Zubereraz irriz leitzeko parada

«Ezetz jakin janpillus hitza nondik heldu den?», bota dio Jean-Baptiste Coyosek (Maule, 1952) desafioa parean duen publikoari. Bertzeak bertze, Jean-Louis Davant, Xarles Bidegain, Txomin Peillen eta Xabier Kintana euskaltzaina. Bila eta bila, erantzunik ez du gibelerat bildu. Jatorria biarnesa duela salatu du, satisfos, azkenean: salt eta perilus, jauzi arriskutsuaren adierazle.

Mixel Etxebest Mauleko auzapezak eman dio lehenik ongietorria: «Hizkuntzari eta bereziki zuberotarrari lotua naiz. Hizkuntza, nortasuna eta ekonomia elkarren artean lotuak diren bezala. Plazera da liburu honen karrikaratzen ikustea».

Andres Urrutia euskaltzainburuak lekukoa hartu eta testuinguruan kokatu du lehenik bilduma. Bertzetik, Zuberoako herri- kulturaren aberastasuna azpimarratu du: «Gure literaturaren tradizioa ahozkoa da. Baina, idatzizkoak nola ahozkoak garrantzi bera dute». Lan hau euskaldun orori zuzendua dela zehaztu du, eta, azkenik, egilea eskertu du haren ekimen eta gogoaren ekintza den obra honengatik.

Zubererazko istorio, alegia eta ipuin irri-egingarri liburua aurkeztu berri du, beraz, Coyos euskaltzain oso eta Euskaltzaindiaren Jagon saileko buruak. «Nik ez dut ezer ez idatzi: egokitu baizik ez dut egin», dio umilki. Euskaltzaindiak kaleratu du liburua, EEP Euskararen Erakunde Publikoaren laguntzaz.

Izan ere, barneko 30 testuak Gure Herria aldizkaritik berreskuratu ditu. 1921ean egin zuen lehen agerraldia aldizkariak, eta 1924az geroztik, zubererazko testuek. Horregatik, 1924. eta 1939. urte arteko aldizkariak hartu etaistorio, alegia eta ipuin irrigarriak hautatu egin ditu. «Irri-egingarriak dira, baina ene ustez!».

Aldizkari horren garrantzia azpimarratu du Coyosek: «Bi mundu-gerlen arteko ikerlari eta lumadunek baitzuten parte hartzen. Euskaltzaleen Biltzarrak antolatzen zuen zeingehiagokan, zuberotarrek idazketan trebatzeko parada ukan zuten. Eta horren aztarna dira idatzi hauek».

Erdiak beste erdiari irri

Gisa horretan, idazle horietarik zortzi ditu hautatu: apezgaiak ziren Dominique Beheti larraintarra, Joanes Etxegoren ligiarra, Pierra Jaury altzürükütarra, Jean-Baptiste Mazeris eta Pierre Picochet barkoxtarrak, alde batetik, eta Pierre Lanougere garindaintar apeza, bertzetik. Bai eta Fabien Haztoi Lexantzü-zunharreko irakaslea eta J. Berriondo ezezaguna ere. Denak gazteak ziren, Haztoi izan ezik.

Coyosen merezimendua testuak bilatu, hautatu eta orraztean datza. Gainera: «Ene ekarpena grafia eguneratzea izan da; linguistikoa». Baina ezin da ukatu «testu horiek lotan zirela», eta obra honen egileak iratzarri egin dituela. Are gehiago, kalitatezkoak direla: «Euskara maila biziki onekoak dira, idazle zinez onak ziren».

«Denek umorea maite dugu, are gehiago ironia, hau merkeago baita, askazi hurbila duen trufañoa bezala», oroitarazten du Davantek liburuaren sarreran. Egia da aurkezpenean present zirenak umoreak besarkaturik itzuli direla etxerat: Coyosek berak irri eginaraztea maite baitu, eta paperean etzan dituenei esker, lortu egiten du. Marcel Bedaxagar, Maddi Oihenart eta Pier Pol Berzaitzen irakurketa eztiek obraren muina ezagutarazi dute. Egileak eskaturik, leitu egin baitute bakoitzak liburutik hautatu testu bedera. Picocheten testutik hartu Axigar koblakariaren gorabeherak belarri zuloetarat ailegatu orduko algarek bete dute gela: auzoarenean urdeak bazkatzen zituela-eta auzipetu dute, eta hara zer ihardesten dion epaileari: «Emazü, jaun jüjea. Zü urdea, ni pasüa...».