Janire Bilbao Bermeoko Talako Kantinako bazkidea da, eta txandak egin ohi ditu barran. Duela bi urte, lanean ari zen goiz batean, bezeroek langileekin komunikatzeko erabiltzen zuten hizkuntza neurtzea otu zitzaion, eta post-it batean idatzi zituen lortutako emaitzak. Bi egun iraun zuen esperimentuak. Baina euskararen erabilera neurtzeko izugarrizko ideia zela ohartu ziren lankideak, eta ariketa hori luzatzea erabaki zuten. Eusko Jaurlaritzaren Lanhitz diru laguntzak lortu, eta urtebete eman dute Talako Kantinako bezeroen euskararen erabilera neurtzen. Ekaitz Goienetxea (Bermeo, 1982) taberna kudeatzeaz arduratzen den Must kooperatibako bazkideak ziurtatu duenez, Bermeoko egoera linguistikoaren «ikuspegi errealago bat» eskaintzeko balio izan du ikerketak.
Iaz barran hartutako bezeroen hizkuntza neurtu duzue Talako Kantinan. Janire Bilbao bazkideak urtebete lehenago hasi zuen ariketa. Nola otu zitzaion ideia?
Azken urteotan, turismoaren gorakada nabarmena izan da Bermeon, eta batzuetan pertzepzioa da berrikuntza horren aldean hizkuntza batzuk indarra galtzen ari direla. Janirek berak oso ondo daki ingelesez, baina lehenengo eta bigarren hitzak beti euskaraz egiten ditu. Post-it hori erabiltzean, erakutsi zuen euskararekiko norberaren jarrerak eguneroko bezeroengan ere eragina izan dezakeela. Izan ere, bezero batzuek ez dakite euskaraz komunikatzen, baina hizkuntza ulertzeko gai dira, eta hizkuntza horretan artatuak izateko arazorik ez dutela adierazi zioten orduan.
Hori ez da, ordea, Talako Kantinan euskararen erabilera sustatzeko proposatu duzuen ariketa bakarra.
Aurten bi ariketa aurkeztu dizkiogu Jaurlaritzari: barran euskararen erabilera neurtzekoa eta kooperatibako barne harremanak euskaraz sustatzekoa. Hain justu, nominak euskaraz idazteari ekin diogu, eta gure arteko batzarrak ere euskaraz egiten ditugu. Talako Kantinan lan egiteko, ezinbestekoa da euskaraz jakitea; ez da titulaziorik behar, baina bai euskaraz komunikatzeko gaitasuna. Batzuetan, ordea, lankideek ez dute lantokitik kanpo euskaraz egiteko ohiturarik. Inertziaz, gaztelaniaz aritzen dira. Arreta horretan jartzea erabaki dugu, eta jarrera hori aldatzen saiatu. Egoeraren inguruko bilerak, jarraipena eta neurketak egin ondoren, hainbat ondorio atera ditugu. Positiboak izan dira gehienak, baina Jaurlaritzari bidali behar dizkiogu. Oraingoz, webgunean argitaratutako datuek soilik kanpo harremanak aztertzen dituzte.
Argitaratutako datuen arabera, iaz barran izandako bezeroen %80 euskaraz hartu zenituzten. Halako emaitzak espero zenituzten?
Uste dut Bermeon bi gauza gertatzen zaizkigula. Batetik, euskaldunok uste baino gutxiago aritzen gara euskaraz. Euskaraz dakigunez eta seme-alabak euskaraz matrikulatzen ditugunez, uste dugu euskaraz bizi garela, baina hori ez da egia. Gaztelerazko erreferentzia asko ditugu, eta euskaraz ez dakien norbaitekin elkartu bezain laster, gazteleraz mintzatzen gara. Bestetik, turismoaren gorakadaren ondorioz, bezeroek sentsazioa dute tabernak turistaz beterik daudela, baina hori ere ez da horrela. Turistak nabarmenak dira, baina betiko bezeroekin ditugun harremanak naturalak dira: badakigu bakoitzak zer nahi duen eta nola. Egindako neurketak balio izan digu hori guztia gezurtatzeko: halako ariketa batekin euskararen erabilera sustatzen jarrai dezakegu, eta herriko jendea da gure egunerokoaren oinarririk sendoena.
«Bermeon egindako beste ikerketa batzuek adierazi dutenez, inertziari eutsiz gero, euskararen erabilerak behera egiten du; ezagutzak ez, baina erabilerak bai»
Bezeroek erabilitako hizkuntza bai, baina bakoitzaren jatorria zein den ez duzue neurtu.
Ez, eta pena izan da. Egia da ikerketak hainbat hutsune dituela, eta onartzen dugu, gainera, bezero gehien izan dugun egunetan edota asteburuetan lanak ez digula utzi neurketa oso sistematikoa egiten. Beraz, lortu ditugun emaitzek ondorio orokorrak garatzera eraman gaituzte. Baina bai, polita izango litzateke jakitea bezero bakoitzaren jatorria; ez bakarrik euskararen erabilera neurtzeko, baizik eta sozioekonomikoki aztertzeko komertzio txikien eta herritarren arteko harremanak. Beste ikuspegi bat eskainiko lioke azterketari.
Euskararen erabilera sustatzeaz gainera, aipatutako bi ariketa horiek bestelako helbururik ba al dute?
Kontua da ahalegina egin behar dela euskaraz natural aritzeko. Bermeon egindako beste ikerketa batzuek adierazi dutenez, inertziari eutsiz gero, euskararen erabilerak behera egiten du; ezagutzak ez, baina erabilerak bai. Talako Kantinan horri erreparatu diogu, eta gure helburua izan da, kanpo eta barne komunikazioari begira, guk geuk ditugun ohiturez kontziente izatea. Hain zuzen, lankide guztiok dakigu euskaraz, ez daukagu erabiltzeko arazorik, hizkera teknikorik ez dugu behar... Taberna bateko elkarrizketak sakonak edo filosofikoak izan daitezkeen arren, transakzio ekonomikoak euskaraz egitea oso sinplea da: zenbakiak, agurrak, eskerrak eta produktuen izenak besterik ez dira jakin behar.
Neurketa egiteko erabili duzuen fitxa eskuragarri dago zuen webgunean. Beste lokal batzuetan erabilgarria izan daiteke?
Bai, oso tresna sinplea delako. Euskaraz kontzienteki aritzeko baliagarria da, besterik gabe; ez du helburu zientifikorik. Kuadrilla batek ere erabili dezake, eta lagun artean galdetu: «Zenbat gai eztabaidatu ditugu? Zenbatetan aritu gara euskaraz? Zenbatetan ez?». Ikerketa egiteko diru laguntza publikoak jaso ditugula kontuan hartuta, uste dugu guk ere gizarteari zeozer eman behar diogula bueltan. Kasu honetan, naturala dela iruditu zaigu ariketa egiteko fitxa eskuragarri jartzea. Baliteke klik batean ikusi ahal izateak jende gehiago animatzea euskara erabiltzera.
