari nagusiak eta Nekane Artola Euskal Herriko Ikastolen Elkarteko lehendakariak hartu dituzte ardura postuak. Hernaniko Txillida Lekun bildu dira, Gipuzkoako Hitza-ren ekimenez. Emakume izanda ardura postu horietara heldu eta bertan mantentzeko zailtasunez aritu dira, baina baita egiteko modu berriez eta datozen aldaketez ere.

Emakumeak lan munduan

Plaza arrotza

Orain ardura postuetan dauden arren, lanpostu xumeagoetan hasi ziren lanean Mendoza, Mujika, Eskisabel eta Artola. Azaldu dutenaren arabera, emakume izateak zeharkatutako hainbat oztopo aurkitu zituzten bertan.

EIDER MENDOZA: Ni enpresa pribatu batean hasi nintzen lanean. Oso gaztea nintzen, eta nire saileko neska bakarra. Kafe bat zerbitzatu behar bazen bilera batean, arduradunak niri eskatzen zidan. Eta ezetz esateak deserosotasuna sortzen zuen. Itxuraren inguruko komentario desegokiak ere egoten ziren garai hartan. Hala ere, nik bizi nuen adibide gordinena, agian, amatasun baja baten ondoren bizi izandakoa izan zen: lanera itzuli nintzenean, gizonezko bati emanak zizkioten nire ardurak, eta nire kategoria profesionalaren azpitik zegoen maila bateko lan bat eskaini zidaten, ama nintzenez zailtasun gehiago edukiko nituelakoan. 26 urte nituela heldu nintzen Eusko Legebiltzarrera. Gehienetan, emakumeak ez ziren hartzen legebiltzarkidetzat, legebiltzarkideen laguntzailetzat baizik. Zorionez, gauzak asko aldatu dira.

IDURRE ESKISABEL: Nire lehendabiziko lana Euskaldunon Egunkaria-n izan zen, 20 urterekin. Uste dut defizit bat zela emakume izatea, neska gazte izatea, hainbat gauzatarako. Batez ere, aintzat hartua izateko. Nire sentsazioa hori zen askotan. Badaukat anekdota bat, eta uste dut esanguratsua dela: 1993an, Martxelo Otamendik hartu zuenean Euskaldunon Egunkaria-ko zuzendari kargua, ekarri zituen aldaketetako bat  zera izan zen, kazetariek iritziaren generoa lantzeko espazio bat. Niregana etorri zen, eta esan zidan norbaitek esan ziola urrezko luma bat nuela eta gustatuko litzaiokeela luma hori sail horretara eramatea. Nik esan nion ezin nuela, oso gaztea nintzela, eta munduari buruz asko neukala ikasteko, ez neukala ahotsik inori ezer esateko. Gero, hasi nintzen konturatzen nire inguruko mutil guztiek baiezkoa ematen zutela. Handik urte batzuetara, Lorea Agirrek gauza bera kontatu zuen. Norberaren pertzepzioa eta elkarren aintzatespena sartzen dira hor jokoan. Gizonek beste gizon bat topatzen dutenean aurrez aurre, pareko bat ikusten dute, eta errekonozimendu batzuk automatikoki etortzen dira. Emakume bat topatzen dutenean parean, partikularra, desberdina edo bitxia den zerbaitekin egiten dute topo. Errekonozimendu eta autentifikazio prozesuak luzeagoak izaten dira.

AMAGOIA MUJIKA: Nik ere Egunkaria-n hasi nuen ibilbidea. Gauzak aldatzeko gogoz zeuden emakume batzuk aurkitu nituen bertan, baina, hala ere, ardura postuetan denak gizonak ziren; klub bat zen. Hasi nintzen pixkanaka konturatzen ardura postuetan zegoen jendeak bere burua saltzeko gaitasuna zeukala eta gaitasun horretan gu ez ginela sartzen. Guk geneukan sentsazioa zen gaizki egingo genuela, eta gero, besteen lana ikusita, esaten zenuen: «Honek ez ditu gauzak nik baino hobeto egiten». Horrez gain, gogoan daukat kanpora begirako lanean sufritu egiten nuela; elkarrizketetan, batez ere: gaztea nintzen, txikia... Ez zaituzte serio hartzen. Elkarrizketa batera joaten zinen dena ondo prestatuta, eta aurrean zeneukanak, gehienbat gizonak, gutxietsi egiten zintuen, heldu egiten zizun...

NEKANE ARTOLA: Nik musika ikasketak egin nituen, eta oso gazte nintzela hasi nintzen lanean. Instrumentu batzuk oso feminizatuak zeuden garai hartan, eta orain ere gertatu ohi da, gutxiago bada ere. Hori oso agerikoa zen. Ardura postuetan gizonezkoekin egin dut topo, eta emakumezkoekin ere bai. Eta hor oso nabaria zen desberdintasuna gauzak egiteko moduan. Lan giroan sumatu egiten zen hori. Ikusi ahal izan ditut genero ikuspegi horretatik izaten diren desberdintasunak: harremanetan, egiteko moduetan, erabakiak hartzeko moduetan...

Boterea

Egiteko moduak, desberdin

Agintzeko modu maskulinoak eta femeninoak, eta horiek nola eragiten duten arlo ezberdinetan gobernatzeko moduan; horren inguruan aritu dira lau hizlariak, baita ardura postuetan dauden emakumeei aintzat hartu ohi zaizkien ezaugarriez ere. Irudiak esangura handia dauka oraindik ere, ondorioztatu dutenez.

ESKISABEL: Beste kontu bat da agintzea nola ulertzen den: zer manera, zer forma, zer modu... Nik, gaztea nintzenean, ikusten nuen zeintzuk ziren agintzea baimentzen zitzaien emakumezkoak. Zer performatu behar zuten. Oso femeninoa bazinen, mesfidantza sortzen zuen zure seriotasunak, zorroztasun intelektualak, gaitasunak... Nolabait, gauza batzuetara iristeak beste exijentzia batzuk ekartzen zituen. Niri oso gogorra egiten zitzaidan hori, neure burua beste norbait izatera behartzen bainuen. Hori da aldatzea gehien kostatzen diren gauzatako bat.

MENDOZA: Irudiari dagokionez, niri atentzioa ematen zidan eztabaidetara joaten nintzenean gertatzen zenak. Horietako batzuk oso sutsuak gogoratzen ditut, telebistan. Handik atera, eta jendeak esaten zidan: «Telebistan ikusi zaitut». Galdetzen nienean zer iruditu zitzaien, askok erantzun izan didate oso polita nengoela.

ARTOLA: Eta seguru eztabaida hori prestatu egin zenuela, esfortzua eskatu zizula.

MENDOZA: Bai, eta, gizon bat izango banintz, ez lidakete horrelakorik esango. Niri gustatzen zait belarritakoak jartzea-eta, baina politikaria naiz eta eztabaida sutsu batean nago, eta zerk ematen du atentzioa? Polita nagoen edo ez. Hori niretzat oso harrigarria zen. Eta horrek zertara eramaten ninduen? Idurrek esaten duen horretara. Agian, ez ditut niri gustatzen zaizkidan belarritakoak jarriko, jendea nire belarritakoei begira dagoelako. Baina norbera den bezalakoa da, eta ezin zara zaren horretatik urrun dagoen pertsonaia bat bihurtu. Egia da denboraren poderioz gauza horiek aldatzen direla, eta gaur egun gizon politez eta gizon erakargarriez ere hitz egiten dela.

«Bagoaz ardura postuetara, baina inertziak hor daude. Askotan eskatzen zaigu jarrera maskulinoak hartzea».

NEKANE ARTOLAIkastolen Elkarteko lehendakaria

MUJIKA: Hala ere, oraindik ere argazki bat ikusten baduzu enpresa munduan, denak gizonak dira, eta emakumezko bat egoten da haien artean, eta lehenengo gauza da begiratzea emakumezko hori nola dagoen jantzita; hori oraindik gertatzen da. Ardura postuetara iristen zarenean, badago egiteko modu bat. Eta egiteko modu hori agintzeko modu bat da, hor dagoena. Modu hori gizonen artekoa da, eta, emakume izanda postu horietara iristen bazara, gutxiengoa izanda, asko kostatzen da zure iritzia agertzea eta esatea zuk gauzak beste modu batera egingo zenituzkeela. Uste dut hori, gure kasuan behintzat, aldatzen ari dela emakumeak ardura postuetan sartuz goazen neurrian. Hala ere, gertatu zaigu ardura postuetan emakumeak egonda ere gizonak izatea informazio kudeatzaileak, eta emakumeak kudeatzaile zaintzaileak, taldeaz arduratzen direnak.

Lidergo berriak

Inertzia zaharren itzala

Egiteko modu berriak ekarri dituzte emakumeek boterera, lau hizlarien arabera. Dena den, esan dutenez, ez da erraza eredu zaharrak aldatzeko egin beharreko lana; eremu informalek, besteak beste, uste baino garrantzi handiagoa dute.

MENDOZA: Batzuetan sentsazioa dut ardura postuetara iritsi behar dugula eta, gainera, gainontzekoen eredu izan, erreferenteak behar ditugulako esparru guztietan. Kostatu zaigu iristea, hemen gaude, eta, gainera, ardura bikoitz hori daukagu. Karga handia da. Nik ardura hori kendua dut gainetik. Seguru nago gutako bakoitzak ahal duen ondoen egiten duela, eta asmatzen ez dugunean ere geure burua ez zigortzen ikasi behar dugu.

ARTOLA: Bai. Bagoaz ardura postuetara, baina inertziak hor daude. Askotan eskatzen zaigu jarrera maskulinoak hartzea. Baina, nire ustez, nik ez dut hor egon behar emakumea naizelako bakarrik, baita feminista naizelako ere. Eta horrek aldaketa bat ekarri behar du. Ez dut nire urrezko momentua bilatu nahi, baizik eta gauzak beste modu batera egiten saiatu.

«Ardura postuetara iristen zarenean, badago egiteko modu bat. Agintzeko modu bat da, hor dagoena. Modu hori gizonen artekoa da».

AMAGOIA MUJIKABERRIAko zuzendaria

ESKISABEL: Uste dut gure zailtasunetako asko hor sortzen direla, ardura postuan eta harreman sozial horretan egoteko moduan. Hor badago anaidi bat eta gauzak egiteko modu bat. Orain dauzkadan zereginen artean, niretzat, modu arrotzean hitz egiten den bazkari batzuetara joatea da askotan zailena. Adibidez, nik Nekane ez nuen ezagutzen orain dela gutxi arte. Orain, biok euskalgintzan ari gara, eta maiz tokatzen zaigu hainbat eremu partekatzea. Nik badakit Nekanek zenbat ume dauzkan. Eta badaude euskalgintzaren arloan lehenagotik ezagutzen ditudan gizonak, baina ez daukat xehetasun horien berri. Ziur nago gizon horietako askok 30 urte daramatzatela espazio horietan elkarrekin eta elkarren berri ere ez dutela. 

MUJIKA: Gurean, kontua bakarrik ez da ni naizela zuzendaria; zuzendaritza taldean ere, oro har, emakume gehiago gaude. Hori nabaritzen da jarduteko moduan. Ez dut esango hobeto egiten dugunik, baina ezberdin, bai. Lankideekiko harremana ere uste dut ezberdina dela, gertuagokoa. Saiakera bat dago gehiago entzuteko eta ikusteko, funtzionamendu on baterako beharrezkoa baita hori.

MENDOZA: Nik uste dut hor egokitzapen asko falta direla. Besteak beste, emakumeak espazio publikora salto egiten duenean, gizonak ez du neurri berean salto egiten espazio pribatura, eta horrek desoreka handia sortzen du. Egia da gizonezko askok ere ardura handiak hartzen dituztela etxean, baina hor ere egokitzapenak egin beharrean gaude.

ESKISABEL: Batzuetan ez dira gizonak bakarrik. Gobernatzeko eredu maskulinoez hitz egitea egokiagoa da, agian. Hor informazio zirkuituek oso modu jakinean funtzionatzen dute. Bilera formaletik haragoko bazkarietan, esaterako, edo gaueko hamabietan. Lanaldien ikuspegi konkretu bat da, ia-ia etxerik ez daukan pertsona batena. Hala ere, orain hor ere aldaketa bat egon da. Garai batean, ekitaldi guztiak arratsaldeko zortzietan ziren, eta orain, seietan. Erabaki txiki bat dela eman dezake, baina, jende askoren parte hartzeari begira, uste dut badela keinu esanguratsu bat da.

MENDOZA: Oreka bat topatu behar dugu, espazio informal horiek guk ere konkistatzeko.

«Politikaria naiz, eta eztabaida sutsu batean nago. Eta zerk ematen du atentzioa? Polita nagoen edo ez».

EIDER MENDOZAGipuzkoako ahaldun nagusia

ARTOLA: Bai, bestela ezingo baikara ardura postuetara iritsi. Oraindik ibilbide luzea dago egiteko, eta ahaldundu behar dugu, gure artean konplizitatea sortu, eta baita besteekin ere, aurkakoekin eta inguruan ditugunekin. Gizonezko askok bultzatu gaituzte honetara, eta gure inguruan ditugu. Baditugu beste modu batzuk egiteko, eta, gainera, nahi dugu modu horiek ere publiko izatea, partekatuak izatea. Modu horiek ere erreferente bat dira, hain zuzen.

ESKISABEL: Ingurukoak zaintzeaz gain, iruditzen zait aurkaria zaintzea ere garrantzitsua dela. Demokraziaren zentzua berriro berreskuratzea aurkariaren zaintzatik ere pasatzen da. Hori bai, erabateko zorroztasunarekin. Orain arte eman izan du eztabaidetan besteari gain hartzea dela helburua, baina gauza horiek leundu eta arindu daitezke norberarenari uko egin gabe ere.

Kontziliazioa

Oreka zaila

Emakumeek hartu dituzte lehenago soilik gizonentzat egindako postuak. Baina gizonak ere sartu al dira orain arte emakumeek betetako eremu pribatuetako espazioetara? Nola uztartu zaintza lanak eta arlo profesionaleko gidaritza? Oreka bilatzea «zaila» da, solasaldiko kideek ustez dutenez.

ARTOLA: Noiz hartu ardura postua? Nik duela zortzi urte ez nuke halako postu batean ikusiko neure burua, alaba txikiak nituelako. Ez nioke neure buruari baimenduko halako ardura postu bat hartzea. Orain, alabak haziz doazen heinean, iruditzen zaigu momentu egokia dela, eta, agian, ohartzen gara geure burua gehiegi zigortu dugula. Hor atzean badaude beste erabaki batzuk ere.

MENDOZA: Bereiziko nituzke herrigintza eta alor sozioekonomikoa. Herrigintzan aldaketa nabaria egon da. Nik lau seme-alaba dauzkat, eta legebiltzarrera joan nintzenean, lehenengo alaba neukan, artean oso txikia. Bigarrenarekin haurdun geratu nintzenean eta umea eduki nuenean, ez nuen bajarik eduki; erditu eta astebetera, legebiltzarrera bertara joan behar izan nuen botoa ematera. Hirugarrena eduki nuenean gertatu zen Juan Mari Atutxaren auzi hura, eta bi egunean behin bozkatzera joaten ginen. Bozketan berdinketa hausteko aukera bakarra zen ni erditzea orduantxe, horrek dakarren duen presio mediatikoarekin; beraz, joan behar izan nuen. Baina laugarren umea ere izan nuen urte batzuk geroago, eta hor aldaketa handia egon zen. Gipuzkoako Batzar Nagusietan nengoen orduan, eta baja eduki nuen. Zergatik etorri zen aldaketa hori? Emakume asko sartu ginelako herrigintzara, emakume gazte asko. Garai hartan han zeuden Idoia Mendia, Arantxa Quiroga, Bakartxo Tejeria, Nekane Alzelai, Onintza Lasa... Umeak ekartzen hasi ginen mundura, eta hor sortu zen ahizpatasuna ikaragarria izan zen.

ARTOLA: Oraindik ere aldatzeko gauzak badaude, baina aldaketa batzuk izan dira, eta badaukagu aukera bat. Nik ere bi alaba izan ditut, eta biekin baja izan dut, baita eszedentziak eta murrizketak hartzeko aukera ere. Nik nahi nuelako, erabaki propioz. Bazegokidan, baina beste batzuen aldean pribilegiatua izan naiz.

MENDOZA: Pribilegiatua baino gehiago, zorionekoa!

ESKISABEL: Bai; batez bestekotik gora bai, behintzat.

MUJIKA: Orain gizonezkoek ere hartzen dituzte baimenak gure ofizioan, baina garai batean, umeak edukitzen zenituenean, eten bat zegoen, eta emakumeak egiten zuen eten hori. Orduan, gizonak joaten ziren ardurak hartuz, eta emakumeok hor geratzen ginen. Eta bueltatzen ginenerako, gizonak zeuden ardura postuetan. Nik baja hartu nuen, baina ez nuen eszedentziarik hartu.

«Ikusten nuen zeintzuk ziren agintzea baimentzen zitzaien emakumezkoak. Zer performatu behar zuten».

IDURRE ESKISABELEuskalgintzaren Kontseiluko idazkari nagusia

ESKISABEL: Nik hori asko ikusi dut. 30-35 urterekin badaukazu beste heldutasun bat, kapital bat zureganatzen duzu. Eta eten hori justu momentu horretan gertatzen da askotan. Seme-alabak edukitzeko erabakiak sarritan kointziditzen du norberaren aberaste edo hazte prozesu horrekin. Bazegoen momentu bat neskak erredakziotik desagertzen zirena: ardura postu batzuk hartzea egokitzen zitzaien horiek amagintzara zihoazen.

ARTOLA: Eta horrek emozionalki dakarren guztiarekin. Eta ez bakarrik profesionalki. Ni errudun sentitu izan naiz eszedentzia hartu dudalako, eta errudun sentitu naiz lanera joan naizenean ere. Bikoiztasun horretan, etengabe. Errudun sentituko ez naizen momentu bat iristea nahi dut, edo zama hori izango ez dudana. Hori, niri dagokidanez, asko lausotu da, baina tarteka azaltzen da.

MUJIKA: Nik aldaketa ikusten dut datozen emakume gazteekin. Garai batean, pentsaezina zen murrizketa eskatzen zuen emakume batek ardura bat hartzea. Baina orain esaten diogu: hartu. Lau ordura badago, ahal duena egingo du, eta gainontzekoa beste batek egingo du. Eta halako gauzekin, gure txikitik hasita, gero hori gizartera eraman daiteke. Bakoitzak dagoen lekutik erraztasunak ematen baditu, nabaritzen da aldaketa hori. Baina probokatu egin behar da. Eta, gainera, kontziente izan behar duzu gauzak beste modu batera egin behar dituzula. Agintzeko beste modu bat eskatzen du horrek. Askotan oso zaila da eredu maskulino horretatik ateratzea. 

MENDOZA: Askotan, ingurura begiratu, eta ikusten dut: gizonezkoek ez dute beren burua zigortzen nik nirea zigortzen dudan bezala, edo ez neurri berean. Gaur egun esan dezaket nik behintzat neure buruari barkatu diodala eta ikasi dudala horrekin bizitzen, eta baita disfrutatzen ere, beharrezko oreka hori bilatzen.

Eragina gizartean

Kanpora begira

Gizarteko aldaketen ondorioz, aldatzen ari da ardura postuetan dauden emakumeen gaineko ikuspegia; era berean, emakumeak botere postuetan egoteak badu eragina gizartean, Mujika, Eskisabel, Artola eta Mendozaren arabera.

MENDOZA: Ardurak hartu eta esposizio publiko bat edukitzea karga ikaragarria da, eta ez da horretaz hitz egiten normalean. Zeelanda Berrian Jacinda Ardernek, kargua uztean,, esan zuen: «Gogorregia da, nekatuta nago». Pentsatu nuen nik ez dudala inoiz entzun gizonezko bat horrelakorik esaten. Gerora bai, baina momentuan bertan, ez. Oso gogorra da guztiontzat, emakume zein gizonentzat. Hori ere esan egin behar da. Zailtasun handiak ekartzen ditu. Hori erraztu egin behar dugu, jasangarriagoa egin. Nekatuago zegoen Jacinda emakumezkoa zelako? Ezta gutxiagorik ere. Baina hori bada alarma bat ikusteko gauza batzuk aldatu behar ditugula.

MUJIKA: Ardura postuetan dauden emakumeei edo plaza publikoan daudenei beren iritzia eman dutenean eman dieten jipoia ere aipatzekoa da. Hala ere, uste dut orokorrean garai on bat bizitzen ari garela alde horretatik.

MENDOZA: Deigarria da emakume bat ahaldun nagusi izateko 2023ra arte itxaron behar izatea. Hala ere, beste esparru askotan gaude: Nafarroako lehendakaritzan, Gasteizko alkatetzan, Bizkaiko ahaldun nagusia ere emakumezkoa da...

ESKISABEL: Edozein erakunderen argazkia ikusi eta denak gizonak badira, kirrinka egiten digu, eta enpresako marketinean edo komunikazio politikoan ere ez ditu iragazkiak pasatzen. Norbaitek aipatuko du itxurakeriarik ere badagoela horretan, baina itxurakeriaren filtro batetik pasatu beharra bada aldaketa baten zantzu bat.

Eider Mendoza, Amagoia Mujika, Idurre Eskisabel eta Nekane Artola, urtarrilaren 24an, Hernanin, Txillida Leku museoan. OLI ARTOLA / BERRIA